Το πραγματικά ξεχωριστό έργο του Αμπι Βάρμπεργκ, που διηγιέται το πολιτισμικό ταξίδι της ανθρωπότητας ανά τους αιώνες μέσω εκατοντάδων φωτογραφιών, ανακαλύφθηκε δεκάδες χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού του και τώρα εκτίθεται, για πρώτη φορά, στο Βερολίνο
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, όσο η Δημοκρατία της Βαϊμάρης όδευε σταθερά προς την κατάρρευση της, ένας ξεχωριστός εβραίος διανοούμενος προσπάθησε να εξηγήσει την πορεία της ανθρωπότητας, από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ο αιώνα.
Για πρώτη φορά από τον θάνατο του δημιουργού του, το έργο «Ατλας/Μνημοσύνη» του Αμπι Βάρμπεργκ, που αποτελείται από σχεδόν χίλιες εικόνες που μάζεψε κατά τη διάρκεια της ζωής του, θα είναι προσβάσιμο στο ευρύ κοινό, στο Σπίτι των Πολιτισμών του Κόσμου, στο Βερολίνο.
Ο Αμπι Βάρμπεργκ γεννήθηκε στο Αμβούργο, το 1866, σε μία πλούσια οικογένεια τραπεζιτών. Μάλιστα, όντας ο πρωτότοκος γιος, ήταν σε θέση να αναλάβει τα ηνία της οικογενειακής επιχείρησης, μα τα ενδιαφέροντα του ήταν αλλού και έτσι έκανε μία συμφωνία με τον αδερφό του, Μαξ. Εκείνος θα παραιτούνταν από το κληρονομικό του δικαίωμα στην επιχείρηση, αν ο Μαξ του παρείχε οποιοδήποτε βιβλίο ζητούσε.
Προς μεγάλη δυσαρέσκεια της οικογένειας του, ο νεαρός Βάρμπεργκ απαρνιόταν την θρησκεία και πέρα από το επάγγελμα του τραπεζίτη, δεν τον ενδιέφερε ούτε αυτό του γιατρού ή του δικηγόρου, πόσο μάλλον το να γίνει ραβίνος.
Είχε αδυναμία στις τέχνες, ειδικότερα στη περίοδο της Αναγέννησης και στον αγαπημένο του Σάντρο Μποτιτσέλι, για τον οποίο έγραψε και την διδακτορική διατριβή του. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Βάρμπεργκ πήγε, όπως και πολλοί άλλοι, στις ΗΠΑ. Ταξίδεψε στις υπανάπτυκτες, τότε, περιοχές της αμερικανικής Δύσης, όπου ήρθε σε επαφή με τις φυλές των Ινδιάνων και γύρισε στην Ευρώπη αλλαγμένος.
Εζησε στην Ιταλία, παντρεύτηκε, επέστρεψε στο Αμβούργο, έγινε καθηγητής και τελικά, κατέληξε να κάνει συχνές επισκέψεις σε ψυχιατρικές κλινικές. Ηταν στα τελευταία χρόνια της ζωής του, από το 1925 μέχρι το 1929, όταν σε μία κυκλική βιβλιοθήκη άρχισε να ταξινομεί πάνω από 400.000 φωτογραφίες για αυτό που έμελλε να είναι το χαρακτηριστικό έργο του.
Με τον φωτογραφικό άτλαντα του, ο Βάρμπεργκ ήθελε να δημιουργήσει έναν χάρτη της πολιτισμικής και όχι μόνο ιστορίας των ανθρώπων. Από τις θεωρίες του Κέπλερ για το ηλιακό μας σύστημα, μέχρι τις δημιουργίες των αρχαίων Ελλήνων και τον πολιτισμών της Μεσοποταμίας, φωτογραφίες και εκθέματα που φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους συνυπάρχουν αρμονικά στο «Ατλας/Μνημοσύνη».
Φυσικά, ο τίτλος αναφέρεται στην αρχαιοελληνική θεά Μνημοσύνη, την κόρη της Γαίας και του Ουρανού και μητέρα των εννιά Μουσών. Ο Βάρμπεργκ χαρακτήρισε τον άτλαντα του ως μία «συγκριτική προσέγγιση» στην ιδέα της μεταθανάτιας ζωής της αρχαιότητας, στο πώς, δηλαδή, ιδέες από την αρχαιότητα, σαν την αστρολογία, επιβίωσαν μέχρι την Αναγέννηση ή ακόμη και ως το παρόν.
«Ο Βάρμπεγκ ήταν επαναστάτης, γιατί επαναστάτησε απέναντι στους επιστήμονες και τις ιδέες που υπήρχαν για την τέχνη εκείνη την εποχή», είπε στους Times, ο υπεύθυνος του Σπιτιού των Πολιτισμών του Κόσμου, όπου εκτίθεται το «Ατλας/Μνημοσύνη», συμπληρώνοντας: «Για αυτό μπορούσε ξαφνικά να πάρει εικόνες ενός πίνακα του Μποτιτσέλι ή του Μαντένια και να τις συνδέσει με καθημερινά αντικείμενα ή φωτογραφίες από διαφημιστικά φυλλάδια».
Πράγματι, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πάνελ της έκθεσης είναι αυτό που αφορά τις θεωρίες του Βάρμπεργκ για την καλλιτεχνική προέλευση της «Γέννησης της Αφροδίτης» του Μποτιτσέλι. Δίπλα σε ένα αντίγραφο του ιστορικού πίνακα, ο γερμανός λόγιος είχε τοποθετήσει εικόνες από αριστοκρατικούς χορούς στην Ιταλία, αρχαιοελληνικούς σάτυρους και ένα σκίτσο του γερμανού καλλιτέχνη Αλμπρεχτ Ντίρερ, που απεικονίζει μερικές μαϊμούδες να χορεύουν.
Συνολικά, οι 971 εικόνες που ο Βάρμπεργκ συμπεριέλαβε στον άτλαντα του έχουν διαχωριστεί σε 63 διαφορετικά πάνελ.
Η έκθεση, που άρχισε στις 4 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσει μέχρι τον Νοέμβριο της φετινής χρονιάς, μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα όταν στα αρχεία του Ινστιτούτου Βάρμπεργκ, στο Λονδίνο, βρέθηκαν τα αρνητικά των πρωτότυπων φωτογραφιών του γερμανού ιστορικού τέχνης.
Όπως δήλωσε ο διευθυντής του ινστιτούτου, ο εντοπισμός των πρωτότυπων φωτογραφιών ήταν τόσο κουραστικός, που ένιωθε ότι πρόκειται «σαν τίποτα λιγότερο από μία Ανάσταση».