Ακριβώς πριν από 75 χρόνια, το Δικαστήριο Εγκληματιών Πολέμου της Νυρεμβέργης προσήγαγε σε δίκη τους ηγέτες των ναζί. Ελειπε μόνο ο Αδόλφος Χίτλερ, που είχε αυτοκτονήσει στα καταφύγια της καγκελαρίας, στις 30 Απριλίου 1945. Το ίδιο τέλος επέλεξαν ο διαβόητος υπουργός Προπαγάνδας, Γιόζεφ Γκέμπελς (που πήρε στο θάνατο τη γυναίκα του και τα έξι παιδιά τους) και ο αρχηγός των SS, Χάινριχ Χίμλερ, οργανωτής του Ολοκαυτώματος.
Οι νικητές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ΗΠΑ, Σοβιετική Ενωση, Βρετανία και Γαλλία, οργάνωσαν μια ιστορική δίκη για την τιμωρία των φρικτών εγκλημάτων που διέπραξαν οι Γερμανοί αντίπαλοί τους και η οποία έμελλε να αποτελέσει θεμέλιο του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου.
Οταν ξεκίνησε η διαδικασία η Νυρεμβέργη ήταν ένας σωρός ερειπίων. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βαυαρίας και άντρο του ναζιστικού κινήματος, όπου ο Χίτλερ και το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανών Εργατών (ή NSDAP, όπως ήταν το επίσημο όνομα του ναζιστικού κόμματος) διοργάνωσαν τις μεγαλύτερες φιέστες τους στα 12 χρόνια τρόμου.
Η κυρίως δίκη των 24 στενών συνεργατών του Χίτλερ ξεκίνησε σαν χθες, 20 Νοεμβρίου του 1945. Οι πανίσχυροι ναζιστές ηγέτες, που έκαναν κάποτε τον κόσμο να τρέμει, κάθονταν σε ξύλινα εδώλια του δικαστικού μεγάρου της Νυρεμβέργης, ενός από τα ελάχιστα κτίρια της πόλης που δεν είχε καταστραφεί από τους βομβαρδισμούς και διέθετε δικές του φυλακές. Στο πάνελ των κατηγορουμένων ξεχώριζαν ο αρχιστράτηγος του Τρίτου Ράιχ και διοικητής της Λουφτβάφε, Χέρμαν Γκέρινγκ, ο πρώην αναπληρωτής του Χίτλερ, Ρούντολφ Ες, που αυτομόλησε το 1941 στη Βρετανία, και ο υπουργός Εξωτερικών, Γιόαχιμ φον Ρίμπεντροπ.
Οι κατηγορίες που τους βάραιναν ήταν εγκλήματα κατά της ειρήνης, εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και συνωμοσία, ενώ στο κατηγορητήριο συμπεριλήφθηκαν ως «εγκληματικές οργανώσεις» τα διαβόητα SS (με σήμα τη νεκροκεφαλή) και η μυστική αστυνομία Γκεστάπο. Αντιθέτως, ο γερμανικός στρατός (Βέρμαχτ) έμεινε στο απυρόβλητο.
Η δίκη ήταν μοναδική στα χρονικά, καθώς κράτη με διαφορετικά πολιτικά συστήματα έσυραν στο εδώλιο ηγέτες του νικημένου αντιπάλου με κατηγορίες για παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου. Η φρικαλεότητα των ναζιστικών εγκλημάτων ήταν τόσο μεγάλη, ώστε για πρώτη φορά παρακάμφθηκε η θεμελιώδης αρχή του Ποινικού Δικαίου για μη αναδρομική ισχύ ποινικών νόμων – κάτι που αποτέλεσε τον άξονα της υπεράσπισης των ναζιστών.
Ναι μεν η νομική έννοια του εγκλήματος πολέμου είχε καθοριστεί στις Συνθήκες της Γενεύης του 1864, πλην όμως τα «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» ή το έγκλημα του «επιθετικού πολέμου» (σ.σ.: αυτό που διαπράττει η Τουρκία στη Συρία και την Κύπρο και απειλεί να το επαναλάβει σε βάρος της Ελλάδας) ή τα εγκλήματα «κατά της ειρήνης» δεν υπήρχαν πριν από τη Νυρεμβέργη και τυπικά δεν υπήρχε διεθνής νόμος που να απαγορεύει στους ναζί να τα διαπράξουν. «Αυτά τα εγκλήματα γεννήθηκαν κατά κυριολεξία στο δικαστήριο της Νυρεμβέργης», δήλωσε στην Deutsche Welle o καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Ερλάνγκεν, Κρίστοφ Σάφερλινγκ.
Στη διάρκεια της δίκης επικρατούσε μια τεταμένη ατμόσφαιρα. «Ακουγες τους μεταφραστές κι ένιωθες ένα κλίμα γεμάτο ντροπή», αποκαλύπτει 75 χρόνια μετά η Ρενάτε Ρεν, θυγατέρα και γραμματέας ενός εκ των συνηγόρων υπεράσπισης, του Αλφρεντ Τόμα. Η ίδια υποστηρίζει πως η γερμανική κοινή γνώμη σοκαρίστηκε από τις αποκαλύψεις, αφού δεν γνώρισε για την έκταση των φρικαλεοτήτων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για το κάψιμο χωριών και τις ομαδικές εκτελέσεις στις κατεχόμενες χώρες. Στο δικαστήριο προβλήθηκαν φιλμ με σωρούς πτωμάτων από το Αουσβιτς και η Ρεν υπογραμμίζει ότι κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι πολιτισμένοι άνθρωποι στην καρδιά της Ευρώπης ήταν ικανοί για τέτοιες ωμότητες.
Κανείς από τους κατηγορουμένους δεν ομολόγησε την ενοχή του ούτε έδειξε ίχνος μετάνοιας. Υποστήριξαν ότι αγνοούσαν τις σφαγές και τις μαζικές εξοντώσεις Εβραίων, τσιγγάνων, ομοφυλόφιλων και κομμουνιστών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ακόμη και ο πανίσχυρος Γκέρινγκ, τον οποίο ο Χίτλερ έχρισε διάδοχό του, ισχυρίστηκε ότι ποτέ δεν διέταξε κανέναν φόνο. Τελικά καταδικάστηκε σε θάνατο δι’ απαγχονισμού, όπως αρκετοί ακόμη μεγαλοσχήμονες ναζί.
Κοινή επωδός των εγκληματιών είναι ότι αποτελούσαν εξιλαστήρια θύματα ενός «δικαστηρίου των νικητών». Το ίδιο αίσθημα συμμεριζόταν μερίδα της γερμανικής κοινής γνώμης, που διαμαρτυρόταν για την ατιμωρησία των Συμμάχων σε βάρος εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά Γερμανών αιχμαλώτων. «Ωστόσο αυτές οι επιφυλάξεις δεν καθιστούν παράνομη ή αθέμιτη τη δίωξη και την τιμωρία των ναζιστών εγκληματιών», σημειώνει ο καθηγητής Σάφερλινγκ.
Η δίκη της Νυρεμβέργης διήρκεσε συνολικά 218 μέρες, κατά τις οποίες εξετάστηκαν 240 μάρτυρες και πάνω από 300.000 έγγραφα. Τα πρακτικά χώρεσαν σε 16.000 σελίδες και η δίκη ολοκληρώθηκε την 1η Οκτωβρίου 1946, με την απαγγελία θανατικής καταδίκης για 12 κατηγορουμένους, ισόβιων ή πρόσκαιρων δεσμών για άλλους 7 και 3 απαλλαγές (δύο δεν δικάστηκαν. Ο ένας λόγω ανήκεστης βλάβης της υγείας και ένας αυτοκτόνησε). Δεκαέξι μέρες αργότερα, ώρες πριν από την εκτέλεσή του, ο Γκέρινγκ αυτοκτόνησε στο κελί του με δηλητήριο. Ακολούθησαν άλλες δώδεκα δίκες ενώπιον αμερικανικών στρατοδικείων, με κατηγορουμένους 185 πιο χαμηλόβαθμα ναζιστικά στελέχη, εκ των οποίων οι 24 καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η τελευταία δίκη έληξε τον Απρίλιο του 1949.
Το δικαστήριο του ΟΗΕ και η Χάγη
Στο θεμέλιο της Νυρεμβέργης βασίστηκαν τα ειδικά ποινικά δικαστήρια του ΟΗΕ για την πρώην Γιουγκοσλαβία (1993-2017), για τη γενοκτονία στη Ρουάντα (1994-2016), όπως και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης (ICC), με γενική δικαιοδοσία, που λειτουργεί από το 2002. Δυστυχώς, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα αρνούνται τη συνεργασία με το ICC, προ του φόβου να κατηγορηθούν στρατιώτες τους για εγκλήματα πολέμου σε διάφορα μέρη του κόσμου ή κάποια στιγμή στο μέλλον και πολιτικοί ηγέτες τους. Ο Τζορτζ Μπους και ο Τόνι Μπλερ ήταν πολύ δυνατοί (εκτός από νικητές) για να καθίσουν στο σκαμνί για εγκλήματα πολέμου στη Γιουγκοσλαβία και το Ιράκ, όπως ζήτησαν αξιόλογοι νομομαθείς και πολιτικοί στις χώρες τους. Ομως η διεθνής ποινική δικαιοσύνη επιτρέπεται να τιμωρεί τους «μικρότερους» εγκληματίες, όπως ο Μιλόσεβιτς, ο Κάρατζιτς, οι πολέμαρχοι της Ρουάντα και τώρα ο πρώην πρωθυπουργός του Κοσσυφοπεδίου, Χασίμ Θάτσι.
