Η Δημοκρατία δεν λειτουργεί στην Ελλάδα
Η δημοκρατία, όπως λέγεται συχνά, ξεκίνησε στην Ελλάδα – αλλά πρόσφατα η Αθήνα αγωνίζεται να κάνει την εφεύρεσή της να λειτουργεί καλά.
Στις εκλογές την περασμένη Κυριακή, οι ψηφοφόροι αποδοκίμασαν την αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, με επικεφαλής τον Αλέξη Τσίπρα, και στράφηκαν στον Κυριάκο Μητσοτάκη και τη συντηρητική Νέα Δημοκρατία.
Δυστυχώς, η απογοήτευση φαίνεται πολύ πιθανή.
Ο νέος ηγέτης κληρονομεί προβλήματα που θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιλυθούν – και που θέτουν ερωτήματα για την Ευρώπη στο σύνολό της, αναφέρει ο Mervyn King, καθηγητή στο New York University Stern School of Business και πρώην διοικητή της Bank of England.
Παρά την εξαιρετική ύφεση που βίωσε η χώρα, κατά την οποία το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25%, η ανάπτυξη παραμένει υποτονική – πολύ αργή για να αντιμετωπίσει ένα ποσοστό ανεργίας που φτάνει το 18% και ένα λόγο χρέους προς ΑΕΠ πάνω από 180%.
Η αντιμετώπιση αυτής της σοβαρής οικονομικής οπισθοδρόμησης είναι αρκετά δύσκολη.
Η μεγαλύτερη πρόκληση της νέας κυβέρνησης θα είναι να πείσει τους ψηφοφόρους της χώρας ότι η Νέα Δημοκρατία θα ανταποκριθεί στις προκλήσεις.
Δεδομένου του ιστορικού, αυτό δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο.
Οι βουλευτικές εκλογές δεν είναι η μόνη έκφραση της λαϊκής γνώμης.
Σε τακτά χρονικά διαστήματα, οι διάφοροι λαοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ερωτηθεί σε δημοψηφίσματα για να στηρίξουν τα επόμενα βήματα προς μια “ολοένα ισχυρότερη ένωση”.
Οι ψηφοφόροι έχουν επανειλημμένως αντιταχθεί.
Αυτό συνέβη στη Δανία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία και τις Κάτω Χώρες – αλλά ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα αγνόησης της λαϊκής βούληση, ήταν στην Ελλάδα.
Το 2015 οι ψηφοφόροι ρωτήθηκαν εάν οι προϋποθέσεις διάσωσης που επέβαλε η λεγόμενη τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ήταν αποδεκτές.
Οι ψηφοφόροι είπαν όχι, και το έκαναν κατηγορηματικά: το 61% ψήφισε υπέρ της σύστασης η Ελλάδα να απορρίψει τους όρους.
Μέσα σε 24 ώρες ο Τσίπρας είχε συνομιλίες με κόμματα που είχαν υποστηρίξει το ναι και υποχώρησε στα αιτήματα της τρόικας.
Σε αυτή τη σειρά των γεγονότων ο Γιάννης Βαρουφάκης παραιτήθηκε από υπουργός Οικονομικών λέγοντας ότι «απόψε είχαμε το περίεργο φαινόμενο μιας κυβέρνησης να ανατρέπει τους ανθρώπους της».
Μια εβδομάδα αργότερα, η ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε ένα πακέτο διάσωσης που απαιτούσε ακόμη μεγαλύτερες περικοπές των συντάξεων και φορολογικές αυξήσεις από το σχέδιο που οι ψηφοφόροι είχαν μόλις απορρίψει.
Όπως αναφέρει ο King, η άρνηση να αναγνωριστεί ότι το χρέος της Ελλάδας δεν ήταν βιώσιμο και η αποτυχία του ΔΝΤ και άλλων να εφαρμόσουν κάποιο εφικτό πρόγραμμα, επέβαλε ένα βαθμό λιτότητας που προκάλεσε μια κάμψη ακόμη χειρότερη από τη Μεγάλη Ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930.
Το τέλος της ελληνικής τραγωδίας δεν είναι ακόμη στο προσκήνιο.
Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των ελληνικών τραπεζών έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά η πτώση της οικονομίας έχει οδηγήσει στο γεγονός ότι το μερίδιο των μη εξυπηρετούμενων δανείων στο σύνολο εξακολουθεί να είναι εκπληκτικά υψηλό, πάνω από το 40%.
Την ίδια ώρα, ο πληθυσμός της Ελλάδας έχει μειωθεί από την κρίση που ξέσπασε στα τέλη του 2009, κυρίως μέσω της μετανάστευσης πολλών εκ των ταλαντούχων νέων.
Με αυτόν τον τρόπο και με άλλους, οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της Ελλάδας είναι σοβαρά μειωμένες.
Ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι ήταν δυνατό να παραμείνει στο ευρώ ενώ αναδιάρθρωσε το δημόσιο χρέος.
Αν και η αναδιάρθρωση του χρέους ήταν και είναι απαραίτητη, δεν θα ήταν αρκετή: Η επιστροφή στην πλήρη απασχόληση θα είχε οδηγήσει σε ένα άλλο μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών χωρίς να μπορεί να το χρηματοδοτήσει.
Η Ελλάδα προσχώρησε στο ευρώ με μια σημαντικά υπερτιμημένη πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία.
Μία μεγάλη υποτίμηση ήταν απαραίτητη για την τόνωση της εξωτερικής ζήτησης και την αντιστάθμιση της αναπόφευκτης μείωσης της εγχώριας ζήτησης καθώς οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις τέθηκαν σε εφαρμογή.
Ωστόσο, η τρόικα, και ειδικά η ΕΚΤ, ήταν αποφασισμένη να την κρατήσει στο ευρώ.
Η τρόικα είχε ήδη επιβάλει αυστηρές προϋποθέσεις σε άλλες χώρες και θα ήταν αδύνατο να διατηρηθούν αυτές οι πολιτικές αν είχε παραχωρηθεί στην Ελλάδα μια διέξοδος με τη μορφή ελάφρυνσης του χρέους.
Έτσι, η ΕΕ και το ΔΝΤ, μέσω της τρόικας, επέβαλαν περιττό και υπερβολικά οδυνηρό βαθμό λιτότητας.
Ήταν κάποια εναλλακτική λύση;
Ναί.
Σε οποιοδήποτε σημείο μεταξύ του 2010 και του 2015, η Γερμανία και η Ελλάδα θα μπορούσαν να αποφασίσουν από κοινού να αφήσουν την Ελλάδα να εγκαταλείψει τη ζώνη του ευρώ, με την υπόσχεση ότι θα μπορούσε να επιστρέψει κάποια μέρα.
Ο Βαρουφάκης υπονοεί ότι ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, Wolfgang Schaeuble, θα είχε βοηθήσει στην υλοποίηση μιας τέτοιας λύσης με τον Mervyn King να συμφωνεί.
Ωστόσο, η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel και η ΕΚΤ προτίμησαν να μην την ακολουθήσουν.
Καλό γι ‘αυτούς, αλλά όχι για την Ελλάδα.
Η μακρά σειρά πολιτικών ηγετών που θυσιάστηκαν στο βωμό του ευρώ τώρα περιλαμβάνει τον Τσίπρα και τον Βαρουφάκη.
Το βασικό πρόβλημα δεν περιορίζεται στην Ελλάδα.
Καμιά νομισματική ένωση δεν επέζησε ποτέ χωρίς να εξελιχθεί σε πολιτική ένωση.
Το ζήτημα για την ΕΕ είναι ότι δεν υπάρχει λαϊκή υποστήριξη γι ‘αυτό.
Έτσι η ΕΕ – οι ηγέτες της και τα θεσμικά της όργανα – επιδίωξαν την πολιτική ένωση με μυστικότητα, μέσω ενός “διοικητικού κράτους”.
Αυτό είναι ένα αξιοσημείωτο στοίχημα, και αν το πετύχει, θα επιβάλει τεράστιο κόστος στα νότια μέλη του.
Ο λαϊκισμός αυξάνεται σε ολόκληρη τη Δύση, αλλά οι αιτίες διαφέρουν.
Σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, ο αυξανόμενος λαϊκισμός αντανακλά τις συνέπειες της οικονομικής λιτότητας εν μέσω του αγώνα για τη διατήρηση του ευρώ.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο λαϊκισμός προέρχεται από τη στασιμότητα των πραγματικών μισθών για περισσότερο από ένα τέταρτο ενός αιώνα.
Στη Βρετανία πηγάζει από την αποτυχία των κύριων πολιτικών κομμάτων να είναι ειλικρινείς σχετικά με τις συνέπειες της ένταξης στην ΕΕ και, πιο πρόσφατα, από την απροθυμία τους να τιμήσουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2016.
Εν πάση περιπτώσει, όμως, αντανακλά μια βαθιά δυσπιστία μεταξύ της πλειοψηφίας των πολιτών για τα κίνητρα και τις ενέργειες μιας πολιτικής ελίτ.
Τίποτα από αυτά δεν είναι νέο. Ο ER Dodds, ο κλασσικός λόγιος της Οξφόρδης, είπε για τον αρχαϊκό ελληνικό κόσμο: “Ολόκληρες τάξεις καταστράφηκαν από τη μεγάλη οικονομική κρίση του έβδομου αιώνα και αυτό με τη σειρά του ακολουθήθηκε από τις μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις του έκτου, οι οποίες μεταφράζουν την οικονομική κρίση σε όρους δολοφονικού ταξικού πολέμου.
Τώρα, όπως και τότε, οι πολιτικές ελίτ δεν είχαν κατανόησης τροφοδοτώντας την απογοήτευση και την αναταραχή.
Σε ολόκληρη την Ευρώπη, η ευρωπαϊκή ταυτότητα παραμένει δημοφιλής – αλλά η ΕΕ και το διοικητικό της κράτος δεν είναι.
Καθώς οι δυσκολίες της Ελλάδας παραμένουν και η ευρωπαϊκή πολιτική στρέφεται όλο και πιο έντονα, οι ηγέτες της Ένωσης πρέπει να θέσουν ένα θεμελιώδες ερώτημα: Ποιο είναι το σημείο της δημοκρατίας αν αγνοούνται οι απόψεις των ψηφοφόρων;
Στις εκλογές την περασμένη Κυριακή, οι ψηφοφόροι αποδοκίμασαν την αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, με επικεφαλής τον Αλέξη Τσίπρα, και στράφηκαν στον Κυριάκο Μητσοτάκη και τη συντηρητική Νέα Δημοκρατία.
Δυστυχώς, η απογοήτευση φαίνεται πολύ πιθανή.
Ο νέος ηγέτης κληρονομεί προβλήματα που θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιλυθούν – και που θέτουν ερωτήματα για την Ευρώπη στο σύνολό της, αναφέρει ο Mervyn King, καθηγητή στο New York University Stern School of Business και πρώην διοικητή της Bank of England.
Παρά την εξαιρετική ύφεση που βίωσε η χώρα, κατά την οποία το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25%, η ανάπτυξη παραμένει υποτονική – πολύ αργή για να αντιμετωπίσει ένα ποσοστό ανεργίας που φτάνει το 18% και ένα λόγο χρέους προς ΑΕΠ πάνω από 180%.
Η αντιμετώπιση αυτής της σοβαρής οικονομικής οπισθοδρόμησης είναι αρκετά δύσκολη.
Η μεγαλύτερη πρόκληση της νέας κυβέρνησης θα είναι να πείσει τους ψηφοφόρους της χώρας ότι η Νέα Δημοκρατία θα ανταποκριθεί στις προκλήσεις.
Δεδομένου του ιστορικού, αυτό δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο.
Οι βουλευτικές εκλογές δεν είναι η μόνη έκφραση της λαϊκής γνώμης.
Σε τακτά χρονικά διαστήματα, οι διάφοροι λαοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ερωτηθεί σε δημοψηφίσματα για να στηρίξουν τα επόμενα βήματα προς μια “ολοένα ισχυρότερη ένωση”.
Οι ψηφοφόροι έχουν επανειλημμένως αντιταχθεί.
Αυτό συνέβη στη Δανία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία και τις Κάτω Χώρες – αλλά ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα αγνόησης της λαϊκής βούληση, ήταν στην Ελλάδα.
Το 2015 οι ψηφοφόροι ρωτήθηκαν εάν οι προϋποθέσεις διάσωσης που επέβαλε η λεγόμενη τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ήταν αποδεκτές.
Οι ψηφοφόροι είπαν όχι, και το έκαναν κατηγορηματικά: το 61% ψήφισε υπέρ της σύστασης η Ελλάδα να απορρίψει τους όρους.
Μέσα σε 24 ώρες ο Τσίπρας είχε συνομιλίες με κόμματα που είχαν υποστηρίξει το ναι και υποχώρησε στα αιτήματα της τρόικας.
Σε αυτή τη σειρά των γεγονότων ο Γιάννης Βαρουφάκης παραιτήθηκε από υπουργός Οικονομικών λέγοντας ότι «απόψε είχαμε το περίεργο φαινόμενο μιας κυβέρνησης να ανατρέπει τους ανθρώπους της».
Μια εβδομάδα αργότερα, η ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε ένα πακέτο διάσωσης που απαιτούσε ακόμη μεγαλύτερες περικοπές των συντάξεων και φορολογικές αυξήσεις από το σχέδιο που οι ψηφοφόροι είχαν μόλις απορρίψει.
Όπως αναφέρει ο King, η άρνηση να αναγνωριστεί ότι το χρέος της Ελλάδας δεν ήταν βιώσιμο και η αποτυχία του ΔΝΤ και άλλων να εφαρμόσουν κάποιο εφικτό πρόγραμμα, επέβαλε ένα βαθμό λιτότητας που προκάλεσε μια κάμψη ακόμη χειρότερη από τη Μεγάλη Ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930.
Το τέλος της ελληνικής τραγωδίας δεν είναι ακόμη στο προσκήνιο.
Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των ελληνικών τραπεζών έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά η πτώση της οικονομίας έχει οδηγήσει στο γεγονός ότι το μερίδιο των μη εξυπηρετούμενων δανείων στο σύνολο εξακολουθεί να είναι εκπληκτικά υψηλό, πάνω από το 40%.
Την ίδια ώρα, ο πληθυσμός της Ελλάδας έχει μειωθεί από την κρίση που ξέσπασε στα τέλη του 2009, κυρίως μέσω της μετανάστευσης πολλών εκ των ταλαντούχων νέων.
Με αυτόν τον τρόπο και με άλλους, οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της Ελλάδας είναι σοβαρά μειωμένες.
Ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι ήταν δυνατό να παραμείνει στο ευρώ ενώ αναδιάρθρωσε το δημόσιο χρέος.
Αν και η αναδιάρθρωση του χρέους ήταν και είναι απαραίτητη, δεν θα ήταν αρκετή: Η επιστροφή στην πλήρη απασχόληση θα είχε οδηγήσει σε ένα άλλο μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών χωρίς να μπορεί να το χρηματοδοτήσει.
Η Ελλάδα προσχώρησε στο ευρώ με μια σημαντικά υπερτιμημένη πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία.
Μία μεγάλη υποτίμηση ήταν απαραίτητη για την τόνωση της εξωτερικής ζήτησης και την αντιστάθμιση της αναπόφευκτης μείωσης της εγχώριας ζήτησης καθώς οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις τέθηκαν σε εφαρμογή.
Ωστόσο, η τρόικα, και ειδικά η ΕΚΤ, ήταν αποφασισμένη να την κρατήσει στο ευρώ.
Η τρόικα είχε ήδη επιβάλει αυστηρές προϋποθέσεις σε άλλες χώρες και θα ήταν αδύνατο να διατηρηθούν αυτές οι πολιτικές αν είχε παραχωρηθεί στην Ελλάδα μια διέξοδος με τη μορφή ελάφρυνσης του χρέους.
Έτσι, η ΕΕ και το ΔΝΤ, μέσω της τρόικας, επέβαλαν περιττό και υπερβολικά οδυνηρό βαθμό λιτότητας.
Ήταν κάποια εναλλακτική λύση;
Ναί.
Σε οποιοδήποτε σημείο μεταξύ του 2010 και του 2015, η Γερμανία και η Ελλάδα θα μπορούσαν να αποφασίσουν από κοινού να αφήσουν την Ελλάδα να εγκαταλείψει τη ζώνη του ευρώ, με την υπόσχεση ότι θα μπορούσε να επιστρέψει κάποια μέρα.
Ο Βαρουφάκης υπονοεί ότι ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, Wolfgang Schaeuble, θα είχε βοηθήσει στην υλοποίηση μιας τέτοιας λύσης με τον Mervyn King να συμφωνεί.
Ωστόσο, η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel και η ΕΚΤ προτίμησαν να μην την ακολουθήσουν.
Καλό γι ‘αυτούς, αλλά όχι για την Ελλάδα.
Η μακρά σειρά πολιτικών ηγετών που θυσιάστηκαν στο βωμό του ευρώ τώρα περιλαμβάνει τον Τσίπρα και τον Βαρουφάκη.
Το βασικό πρόβλημα δεν περιορίζεται στην Ελλάδα.
Καμιά νομισματική ένωση δεν επέζησε ποτέ χωρίς να εξελιχθεί σε πολιτική ένωση.
Το ζήτημα για την ΕΕ είναι ότι δεν υπάρχει λαϊκή υποστήριξη γι ‘αυτό.
Έτσι η ΕΕ – οι ηγέτες της και τα θεσμικά της όργανα – επιδίωξαν την πολιτική ένωση με μυστικότητα, μέσω ενός “διοικητικού κράτους”.
Αυτό είναι ένα αξιοσημείωτο στοίχημα, και αν το πετύχει, θα επιβάλει τεράστιο κόστος στα νότια μέλη του.
Ο λαϊκισμός αυξάνεται σε ολόκληρη τη Δύση, αλλά οι αιτίες διαφέρουν.
Σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, ο αυξανόμενος λαϊκισμός αντανακλά τις συνέπειες της οικονομικής λιτότητας εν μέσω του αγώνα για τη διατήρηση του ευρώ.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο λαϊκισμός προέρχεται από τη στασιμότητα των πραγματικών μισθών για περισσότερο από ένα τέταρτο ενός αιώνα.
Στη Βρετανία πηγάζει από την αποτυχία των κύριων πολιτικών κομμάτων να είναι ειλικρινείς σχετικά με τις συνέπειες της ένταξης στην ΕΕ και, πιο πρόσφατα, από την απροθυμία τους να τιμήσουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2016.
Εν πάση περιπτώσει, όμως, αντανακλά μια βαθιά δυσπιστία μεταξύ της πλειοψηφίας των πολιτών για τα κίνητρα και τις ενέργειες μιας πολιτικής ελίτ.
Τίποτα από αυτά δεν είναι νέο. Ο ER Dodds, ο κλασσικός λόγιος της Οξφόρδης, είπε για τον αρχαϊκό ελληνικό κόσμο: “Ολόκληρες τάξεις καταστράφηκαν από τη μεγάλη οικονομική κρίση του έβδομου αιώνα και αυτό με τη σειρά του ακολουθήθηκε από τις μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις του έκτου, οι οποίες μεταφράζουν την οικονομική κρίση σε όρους δολοφονικού ταξικού πολέμου.
Τώρα, όπως και τότε, οι πολιτικές ελίτ δεν είχαν κατανόησης τροφοδοτώντας την απογοήτευση και την αναταραχή.
Σε ολόκληρη την Ευρώπη, η ευρωπαϊκή ταυτότητα παραμένει δημοφιλής – αλλά η ΕΕ και το διοικητικό της κράτος δεν είναι.
Καθώς οι δυσκολίες της Ελλάδας παραμένουν και η ευρωπαϊκή πολιτική στρέφεται όλο και πιο έντονα, οι ηγέτες της Ένωσης πρέπει να θέσουν ένα θεμελιώδες ερώτημα: Ποιο είναι το σημείο της δημοκρατίας αν αγνοούνται οι απόψεις των ψηφοφόρων;
www.bankingnews.gr
