Αλλάζουν όλα! Ή καλύτερα αλλάζουν εκείνα, που προκαλούν τον τεράστιο συνωστισμό στην Ακρόπολη και ειδικά στο τμήμα της ανόδου προς τα Προπύλαια. Εκεί, όπου οι επισκέπτες αναγκάζονται να συνωθούνται ακολουθώντας μία οφιοειδή πορεία, η οποία συχνά είναι και επικίνδυνη, παρά τα μέτρα προστασίας που έχουν ληφθεί.
Στην προσπάθεια λοιπόν, βελτίωσης αυτής της κατάστασης, παράλληλα όμως και για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, που έχουν δημιουργηθεί από τις επεμβάσεις στη νεώτερη εποχή, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε χθες αργά το βράδυ την μελέτη του καθηγητή κ. Μανόλη Κορρέ, προέδρου της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως για την αποκατάσταση της ανόδου των επισκεπτών από τη δυτική είσοδο προς τα Προπύλαια και εν συνεχεία στον Παρθενώνα και στα υπόλοιπα μνημεία.
Στη μελέτη προτείνεται, επίσης, η δημιουργία μιας παρόμοιας προσπέλασης, από τα νότια, που θα διευκολύνει ακόμη περισσότερο την επίσκεψη. Γιατί στην αρχαιότητα και για πολλούς αιώνες οι άνθρωποι ανέβαιναν κατ’ ευθείαν στην Ακρόπολη μέσω μιας μεγάλης σκάλας, που σήμερα δεν υπάρχει, παρά μόνον κατά ένα τμήμα της. Με τις νέες διαμορφώσεις ωστόσο, αυτό, ως ένα σημείο θα διαφοροποιηθεί.
Όπως επισημαίνει μάλιστα ο ίδιος, εκτός από την διευκόλυνση της κίνησης των επισκεπτών, οι επεμβάσεις θα συντελέσουν και στην ορθή πρόσληψη της μορφής και των λειτουργικών χαρακτηριστικών των αρχαίων μνημείων, κάτι που αποτελεί υψηλό και αυτοτελή στόχο. Γιατί, είτε λίγοι είναι οι επισκέπτες είτε πολλοί, αυτό που αντικρίζουν, θα πρέπει να είναι έγκυρο και τεκμηριωμένο, όπως αναφέρει.
 |
| Σχεδιαστική αναπαράσταση της ανόδου προς την Ακρόπολη μέσω των Προπυλαίων κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα |
Γεγονός είναι, ότι όπως όλα τα μνημεία της Ακρόπολης δεν έφθασαν αλώβητα ως τις μέρες μας, έτσι η σκάλα της ανόδου υπέστη πολλές καταστροφές, αλλοιώσεις αλλά και μετασκευές από την αρχαιότητα (Κλασική εποχή, Ρωμαϊκή) αλλά και στον Μεσαίωνα.
Και στα νεώτερα χρόνια εξάλλου, έγιναν κάποιες λανθασμένες επεμβάσεις, ενώ ακόμη και στα εντελώς πρόσφατα, συγκεκριμένα από το 1977 έως το 2004 πολλές από αυτές ήταν τελείως αντίθετες προς την αρχαιολογική μαρτυρία.
Μόνο τους ελαφρυντικό ήταν το προσωρινό του χαρακτήρα τους, αλλά και καθαρά πρακτικοί λόγοι, που είχαν να κάνουν με την αναστήλωση των μνημείων. Επιπλέον, πάντα υπήρχε η προϋπόθεση μιας οριστικής αποκατάστασης με βάση την αρχαιολογική τεκμηρίωση.
 |
| Η δυσκολία ανόδου σήμερα, λόγω της κατεστραμμένης σκάλας |
Η μαρμάρινη σκάλα
Και ποια είναι αυτή:
Για την προσπέλαση στην κορυφή του λόφου της Ακρόπολη είχε κατασκευαστεί από τον 6ο π.Χ αιώνα μία πλατιά ανωφερική πρόσβαση με μορφή ράμπας, πλάτους 12 μέτρων, η οποία χρησίμευε και για τη μεταφορά των υλικών κατασκευής των ναών. Όταν κτίσθηκαν τα Προπύλαια (437 – 431π.Χ. χωρίς να ολοκληρωθούν), η άνοδος προς αυτά είχε διαπλατυνθεί και είχε γίνει διπλάσια της προηγουμένης. Μέσα από την κεντρική αίθουσα των Προπυλαίων άλλωστε περνούσε ο δρόμος για την Ακρόπολη.
Στη Ρωμαϊκή εποχή, το 1ο μ.Χ. αιώνα η αναβάθρα μετατράπηκε σε μία εντυπωσιακή μαρμάρινη κλίμακα με πλάτος 21,70 μέτρα. Μεγάλα τμήματά της μάλιστα αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών (1835 έως 1850). Η σκάλα αυτή διακοπτόταν από ένα μεγάλο πλατύσκαλο, τεσσάρων μέτρων σε όλο το πλάτος της, το οποίο ήταν συνεχόμενο, προς βορρά με το άνδηρο όπου βρίσκεται το Βάθρο του Αγρίππα και προς νότο, με την οδό που ανεβαίνει από τα νότια και περνά μπροστά από τον πύργο της Αθηνάς Νίκης.
Από αυτό το ευρύ πλατύσκαλο έως τα Προπύλαια υπήρχαν 36 βαθμίδες και δύο στενά πλατύσκαλα -ένα τερματικό και ένα ενδιάμεσο- ενώ πριν από το μεγάλο πλατύσκαλο υπήρχε μία ακόμη κλίμακα με 26 βαθμίδες και προ αυτής ένα πλατύσκαλο τριών μέτρων.
 |
| Από τις πρώτες φωτογραφίες των Προπυλαίων μετά την απομάκρυνση των προσκτισμάτων. Διακρίνεται το μονοπάτι ανόδου |
Τα οχυρωματικά έργα
Δύο αιώνες μετά, και εξ αιτίας των επιδρομών των Ερούλων το 267 μ.Χ. επιβλήθηκε η κατασκευή οχυρωματικών έργων στην Ακρόπολη. Έτσι στην περιοχή δυτικά των Προπυλαίων κατασκευάσθηκε ένα ισχυρό τείχος με δύο πύλες: μία κάτω από τον πύργο της Αθηνάς Νίκης και μία στα δυτικά. Αυτή η δεύτερη πύλη αποτελεί σήμερα την κύρια είσοδο για την ανάβαση στον ιερό βράχο, έχει πάρει μάλιστα το όνομά της «Πύλη Μπελέ» από τον Γάλλο αρχαιολόγο Beulé που έκανε ανασκαφές στο σημείο, το 1852.
Στο Μεσαίωνα και στα Νεώτερα χρόνια τέλος, τα Προπύλαια και ό,τι βρισκόταν μπροστά τους μετατράπηκαν σε ένα σύνθετο οχυρό με διαδοχικές γραμμές άμυνας και πύλες, που αναπτύσσονταν κατά μήκος μιας ελικοειδούς διαδρομής.
Σήμερα στην Ακρόπολη ανεβαίνουμε από την αρχαία ανηφοριά. Αριστερά και δεξιά της βλέπουμε τα υπολείμματα από την μεγάλη σκάλα, που είχαν κατασκευάσει οι Ρωμαίοι, καθώς και την Πύλη Μπελέ. Πρόκειται για μία κατάσταση, που έχει προκύψει, τόσο από τις ανασκαφές που έγιναν από το 1834 έως το 1888 όσο και από τις αναστηλώσεις. Αρχικά κατεδαφίστηκαν τα διάφορα κτίσματα που είχαν προστεθεί στον ιερό βράχο ενώ από το 1850 έως το 1917 αλλά και από το 1977 έως το 2016 πραγματοποιήθηκαν οι αναστηλωτικές εργασίες.
 |
| Στα τέλη του 19ου αιώνα η άποψη από το εσωτερικό των Προπυλαίων προς τα έξω |
Οι επεμβάσεις
Όσον αφορά την μαρμάρινη σκάλα (ό,τι έχει απομείνει από αυτήν), το 1850 αναστηλώθηκε κατά το ένα έβδομο του πλάτους της. Ωστόσο, όπως αναφέρει στην εγκεκριμένη πλέον πρότασή του ο κ. Κορρές «το 1890 και το 1934, η κλίμακα συμπληρώθηκε, από το μέσον της έως την πύλη, κατά τρόπον λίαν βλαπτικό για τα μαρμάρινα μέλη της και την αυθεντικότητα της μορφή της. Και το 1957, το μεν εσφαλμένο μέρος της κλίμακας διατηρήθηκε, ενώ το ορθώς αναστηλωμένο μέρος καθαιρέθηκε, υπέρ της νυν δις τεθλασμένης ατραπού, πλάτους 2,30 μ.».
Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν, η μελέτη του κ. Κορρέ περιλαμβάνει την καθαίρεση όλων των λανθασμένων επεμβάσεων και την επανάχρηση των λίθων με τον ορθό τρόπο. Ακολουθούν, μεταξύ άλλων, οι αποκαταστάσεις του μεγάλου πλατύσκαλου, άνδηρων και της κλίμακας έως το μεγάλο πλατύσκαλο, και η κατάργηση της υφιστάμενης νότιας εισόδου.
Όσον αφορά ωστόσο την ευκολότερη είσοδο των επισκεπτών ο κ. Κορρές προτείνει την δημιουργία μιας παρόμοιας, από τα νότια, προσπέλασης, του έσω της πύλης, πλατύσκαλου. Πόσο μάλλον, όπως λέει ο ίδιος, που η ύπαρξη μιας τέτοιας προσπέλασης πιθανολογείται σε διάφορα δημοσιευμένα σχέδια αναπαράστασης, αν και επιτόπου δεν έχουν απομείνει σχετικές ενδείξεις. Για τον λόγο αυτό προτείνει έναν ξύλινο διάδρομο μήκους 30 και πλάτους 3,5 – 4 μέτρων.
Ενημέρωση από την παράσταση του ΣΕΑ στη συνεδρίαση του ΚΑΣ για τη δυτική πρόσβαση στην Ακρόπολη
Την Τρίτη 2/2/2021 πραγματοποιήθηκε παράσταση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων στη συνεδρίαση του ΚΑΣ, όπου εξεταζόταν το θέμα «έγκριση ή μη πρότασης της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης σχετικά με την αποκατάσταση της δυτικής προσπέλασης της Ακρόπολης».
Ο Σύλλογος ζήτησε να παρέμβει προκειμένου να εκφράσει την θέση του για τον τρόπο σχεδιασμού και εκτέλεσης των έργων στην Ακρόπολη, όπως αυτή είχε προηγουμένως εκφραστεί στην από 14/12/2020 ανακοίνωση. Ζητήσαμε να μάθουμε τη σκοπιμότητα της νέας παρέμβασης-πρότασης της ΕΣΜΑ και γενικώς των σημειακών παρεμβάσεων. Τονίσθηκε ότι σε ένα μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπως η Ακρόπολη, το ζήτημα της πρόσβασης των επισκεπτών πρέπει να αποτελεί καρπό μίας ενιαίας μελέτης, η οποία να παρουσιαστεί με πλήρη τεκμηρίωση στην επιστημονική κοινότητα, λαμβάνοντας υπόψη τους διεθνείς κανόνες των αποκαταστάσεων μνημείων και στη συνέχεια να ακολουθηθούν όλες οι από το νόμο οριζόμενες διαδικασίες για επεμβάσεις επί μνημείων. Η εισαγωγή στο ΚΑΣ «πρότασης της ΕΣΜΑ» (που δεν συνιστά Μελέτη), χωρίς άλλη τεκμηρίωση, δεν συνιστά ορθή διοικητική και επιστημονική διαδικασία και δεν θα έπρεπε να ακολουθείται, ειδικά μετά το αποτέλεσμα και τις αντιδράσεις που προκάλεσαν οι πρόσφατες επεμβάσεις στην Ακρόπολη.
Κατά την παράσταση ο Γενικός Γραμματέας και πρόεδρος του ΚΑΣ κ. Γ. Διδασκάλου και ο Πρόεδρος της ΕΣΜΑ και μέλος του ΚΑΣ κ. Ε. Κορρές, διαβεβαίωσαν τους συμμετέχοντες ότι μετά τη συγκεκριμένη πρόταση της ΕΣΜΑ θα ακολουθήσει εκπόνηση μελέτης για την δυτική πρόσβαση της Ακρόπολης, η οποία θα παρουσιαστεί σε Διεθνές Συνέδριο για τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη, το οποίο η ΕΣΜΑ δεσμεύεται να πραγματοποιήσει τον Σεπτέμβριο 2021.
Για την ίδια την πρόταση για την αποκατάσταση της δυτικής πρόσβασης στην Ακρόπολη, ο ΣΕΑ επιφυλάσσεται να τοποθετηθεί αφού λάβει την σχετική παρουσίαση της πρότασης της ΕΣΜΑ και τα σχέδια που τη συνοδεύουν, στα οποία δεν είχαμε πρόσβαση πριν από τη συνεδρίαση του ΚΑΣ.
Ακολουθούν οι τοποθετήσεις των εκπροσώπων του ΣΕΑ στη συνεδρίαση του ΚΑΣ
Δέσποινα Κουτσούμπα, πρόεδρος ΣΕΑ
Στη συνεδρίασή σας σήμερα έρχεται ως θέμα μια «πρόταση της ΕΣΜΑ», και όχι Μελέτη, που αφορά –σύμφωνα με τον τίτλο της- την «αποκατάσταση» της δυτικής πρόσβασης στην Ακρόπολη. Δεν είχαμε πρόσβαση στο σκεπτικό ή τα σχέδια της πρότασης, οπότε θα πρέπει να τοποθετηθούμε επί της αρχής: Οποιαδήποτε τέτοια πρόταση ή Μελέτη, θα πρέπει καταρχήν να ορίζει τον σκοπό της εκπόνησής της. Ποιος είναι ο σκοπός; Η διευκόλυνση της πρόσβασης των επισκεπτών; Η αποκατάσταση κάποιας συγκεκριμένης ιστορικής φάσης; Η αποκατάσταση του μνημείου για την προστασία του; Εδώ δεν διαφαίνεται ο βασικός λόγος, ώστε να κριθεί και το αποτέλεσμα. Αντιθέτως, έρχεται τώρα μια πρόταση για την δυτική πρόσβαση της Ακρόπολης σημειακά, όπως σε προηγούμενη φάση ήρθαν εδώ μελέτες διαδρομών για το μνημείο με την πρόφαση ότι ήταν μελέτες πρόσβασης των ΑμεΑ. Όπως αποδείχτηκε, δεν ήταν για τα ΑμεΑ, αφού οι κλίσεις δεν αντιστοιχούσαν καν σε αυτόνομη κίνηση των ΑμεΑ. Το αισθητικό και λειτουργικό τους αποτέλεσμα σχολιάστηκε εκτενώς από επιστήμονες και κοινό. Η αιτιολόγησή τους ως «αποκατάσταση της φάσης του 5ου αιώνα» αντίκειται στους διεθνείς κανόνες για την προστασία και αποκατάσταση των μνημείων, που επιβάλλουν τον σεβασμό σε κάθε σημαντική ή λιγότερο σημαντική ιστορική φάση κάθε μνημείου, σε όλα τα ίχνη του παρελθόντος, καθώς και στο συμβολικό φορτίο που φέρουν τα μνημεία για τις σύγχρονες κοινωνίες.
Υπάρχει λοιπόν ήδη ένα κακό προηγούμενο, με την προηγούμενη επέμβαση, Σας παραπέμπω στην από 14/12/2021 ανακοίνωση του Συλλόγου, όπου σχολιάζουμε εκτενώς τις παρατυπίες που υπήρξαν στην εφαρμογή εκείνης της Μελέτης, που οδήγησε ακόμη και στο διασυρμό της χώρας. Όπως λέγαμε και σε εκείνη την ανακοίνωση, επιμένουμε και τώρα να μην ξαναγίνει καμία επέμβαση τέτοιας έκτασης επί μνημείου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς χωρίς να έχει προηγηθεί πλήρης μελέτη και τεκμηρίωση της επέμβασης, παρουσίασή της στην επιστημονική κοινότητα και στο ενδιαφερόμενο κοινό, και πλήρης τήρηση των από το νόμο οριζόμενων διαδικασιών για τα έργα επί μνημείων.
Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε σημαντικό αυτό που εδώ ακούσαμε, ότι δηλαδή θα γίνει συνέδριο για τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη τον Σεπτέμβριο 2021. Να σημειώσουμε ότι τα συνέδρια αυτά, που για πολλές δεκαετίες ήταν συνυφασμένα με τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη, ήταν συνυφασμένα με το σημαντικό έργο αποκαταστάσεων που λάμβανε και λαμβάνει χώρα στην Ακρόπολη, γιατί ο επιστημονικός διάλογος και η ανταλλαγή εμπειριών και τεχνογνωσίας, αλλά και η συζήτηση επί του ιδεολογικού περιεχομένου των επεμβάσεων βοηθούν σημαντικά όχι μόνο τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη, αλλά και την διεθνή επιστημονική κοινότητα στην προώθηση και βελτίωση των κανόνων για τις αποκαταστάσεις στα μνημεία.
Ως εκ τούτου, επικροτούμε την απόφαση να γίνει Συνέδριο. Θεωρούμε επιβεβλημένο να μην θεωρούνται δεδομένες ούτε οι επεμβάσεις που έχουν ήδη γίνει. Θα πρέπει να μη συνεχιστεί η ονομαζόμενη «δεύτερη φάση» των έργων, που δεν είναι σαφές πώς και αν εγκρίθηκε, και να παρουσιαστούν ως σύνολο οι επεμβάσεις για την πρόσβαση στην Ακρόπολη στο επερχόμενο Διεθνές Συνέδριο, όπου θα κριθούν, θα συζητηθούν και οι τελικές αποφάσεις θα παρθούν αφού ωριμάσει αυτή η συζήτηση.
Σε κάθε περίπτωση, εκφράζω την ευαρέσκεια για την δέσμευση αυτή, που ανταποκρίνεται στο αίτημα που είχε διατυπώσει ο ΣΕΑ και αναμένουμε ότι το Συνέδριο αυτό θα πρέπει να παρουσιαστούν και οι ως τώρα επεμβάσεις στις προσβάσεις, ως ενιαίο σύνολο, για να κριθούν και να αξιολογηθούν επιστημονικά. Δηλώνουμε την συμμετοχή του Συλλόγου σε κάθε βοήθεια τυχόν χρειαστεί για την διοργάνωση του συνεδρίου.
Δεν κατανοούμε το λόγο που σήμερα θα παρθεί μια απόφαση του ΚΑΣ πάνω σε μια «πρόταση» και όχι Μελέτη. Να εκπονηθεί η μελέτη, να παρουσιαστεί, να συζητηθεί και να εισαχθεί στο ΚΑΣ μετά από όλη αυτή τη διαδικασία.
Γιάννης Θεοχάρης, αντιπρόεδρος ΣΕΑ
Η κριτική που θα ασκήσω εκ μέρους του Συλλόγου αφορά στην ταχύτητα εισαγωγής του θέματος από την κατάθεση της πρότασης την περασμένη εβδομάδα (αν δεν απατώμαι την Πέμπτη) έως την εξέτασή του αυτήν τη στιγμή από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με το περιεχόμενο του θέματος της εισήγησης, το οποίο δεν είναι μία μελέτη, αλλά μία πρόταση. Το ΚΑΣ ως γνωμοδοτικό όργανο της διοίκησης, υποθέτω, ότι καλείται να τοποθετείται όχι επί προτάσεων, αλλά επί μελετών. Ασφαλώς, η διοίκηση δεν εξετάζει ιδέες, αλλά συγκροτημένες προτάσεις, οι οποίες όταν αφορούν σε εργασίες και επεμβάσεις επί μνημείων ορίζονται από το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο για την εκπόνηση μελετών και την εκτέλεση εργασιών σε ακίνητα μνημεία (ΦΕΚ 2837/Β/5-7-2019).
Το ΚΑΣ λοιπόν δεν μπορεί να ενεργεί ως μία ομάδα εργασίας, αλλά ως ένα όργανο της διοίκησης το οποίο εξετάζει ώριμες και συγκροτημένες μελέτες, ώστε αυτές να εκτελεστούν ή όχι. Αυτό ασφαλώς γίνεται, ώστε να μην σπαταλιέται ο χρόνος της διοίκησης. Αφορά στην οικονομία του χρόνου και ο χρόνος όλων είναι πολύτιμος. Οι προτάσεις ανήκουν σε ένα πρώιμο στάδιο της επιστημονικής έρευνας, ωριμάζουν μέσα από τον επιστημονικό διάλογο, όταν δημοσιεύονται ή ανακοινώνονται σε συνέδρια, και δεν μπορεί να απασχολούν ένα γνωμοδοτικό όργανο. Άκουσα ότι θα ακολουθήσει ένα συνέδριο τον Σεπτέμβριο. Γιατί λοιπόν το ΚΑΣ σε αυτό το στάδιο και όχι σε τελικό συνεδριάζει και γνωμοδοτεί για μία προεργασία και όχι για μία οριστική μελέτη; Αυτό συνιστά πρωθύστερο και για μας είναι ακατανόητο ως διοικητική ενέργεια.
Στο δεύτερο μέρος της παρέμβασής μου θα μιλήσω με την ιδιότητα του αρχαιολόγου με ειδίκευση στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές αρχαιότητες. Ήδη από τις προηγούμενες εργασίες στην Ακρόπολη, συγκεκριμένα τις διαδρομές, διαπιστώσαμε ότι το επιστημονικό ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στην ανάδειξη της ιστορικής στάθμης του 5ου αι. π.Χ. Είδαμε λοιπόν ότι οι εργασίες χαράχθηκαν σύμφωνα με τον κλασικό γνώμονα. Πρόκειται για μία προσέγγιση που αξιολογεί τις ιστορικές φάσεις ενός μακρού χρονικού διαστήματος, επιλέγει ορισμένες και απορρίπτει άλλες. Σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση, οι μεταγενέστερες του 5ου αι. π.Χ. επεμβάσεις θεωρούνται καταστροφικές για τα κλασικά μνημεία και έτσι επιδιώκεται η αποκατάσταση συγκεκριμένης ιστορικής ενότητας. Πρόκειται για μία μονομερή προσέγγιση της ιστορίας, μέσα από την οποία υπονομεύεται η διαχρονία στην Ακρόπολη και θεμελιώνεται η εντύπωση ότι το μετακλασικό παρελθόν μεταχειρίστηκε με τρόπο βάρβαρο και απαξιωτικό τον 5ο αι. Αλλά αυτή η άποψη για την ανάδειξη της πομπικής πορείας προς την Ακρόπολη συναντά ακόμη και τα εναπομείναντα μνημεία, όπως την Πύλη Beulé, που διέκοψαν αυτήν την πορεία ήδη από τον 3ο αι. μ.Χ. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη ακόμη και η Πύλη Beulé παρουσιάζεται εντέλει ως κάτι παράταιρο στην Ακρόπολη των τρεχουσών αποκαταστάσεων.
Διαβάστε την e-enimerosi.com για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, κάνετε εγγραφή στην σελίδα και πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι.