Συμπληρώνονται αυτές τις ημέρες 47 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατία. Μια αναδρομή σε γεγονότα του παρασκηνίου θα φρεσκάρουν τη μνήμη μας και θα βοηθήσουν τους νεότερους να κατανοήσουν την Ιστορία μας.
19 Ιουλίου 1974 Ημέρα Παρασκευή
Το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου στην Κύπρο που είχε σκοπό την ανατροπή και δολοφονία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, αντί να διευκολύνει τους σκοπούς του Ιωαννίδη, δημιούργησε χάος και πανικό. Η κυβέρνηση του Ανδρουτσόπουλου διαλύθηκε, οι Υπουργοί του εξαφανίστηκαν, το κράτος κατέρρευσε και μόνο ο Ιωαννίδης και τα πρωτοπαλίκαρά του παρέμεναν ενωμένοι, στην προσπάθειά τους να κρατήσουν τον έλεγχο και να σταθούν όρθιοι, σε έδαφος που γλιστρούσε κάτω από τα πόδια τους
Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Φαίδων Γκιζίκης, ευρίσκεται στο γραφείο του στον πρώτο όροφο του Κυβερνείου (μέγαρο Βουλής) και προβληματισμένος αναζητά στήριγμα που θα τον βοηθήσει να λάβει τις σωστές αποφάσεις. Οι στιγμές είναι κρίσιμες και Ιστορικές. Η όποια απόφασή του, θα έχει σαν αποτέλεσμα, την σωτηρία ή την καταστροφή της Ελλάδος και παράλληλα θα κρίνει και την δική του τύχη αφού η μοίρα τον έφερε στην κρίσιμη αυτή στιγμή να κατέχει το ύψιστο αξίωμα της Χώρας.
Εγκλωβισμένος στο γραφείο του, όλο τον προηγούμενο διάστημα , από της αναλήψεως των καθηκόντων του ως προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, δεν είχε την ευκαιρία να επιλέξει μόνος του τον κύκλο των συμβούλων του και να αποκτήσει εμπιστοσύνη σε πρόσωπα που θα μπορούσε να εμπιστευτεί τις σκέψεις του και να ζητήσει την βοήθειά τους σε στιγμές κρίσεων.
Ο ΡΟΛΟΣ της Οργάνωσης ΕΝΩΣΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ
Ευτυχώς για τον ίδιο και την Ελλάδα, στη θέση του νομικού Συμβούλου της προεδρίας, ευρίσκεται ο Σύμβουλος Επικρατείας, Σπύρος Νικολάου, έμπειρος Νομικός, με ήθος και σοβαρότητα. Αντιμετωπίζει το έργο του με προσοχή και αντικειμενικότητα. Οι εισηγήσεις του πάντα πλήρως αιτιολογημένες γίνονται σχεδόν πάντα αποδεκτές αν και πολλές φορές συγκρούονται με τις εισηγήσεις των στρατιωτικών, που τον περιστοιχίζουν με απόφαση της χούντας. Η συνεργασία του προέδρου Γκιζίκη με τον νομικό του σύμβουλό, ημέρα με τη ημέρα μετατρέπεται από καθαρά υπηρεσιακή σε προσωπική – φιλική.
Κρίνεται σκόπιμο, να αναφερθεί στο σημείο αυτό, πως ο Σπύρος Νικολάου, ήταν κρυφό μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης «ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ (ΕΕΣ)» που ιδρύθηκε το 1967 από μένα, τον Άγγελο Πνευματικό, που ήμουν τότε Ταγματάρχη Καταδρομών και παρέμεινα έγκλειστος στις φυλακές για έξη χρόνια καταδικαστείς από το έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης σε 10 ½ χρόνια κάθειρξη για «ένωση προς στάσιν», ποινή η οποία επαυξήθηκε με άλλες δύο καταδίκες του εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών, τριών ετών φυλάκιση κάθε μία (3+3=6) για «περιύβριση αρχής»
Ο Σπύρος Νικολάου, ύστερα από αίτημα της χούντας, προτάθηκε από τον πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, κ. Δήμιτσα, λόγω των προσόντων του, να αναλάβει καθήκοντα Νομικού Συμβούλου του προέδρου της Δημοκρατίας Γεωργίου Παπαδόπουλου. Η οργάνωση (Ε.Ε.Σ.) εκμεταλλεύτηκε αμέσως την ευκαιρία που της παρουσιάστηκε να εισχωρήσει στην διοίκηση της χούντας και σε έκτακτη σύσκεψη, ενέκρινε αμέσως την αποδοχή της πρότασης. Με την αλλαγή του καθεστώτος τον Νοέμβριο του 1973 την θέση του Παπαδόπουλου ανέλαβε ο Στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, ο οποίος διατήρησε τον Νομικό Σύμβουλο του προκατόχου του.
Στις δύσκολες αυτές ημέρες του προβληματισμού, το μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΕΣ Σπύρος Νικολάου, βρίσκεται κοντά στον Στρατηγό Γκιζίκη και έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη του, αλλά και την φιλία του, συζητά μαζί του και κατορθώνει αργά, αλλά σταθερά να του υποβάλλει τη ιδέα ότι πρέπει να παραδώσει την εξουσία στους πολιτικούς, οι οποίοι έχουν την πείρα να διαχειριστούν κρίσιμες καταστάσεις .
Η σκέψη της ομαλής εναλλαγής εξουσίας δεν προέκυψε ξαφνικά κάτω από την πίεση των τελευταίων γεγονότων, αλλά καλλιεργήθηκε στο χρόνο και αναπτύχθηκε στην ανάγκη. Η ωρίμανση δεν είχε ακόμη συντελεστεί γι’ αυτό και δεν εκδηλώθηκε πρωτοβουλία. από τον ίδιο.
Πιθανώς η άμεση παρουσία των λοχαγών-Ταγματαρχών, στενών συνεργατών του Ιωαννίδη στο γραφείο του Προέδρου και η γνώση ότι οι μάχιμες μονάδες του Στρατού ελέγχονταν από αυτούς δεν επέτρεπε ακόμη λήψη τέτοιων σοβαρών και ταυτόχρονα επικίνδυνων αποφάσεων .
ΕΚΤΑΚΤΗ ΣΥΣΚΕΨΗ
Η οργάνωση όμως, που παρακολουθούσε από κοντά τα γεγονότα δεν άφησε την ευκαιρία να χαθεί. Κινήθηκε πρώτη άμεσα και δραστικά Το απόγευμα της 19 Ιουλίου 1974, σε έκτακτη σύσκεψη των στελεχών, ο Σπύρος Νικολάου, ανέλυσε την δημιουργηθείσα κατάσταση μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο, το χάος που επικρατούσε στην Κυβέρνηση και στο κράτος, τη διάλυση των υπηρεσιών, όπως μπορούσε να τα δει μέσα από τα διοικητικά κανάλια, τις δυνατότητες που είχε η οργάνωση να επέμβει, τις πιθανές αντιδράσεις των χουντικών και ύστερα από σύντομη συζήτηση αποφασίστηκε η αναστολή της ένοπλης δράσης και κατάληψης του Κυβερνείου με τη βία και δραστηριοποίηση όλων, με στόχο την ομαλή παράδοση της εξουσίας από τον Γκιζίκη στους πολιτικούς. Την πλευρά Γκιζίκη θα ανελάμβανε ο Σπύρος Νικολάου και την πλευρά των πολιτικών δια του Παναγιώτη Κανελλόπουλου θα αναλαμβάναμε εγώ και ο αδελφός μου, Κώστας.
Με τον αδελφό του Κώστα, απόστρατο αξιωματικό του Μηχανικού, μέλος της οργάνωσης, και καταδικαστείς επίσης, από το έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση, θα μεταβαίναμε το ίδιο βράδυ της παρασκευής 19 Ιουλίου στο γραφείο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, τελευταίου νόμιμου πρωθυπουργού, και θα ζητούσαμε να δούμε τον πρώην Πρωθυπουργό
ΣΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ
Ο π. Πρωθυπουργός, διατηρούσε γραφείου στην οδό Ακαδημίας 33 σε διαμέρισμα του ανεψιού Διονυσίου Λιβανού, ο χώρος που χρησιμοποιούσε ήταν το κυρίως γραφείο προς την οδό Ακαδημίας, ο προθάλαμος με το γραφείο της ιδιαιτέρας του κ. Γιούλας Ζώνα, που χρησίμευε και ως χώρος αναμονής, καθώς και ο διάδρομος και οι βοηθητικοί χώροι .Στο πίσω μέρος, προς το φωταγωγό, διατηρούσε το δικηγορικό του γραφείο ο ανεψιός του Διονύσης Λιβανός..
Κάθε βράδυ, επισκέπτονταν τον πρόεδρο στο γραφείο του πάρα πολλοί φίλοι του, Ακαδημαϊκοί (Κ.Δεσποτόπουλος), Πολιτικοί (Παναγ. Παπαληγούρας, Γεώργιος Σταμάτης), Στρατιωτικοί (Στρατού Ξηράς, Αεροπορίας Ναυτικού ), ο εκδότης Χριστόπουλος Χρήστος, Συγγραφείς, Δικηγόροι (Μπεκίρης Βασίλης), Ποιητές και πολλοί άλλοι επώνυμοι και ανώνυμοι.
Είχα την τιμή να ανήκω και εγώ σε αυτή τη όμορφη και ιδιαίτερη συντροφιά, στην οποία εντάχθηκα ως τακτικό μέλος μετά την αποφυλάκισή μου τον Αύγουστο του 1973, όταν πήγα να ευχαριστήσω τον πρόεδρο για την συμπαράστασή του στη δοκιμασία μου, όταν οι δικτάτορες με συνέλαβαν και με παρέπεμψαν στο Στρατοδικείο.
Ο πρόεδρος μη ξεχνώντας την ακαδημαϊκή του ιδιότητα κάθε βράδυ γύρω στις επτά συνήθιζε να ανοίγει την δίφυλλη πόρτα του γραφείου του και αποκτώντας άμεση επαφή με τους παρευρισκόμενους , (μερικοί των οποίων μετακινούνταν στις πολυθρόνες του κυρίως γραφείου), άρχισε να διδάσκει διαλεγόμενος επί παντός επιστητού (Φιλοσοφία, κοινωνιολογία, πολιτική, οικονομία, τέχνες, ποίηση , Ιστορία), απαντώντας επίσης και σε ερωτήσεις των ακροατών του, πολλές φορές άσχετες με τα όσα είχε προηγούμενα αναπτύξει. Ομολογώ πως το θεωρώ ευτύχημα που είχα την ευκαιρία να τον ακούω και να μαθαίνω από την συμμετοχή μου στα συμπόσια αυτά της πνευματικής πανδαισίας.
«Η ΕΛΛΑΔΑ ΧΑΝΕΤΑΙ…»
Τη βραδιά της 19ης Ιουλίου, φτάσαμε στην οδό Ακαδημίας 33, με έκδηλη την αγωνία στα πρόσωπά μας. Είχε προηγηθεί η λεπτομερής και εμπεριστατωμένη συζήτηση με τον Σπύρο Νικολάου και τα κυριότερα στελέχη της οργάνωσης και όπως ήταν φυσικό και οι δύο μας ευρισκόμασταν κάτω από μεγάλη πίεση. Στην αίθουσα της γραμματέως κυρίας Γιούλας Ζώνα, ευρίσκοντο ήδη οι πρώην Υπουργοί, Π .Παπαληγούρας και Γ. Σταμάτης, Ο εκδότης της «Γνώμης» των Πατρών, κ. Χρ. Χριστόπουλος. ο δικηγόρος και ανεψιός του Προέδρου κ. Δ. Λιβανός και αρκετοί άλλοι, που λόγω μεγάλης έντασης, δεν μπορώ να θυμηθώ.
Μπήκαμε στο γραφείο του προέδρου αμέσως, ο οποίος διέκοψε την εργασία του ( συγγραφή της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους») και, αφού μας υπέδειξε να καθίσουμε, μας ρώτησε τι συμβαίνει και είμαστε αναστατωμένοι. Όπως είχε αποφασιστεί, τον ενημερώσαμε, για την ύπαρξη της οργάνωσης ΕΕΣ, για τις επαφές μας με το γραφείο της Προεδρίας της Δημοκρατίας μέσω του Σπ, Νικολάου, για την απογευματινή σύσκεψη, για την απόφαση αναστολής της ένοπλης δράσης λόγω των ραγδαίων εξελίξεων και για την απόφασή μας να του ζητήσουμε να αναλάβει πρωτοβουλία και να επικοινωνήσει αμέσως με το Γραφείο του στρατηγού Γκιζίκη, ζητώντας άμεση συνάντηση για λύση του πολιτικού προβλήματος της χώρας.
Μιλώντας πρώτος εγώ ως αρχηγός της οργάνωσης, του είπα, χαρακτηριστικά, «Κύριε Πρόεδρε η κατάσταση είναι δραματική, Δεν υπάρχει τίποτα που να λειτουργεί αυτή την ώρα. Δεν υπάρχει Κυβέρνηση. Ο Πρωθυπουργός και οι Υπουργοί έχουν εξαφανιστεί, οι στρατιωτικοί έχουν κρυφτεί στο πεντάγωνο, Μόνο ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ευρίσκεται στο γραφείο του, μόνος, προβληματισμένος και σε απόγνωση. Η Ελλάδα χάνεται. Πρέπει να πάρει πρωτοβουλία ο πολιτικός κόσμος, Η εξουσία πρέπει να περιέλθει στα χέρια των πολιτικών, πριν μας προλάβουν τα γεγονότα, των οποίων η έκβαση είναι αβέβαια. Εάν δεν δραστηριοποιηθεί αμέσως ο πολιτικός κόσμος και χαθεί η ευκαιρία, πιθανώς αργότερα να θρηνήσουμε θύματα. Η μοίρα διάλεξε εσάς, για να αναλάβετε την ευθύνη και τη μεγάλη τιμή να αποκαταστήσετε την πληγωμένη Δημοκρατία στην Ελλάδα Πρέπει τώρα, να σηκώσετε το τηλέφωνο και να επικοινωνήσετε με τον Γκιζίκη. είναι μόνος και κρατά το κεφάλι του ανάμεσα στα δυο του χέρια και ψάχνει λύση. Να του ζητήσετε να συναντηθείτε και να συζητήσετε την ομαλή παράδοση της εξουσίας, πριν είναι πολύ αργά. Κύριε Πρόεδρε η μοίρα σας διάλεξε για τους δυσκολότερους ρόλους στην Ιστορία του τόπου. Οι δικτάτορες με τη βία άρπαξαν από τα χέρια σας την εξουσία, δικαιούστε να απαιτήσετε να σας την παραδώσουν πίσω. Θα είναι μεγάλη η τιμή και δόξα να την πάρετε πίσω αναίμακτα. Τέλος του τόνισα με πάθος και συγκίνηση «Κύριε πρόεδρε ή τώρα ή ποτέ, Η Ελλάδα και η Δημοκρατία βρίσκονται στα χέρια σας.
Στην συνάντηση στο γραφείο του Κανελλόπουλου παρευρέθηκαν και οι κύριοι Παπαληγούρας και Σταμάτης, αλλά πιστεύω πως και όλοι όσοι ήταν στον προθάλαμο είχαν ακούσει την έκκληση μας, γιατί επικρατούσε απόλυτη ησυχία και όταν βγήκαμε έξω, η ατμόσφαιρα ήταν έντονα ηλεκτρισμένη.
Η μυστικότητα από εκείνη την ώρα είχε χαθεί, κυρίως από την στιγμή που με την άδεια του Προέδρου, τηλεφώνησα στον Σπύρο Νικολάου στο γραφείο του στο Κυβερνείο, λέγοντας του πως, παρά τις προσπάθειές μας, δεν καταφέραμε να διώξουμε τους δισταγμούς του και του ζήτησα να μιλήσει ο ίδιος με τον Πρόεδρο κ. Κανελλόπουλο και να του μεταφέρει την κατάσταση που επικρατούσε στο προεδρικό γραφείο εκείνη τη στιγμή.
Μετά το τηλεφώνημα με τον Νικολάου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος φάνηκε να κάμπτεται, λέγοντας μας πως θα επικοινωνήσει με τους πολιτικούς Αρχηγούς κυρίως με τους Γεώργιο Μαύρο και Γιάννη Ζίγδη και θα αποφασίσει. Θα ζητήσει συνάντηση με τον Γκιζίκη το πρωί του Σαββάτου
Πιστεύω πως οι παρευρισκόμενοι έμπειροι πολιτικοί Παπαληγούρας και Σταμάτης είχαν ήδη πειστεί και συνηγορούσαν στην πρότασή μας
Βγήκα από το Γραφείο του Κανελλόπουλου στενοχωρημένος και απογοητευμένος κυρίως από τον εαυτό μου. Προς στιγμή πίστεψα πως ενήργησα επιπόλαια προσπαθώντας να παρασύρω έναν έμπειρο πολιτικό άνδρα του κύρους του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, σε ενέργεια επικίνδυνη και πιθανώς άστοχη. Αμφισβήτησα την πολιτική μου σκέψη και απέδωσα την ενέργειά μου στον ενθουσιασμό μου για δράση και στο πάθος μου για την Δημοκρατία. Θέλησα να κρυφτώ για να κάνω αυτοκριτική. Αποφάσισα να φύγω, όσο πιο γρήγορα μπορούσα Δεν θέλησα να επικοινωνήσω πάλι με τον Σπύρο Νικολάου, ο οποίος παρέμενε στο Κυβερνείο κοντά στον Γκιζίκη αναμένοντας εξελίξεις, δεν ήθελα να καταλάβει την απογοήτευσή μου, για να μη του την μεταδώσω, πιστεύοντας πως κάποιος θα πρέπει να κρατηθεί νηφάλιος, Είχα πειστεί ότι η αγωνία μου για λύση και ο εγωισμός μου για άμεση συμμετοχή σε αυτή με είχαν οδηγήσει στην «μεγαλύτερη πολιτική Γκάφα» Με αυτές τις σκέψεις οδηγήθηκα προς την έξοδο προς την οδό Ακαδημίας. Η δυνατή φωνή του υπουργού Σταμάτη με σταμάτησε στη σκάλα και μαζί με τον αδελφό μου Κώστα, οδηγηθήκαμε στο διπλανό γραφείο του δικηγόρου Λιβανού . Εκεί ο Σταμάτης μαζί με τον Παπαληγούρα και τον φίλο μου Χρίστο Χριστόπουλο εκδότη και Διευθυντή της εφημερίδας «Γνώμη» των Πατρών, προσπάθησαν να μας ηρεμίσουν και να μας συγχαρούν για το θάρρος μας και την απόφασή μας να ζητήσουμε την παρέμβαση του Κανελλόπουλου. Μας τόνισαν πως πρέπει να είμαστε υπερήφανοι. για όσα κάναμε μέχρι τώρα, να συνεχίσουμε με την ίδια όρεξη, για να πετύχουμε τον τελικό στόχο που είναι η αποκατάσταση της Δημοκρατίας αναίμακτα κα,ι να γνωρίζουμε πως απόψε μιλήσαμε με την Ιστορία.
Μας έπεισαν πως κάναμε το σωστό και πως πρέπει να μείνουμε κοντά στον πρόεδρο, ο οποίος αν και δέχεται την ορθότητα της προτάσεως μας, είναι υποχρεωμένος, ως υπεύθυνος πολιτικός άνδρας, να μη βιαστεί και να αποφασίσει ψύχραιμα με νηφαλιότητα και συλλογικά λόγω της ιδιομορφίας της καταστάσεως., μας αποκάλυψαν δε πως ο πρόεδρος είχε στο παρελθόν δεχτεί επίσκεψη στο σπίτι του με προτάσεις που κρίθηκαν αναξιόπιστες
Φύγαμε από το γραφείο αργά το βράδυ μαζί με τον Πρόεδρο Κανελλόπουλο, ο οποίος και πάλι μας βεβαίωσε πως την επομένη ημέρα θα καλούσε τηλεφωνικά τον Γκιζίκη και θα ζητούσε συνάντηση
Τηλεφώνησα στον Νικολάου, του είπα την τελευταία συζήτηση με τον Κανελλόπουλο και τον ενημέρωσα πως θα φύγω για την πατρίδα μου, τη Χαλκίδα, για να σκεφτώ και να βάλω σε τάξη όλα όσα προηγήθηκαν
Ακολουθεί, μετά τετραήμερο, το γνωστό προσκήνιο, της πρόσκλησης του Γκιζίκη προς τους πολιτικούς Αρχηγούς.
Η εισβολή, και Αττίλας 1
Τα ξημερώματα της 20ης Ιουλίου, ημέρα Σάββατο, ως γνωστό, άρχισε η εισβολή των Τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο, με την εκδήλωση του ΑΤΤΙΛΑ 1. Οι μάχες γύρω από την πόλη της Λευκωσίας εμμένοντα με σφοδρότητα. Ο κατάληψη του αεροδρομίου ήταν ο κύριος στόχος των επιτιθεμένων και οι Κύπριοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν τον έλεγχο.
Πληροφορήθηκα τα γεγονότα στην Χαλκίδα, που είχα πάει για περισυλλογή και αναδιοργάνωση.
Εκεί πληροφορήθηκα επίσης πως ο Σπύρος Νικολάου βλέποντας την κατάσταση να επιδεινώνεται, πήρε πάλι, χωρίς μυστικότητα, τον πρώην Πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο στο τηλέφωνο στο Σπίτι του στην οδό Ξενοκράτους 15α και του ζήτησε, να επικοινωνήσει το συντομότερο με τον Πρόεδρο Γκιζίκη.
Ο Κανελλόπουλος τον βεβαίωσε, ότι θα πάρει το μεσημέρι γύρω στις 12.00. Ο Νικολάου παρακολουθούσε το γραφείο του προέδρου για να επέμβει στην κατάλληλη στιγμή.
Ο Κανελλόπουλος πράγματι τήρησε την υπόσχεσή του και κοντά στις 12 το μεσημέρι σχημάτισε τον αριθμό που του είχαμε δώσει. Στην κλήση του Κανελλόπουλου απάντησε ο Υπασπιστής του Γκιζίκη, Πλωτάρχης Κούβαρης, ο οποίος τον πληροφόρησε ότι ο πρόεδρος Γκιζίκης ευρίσκεται σε σύσκεψη με τους Αρχηγούς των ενόπλων δυνάμεων στο Πεντάγωνο, λόγω της κρίσης στο Κυπριακό και θα ενημερωθεί για το τηλεφώνημα το συντομότερο. Μέχρι σήμερα δεν μπορέσαμε να μάθουμε εάν πράγματι τη στιγμή του τηλεφωνήματος είχε φύγει για το Πεντάγωνο, ή η επαφή παρεμποδίστηκε σκόπιμα από σκληροπυρηνικούς χουντικούς προσκείμενους στον Ιωαννίδη, οι οποίοι δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να καταλάβουν τη θέση στην οποία βρισκόταν η χώρα τις ημέρες εκείνες.
Η προηγηθείσα επιστράτευση στον Έβρο, η έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων στην Κύπρο με τον Αττίλα 1 σε εξέλιξη, δείχνουν πως μάλλον o Κούβαρης έλεγε την αλήθεια. Η λογική λέει ότι ο αρχηγός του κράτους σε δύσκολες και κρίσιμες ώρες, κινείται προς το Στρατηγείο των πολεμικών επιχειρήσεων και συσκέπτεται με τους επιτελάρχες των ενόπλων δυνάμεων. Πολύ φυσικό λοιπόν η μετακίνηση Γκιζίκη να ήταν πραγματική και η απάντηση Κούβαρη αληθινή και ο Κανελλόπουλος ενήργησε με καθυστέρηση. Έγινε και νέα προσπάθεια αργότερα με το ίδιο αποτέλεσμα.
Ο Κανελλόπουλος επηρεασμένος από την καχυποψία της εποχής και την αναξιοπιστία των χουντικών, συνεπαίρανε, πως η επαφή είχε μπλοκαριστεί και δεν συνέχισε. Η ομάδα μας παρέμεινε προβληματισμένη για την ορθότητα της προτάσεως προς τον Κανελλόπουλο μέχρι το πρωί της τρίτη 23ης Ιουλίου. όταν η ραγδαία εξέλιξη των γεγονότων τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Ελλάδα, δικαίωσε την πρόβλεψή της και την ενέργειά της.
Πληροφορίες για την απόβαση στην Κύπρο
Κρίνεται σκόπιμο για την ενημέρωση του Αναγνώστη, να θυμηθούμε μερικά στοιχεία που οδηγούσαν στις αποφάσεις των τούρκων για απόβαση και τα οποία αγνόησε το καθεστώς του Ιωαννίδη.
Από το πρωί, όλα τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδιδαν τις προετοιμασίες των Τούρκων, ενώ το ΒΒC προέβαλε και εικόνες από τον απόπλου, στις 17.30.
Η αντίδραση σε Αθήνα και Λευκωσία παρέμεινε, από την ημέρα του πραξικοπήματος έως και την παραμονή της εισβολής, ανεξήγητα απαθής.
Αυτό που γνώριζε όλος ο κόσμος και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και το οποίο θεωρούσαν δεδομένο, ότι δηλαδή επέκειτο τουρκική εισβολή, στο ΑΕΔ αντιμετωπίσθηκε με αδιαφορία και ειρωνικά σχόλια του τύπου «κάνουν ασκήσεις».
Το στρατιωτικό καθεστώς των Αθηνών εμφανίσθηκε πεπεισμένο ότι οι Τούρκοι θα περιόριζαν τις αντιδράσεις τους σε κινήσεις εντυπωσιασμού.
Υπήρξαν, εξάλλου, και τα γεγονότα νωρίτερα των κρίσεων του 1964 (οπότε οι Τούρκοι αντέδρασαν μόνο με αεροπορικούς βομβαρδισμούς) και του 1967 (όταν δεν προχώρησαν τελικά σε απόβαση, αφού, όμως, οι όροι τους για αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας έγιναν δεκτοί).
Παρά τις πληροφορίες, οι οποίες κατέφθαναν πλέον συνεχώς στο ΑΕΔ και την ΚΥΠ, η Αθήνα καθησύχαζε τη Λευκωσία.
23 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974, ΗΜΕΡΑ ΤΡΙΤΗ
Το πρωί της 23ης Ιουλίου το σκηνικό αλλάζει. Ο Γκιζίκης από το γραφείο του στα παλαιά ανάκτορα (Κυβερνείο), καλεί τον Συνταγματάρχη Μπραβάκο και του ζητάει να καλέσει σε σύσκεψη τους πολιτικούς Αρχηγούς, αρχίζοντας από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο.
Ο Μπραβάκος, καλεί τον Σπύρο Νικολάου στο γραφείο του και του λέει «Δώσε μου το τηλέφωνο του Κανελλόπουλου». Ο Νικολάου απαντά «Δεν το έχω. Να πάω στο γραφείο μου να το πάρω και να το φέρω». Ο Μπραβάκος συμπληρώνει «Έλα τώρα ξέρουμε, ότι το ξέρεις και επικοινωνείς μαζί του. Τα μάθαμε όλα, σας έχουμε παρακολουθήσει . Αλλά θα γίνει αυτό που θέλετε εσύ, ο Πνευματικός και οι άλλοι. Κάλεσέ τον τώρα αμέσως, τον θέλει ο πρόεδρος». Ο Νικολάου σχηματίζει αμέσως το αριθμό και μόλις απαντά ο Κανελλόπουλος, δίνει το ακουστικό στον αξιωματικό της χούντας που στέκεται όρθιος δίπλα του. «Εδώ Συνταγματάρχης Μπραβάκος διευθυντής του Στρατιωτικού Γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας,» τονίζει «ο κύριος Πρόεδρος, σας παρακαλεί να έρθετε στο γραφείο του στα παλαιά ανάκτορα, για μια πάρα πολύ σημαντική σύσκεψη, είναι απόλυτη ανάγκη. Η σύσκεψη θα γίνει το μεσημέρι»» «Ποιοι άλλοι έχουν κληθεί» ερωτά ο Κανελλόπουλος. «Θα είναι και ο κύριος Μαύρος» απαντά ο Μπραβάκος.. «Καλά, θα έλθω» συμπληρώνει ο Κανελλόπουλος.
Λόγω των μετέπειτα εξελίξεων που στέρησαν από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο την τιμή, να είναι αυτός, στον οποίο θα παρεδίδετο η κλαπείσα εξουσία, δεν θέλησα να τον ρωτήσω, ποια ήταν τα συναισθήματα του, όταν μετά από 4ήμερο η πρόταση που του έγινε την 19ην Ιουλίου από την ομάδα μας ΕΕΣ, υλοποιείτο, αλλά όχι, πλέον, με δικιά του πρωτοβουλία, αλλά με πρωτοβουλία Γκιζίκη.
Η έκκλησή μου «Κύριε Πρόεδρε, ή τώρα ή ποτέ» που με συγκίνηση του είχα απευθύνει λίγο πριν αποχωρήσω από το γραφείο του, στενοχωρημένος και προβληματισμένος, δυστυχώς δεν αξιολογήθηκε όσο έπρεπε, με αποτέλεσμα ποτέ να μη του δοθεί έκτοτε η ευκαιρία να γίνει πάλι Πρωθυπουργός.
Δεν είμαι σε θέση, ούτε σήμερα, να εκτιμήσω, αν η απώλεια της μοναδικής ευκαιρίας, να είναι αυτός που θα αποκαταστήσει αναίμακτα την Δημοκρατία οφείλεται στους δισταγμούς του, που τον εμπόδισαν να πάρει αμέσως απόφαση ή στην αφοσίωσή του στους δημοκρατικούς θεσμούς, οι οποίοι του επέβαλαν συλλογική δράση και του ζητούσαν τη στιγμή εκείνη να συναποφασίσει με τους λοιπούς αρχηγούς, ενέργεια απολύτως αναγκαία κυρίως σε εποχή δικτατορίας .
ΕΙΧΑΜΕ ΖΩΣΕΙ ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ
Πριν αρχίσουν οι πολιτικοί να φτάνουν στα παλιά Ανάκτορα, μέλη της ομάδας μας, είχαν εισχωρήσει στο μέγαρο και είχαν εγκατασταθεί σε καίρια σημεία, ευρισκόμενα σε πλήρη επαγρύπνηση. Η παρουσία μας ήταν διακριτική και δεν έγινε αντιληπτή, όπως πιστεύαμε, τουλάχιστον στις πρώτες ώρες. Άλλα μέλη μας κυκλοφορούσαν στη γύρω περιοχή εποπτεύοντα τον εξωτερικό χώρο. Από τις θέσεις μας αυτές, διαπιστώσαμε την παρουσία, μέσα στο κτίριο, αριθμού αξιωματικών που γνωρίζαμε ότι αποτελούσαν τη σκληρή ομάδα του Ιωαννίδη, με στολή εκστρατείας και οπλισμένων με περίστροφα. Έξω από το κτίριο ειδικά στον Εθνικό κήπο διακρίναμε καμουφλαρισμένα τμήματα Μονάδων Καταδρομών. Οι διαπιστώσεις αυτές ενίσχυσαν τους φόβους μας για πιθανή αλλαγή στη στάση των φανατικών, οι οποίοι είτε δεν ρωτήθηκαν είτε δεν συμφώνησαν στην ομαλή παράδοση.
Η ΣΥΣΚΕΨΗ….
Όπως μάθαμε στη συνέχεια στη σύσκεψη παραβρέθηκαν οι Π. Κανελλόπουλος, Γ. Μαύρος, Σ. Στεφανόπουλος, Γ. Αθανασιάδης-Νόβας, Σπ. Μαρκεζίνης, Π. Γαρουφαλιάς, Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσας, και Ξ. Ζολώτας. επίσης εκτός του Στρατηγού Γκιζίκη στη σύσκεψη μετείχαν και οι Στρατηγός Γρηγ. Μπονάνος Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, Αντιστράτηγος Δ. Γαλατσάνος ΑΓΕΣ, Αντιναύρχος Π. Αραπάκης ΑΓΕΝ και Αντιπτέραρχος Αλ. Παπανικολάου ΑΓΕΑ. Σύμφωνα με επιβεβαιωμένες πληροφορίες ο Γκιζίκης ρώτησε τους πολιτικούς εάν ήθελαν τη συμμετοχή των στρατιωτικών πριν αυτοί κληθούν στη αίθουσα.
Η σύσκεψη άρχισε στις δύο το μεσημέρι και κράτησε περίπου τρείς ώρες. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε να σχηματιστεί πολιτική Κυβέρνηση από τον Π. Κανελλόπουλο με αντιπρόεδρο τον κ. Γ. Μαύρο. Γύρω στις πέντε το απόγευμα, οι πολιτικοί έφυγαν, χωρίς απρόοπτα. Στις επτά θα επακολουθούσε νέα σύσκεψη με τον κατάλογο των υπουργών, που θα πρότεινε ο Κανελλόπουλος και ο Μαύρος και στη συνέχεια η ορκωμοσία της νέας πολιτικής κυβέρνησης.
ΤΟΝ ΕΠΕΙΣΕ Ο ΑΒΕΡΩΦ
Στο μεταξύ ο Ε. Αβέρωφ που σκόπιμα παρέμεινε πίσω, σε συνεργασία με τον ΑΓΕΝ Αντιναύαρχο Π. Αραπάκη, έπεισαν το συμβούλιο των Αρχηγών και τον Γκιζίκη να τροποποιήσου την προηγούμενη απόφαση που πάρθηκε με ομοφωνία Στρατιωτικών και πολιτικών και να καλέσουν τον Κ. Καραμανλή από το Παρίσι να σχηματίσει Κυβέρνηση. Η νέα απόφαση κοινοποιήθηκε τηλεφωνικά στον Κανελλόπουλο πρώτα από τον Αβέρωφ και στη συνέχεια από τον Γκιζίκη στο σπίτι του στην οδό Ξενοκράτους την ώρα που συνεργαζόταν με το Μαύρο για την κατάρτιση του καταλόγου των Υπουργών.
Ο Κανελλόπουλος δεν αιφνιδιάστηκε γιατί η πληροφορία είχε διαρρεύσει στους διαδρόμους και είχε φτάσει στον εκδότη της Γνώμης Χρ. Χριστόπουλο που τηλεφώνησε αμέσως στον Κανελλόπουλο.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΦΑΝΑΤΙΚΩΝ
Μέσα στο κτίριο ήταν μια ολιγομελής ομάδα, φανατικών, η οποία αν αντιδρούσε, μπορούσε να εξουδετερωθεί από την επίσης ολιγομελή ομάδα της οργάνωσής μας, η οποία είχε το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, μια και για αυτούς ήταν άγνωστη και πολύ καλά καμουφλαρισμένη. Τι θα γινόταν όμως αν οι μονάδες των καταδρομών που ήταν κρυμμένοι στον Εθνικό κήπο ελάμβαναν εντολή να δράσουν; Ποιος θα μπορούσε να σταματήσει μια τέτοια εντολή που θα σκορπούσε τον πανικό και το θάνατο, κυρίως στο ειρηνικά και με ανυπόκριτο ενθουσιασμό συγκεντρωμένο πλήθος; Όσο περνούσαν οι ώρες τόσο η αγωνία μεγάλωνε. Η μοίρα της Ελλάδας βρισκόταν στα χέρια του πρώτου φανατικού παράφρονα.
Από νωρίς είχαμε αντιληφθεί την παρουσία των καταδρομέων στον κήπο και από νωρίς είχαμε εντοπίσει μικρές ομάδες σε μορφή περιπόλων που έκαναν την εμφάνισή τους στο κτίριο.
Ευτυχώς επεκράτησαν οι συνετοί και απετράπησαν ενέργειες φανατικών που πιθανόν η μέρα χαράς να γινόταν ημέρα πένθους για το Λαό. Τα στελέχη της οργάνωσης «ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΩΤΗΡΙΣ» επαγρυπνούσαν έτοιμοι να προλάβουν τους αμετανόητους.
Είμαστε Υπερήφανοι για τη συμμετοχή μας και σε αυτό το Στάδιο . Η συμμετοχή μας αναγνωρίστηκε επίσημα στο συνέδριο που έγινε στο Ζάπειο με θέμα ΕΛΛΑΣ – ΙΣΠΑΝΙΑ – ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ παρουσία της ανωτάτης ηγεσίας των χωρών αυτών.
Σε άρθρο μου, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Γνώμη» των Πατρών την 26ην Ιουλίου 1976, και ταυτόχρονα στον τοπικό Τύπο της Χαλκίδας, όταν τα γεγονότα ήταν ακόμη πρόσφατα, δίδεται με σαφήνεια η εικόνα που επικρατούσε τις βραδινές ώρες της 23/24 Ιουλίου 1974 μέσα, αλλά κυρίως έξω από τη βουλή.
Kρίνεται σκόπιμο να επαναληφθούν αυτούσια κομμάτια από το άρθρο εκείνο, λόγω του ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν για την πλήρη κατανόηση της ιστορικής πραγματικότητας. Έγραφα στο άρθρο εκείνο:
«Από τα παράθυρα που βλέπουν προς το Σύνταγμα παρακολουθούσαμε με ικανοποίηση την ειρηνική συγκέντρωση των πολιτών με τα πλακάτ και τα συνθήματα. Η λαοθάλασσα κάθε λεπτό που περνούσε γινόταν και πλατύτερη. Οι Έλληνες για μια ακόμη φορά απέδειξαν ότι γνωρίζουν να εκτιμάνε τις περιστάσεις και να συμπεριφέρονται υπεύθυνα και σοβαρά όταν χρειάζεται. Ο ίδιος ο λαός που πριν ένα περίπου χρόνο, ριχνόταν κάτω από τις ερπύστριες και κλεινόταν μέσα στο πολυτεχνείο για να δηλώσει στο τύραννο πως ο Έλληνας ξέρει να πεθαίνει για τη Δημοκρατία και τη λευτεριά, ο ίδιος αυτός λαός συγκεντρωνόταν τώρα ειρηνικά για να γιορτάσει τη λευτεριά του. Ένα τεράστιο δίδαγμα για όλους μας και ένα γερό ράπισμα στους δικτάτορες, ήταν η συγκέντρωση του λαού, που έβλεπα από το παράθυρο της βουλής. Οι αστυνομικοί αν και οπλισμένοι και ταυτόχρονα εφοδιασμένοι με πολλούς εκτοξευτές δακρυγόνων, χωρίς καταπιεστικές διαταγές των τυράννων, απρόθυμοι να συμμεριστούν τις ευθύνες, γιόρταζαν αδελφωμένοι με τους πολίτες που συνεχώς μεγάλωναν σε όγκο».
«Το θέαμα από το παράθυρο της Βουλής, ήταν κάτι που δεν μπορούσε, παρά να προκαλεί ρίγη συγκινήσεως και δεν το κρύβω, πως πολλές φορές, συνέλαβα τον εαυτό μου δακρυσμένο. Παρηγοριόμουνα, όμως, γιατί και άλλοι πολλοί κλαίγανε από χαρά τη μέρα αυτή τη γιορτερή, τη μέρα που ο ήλιος βγήκε για να φωτίσει την Ακρόπολη και σαν αντανάκλαση να γεμίσει τα σπίτια τις αυλές, αλλά και τις καρδιές με ακτίνες Δημοκρατικής Λευτεριάς. Κάτω από αυτή τη συγκίνηση, δεν πάψαμε ούτε στιγμή να προσέχουμε μήπως κάτι δεν πάει καλά και το τέρας που λεγόταν δικτατορία, στο ψυχορράγημά του, κάνει κάτι που θα μετέτρεπε τη χαρά σε εθνικό πένθος. Αν και μερικοί από εμάς είχαν αποκαλυφθεί, η επαγρύπνηση ήταν πολύ πιο έντονη, αφού, στις περιπτώσεις αυτές λίγοι προβοκάτορες μπορούν να καταστρέψουν με άνεση, ότι ωραίο κτίζει ο λαός και η πραγματική του ηγεσία, με κόπο, πόνο και θυσίες.
Βγήκα με τη σειρά μου μια βόλτα στους δρόμους της Αθήνας. Η συγκίνησή μου κορυφώθηκε και η αγωνία μου μεγάλωσε. Όλοι οι δρόμοι ήταν μπλοκαρισμένοι από αυτοκίνητα και ανθρώπους που εκινούντο προς το Σύνταγμα και φώναζαν το σύνθημα «έρχεται-έρχεται». Η αγωνία μου γεννιόταν από τα όσα είχα δει και τα όσα είχα ακούσει μέχρι τη στιγμή εκείνη και είχε σαν βάση τον φόβο μου μήπως η ευτυχία μας για την απόκτηση της λευτεριάς και της δημοκρατίας, φθονηθεί από τους εχθρούς της και την σαμποτάρουν πριν ακόμη την γευτούμε. Η ίδια αγωνία επικρατούσε σε όλους τους Έλληνες γι’ αυτό και όλοι παρά τον ενθουσιασμό τους, ακολουθούσαν πιστά και συνειδητά τα συνθήματα, που κατάλληλα ερίπτοντο, «ειρηνική συγκέντρωση», «όχι έκτροπα». «προσοχή στους προβοκάτορες» και παράλληλα διευκολύνονταν στο να πάνε στον τόπο που είχαν διαλέξει μόνοι τους, για να υποδεχτούν τον ελευθερωτή, που δεν ήταν άλλος από τον Ελληνικό λαό συγκεντρωμένο και συμπιεσμένο στο πρόσωπο του Κώστα Καραμανλή. Οι πληροφορίες διεδέχοντο η μία την άλλη. Θα έλθει στις οκτώ, θα έλθει στις 10, θα έλθει στις 12, δεν θα έλθει γιατί δεν βρίσκει αεροπλάνο, θα έλθει στις δύο και ούτω καθ΄εξής. Οι δρόμοι από το αεροδρόμιο μέχρι τη Βουλή ήταν γεμάτοι από κόσμο, συγκεντρωμένο αυθόρμητα και καθισμένο στα πεζοδρόμια παραληρούντα και εορτάζοντα με ανυπόκριτο ενθουσιασμό. Τίποτα το φτιαχτό, τίποτα το οργανωμένο, τίποτα το πιεστικό. Αυτή η συγκέντρωση ήταν η πρώτη γεύση της Δημοκρατίας που έλειψε τόσα χρόνια από τον τόπο που γεννήθηκε.
Δεν ήταν δυνατό να παρακολουθήσω τα γεγονότα στο αεροδρόμιο γιατί έπρεπε να παραμείνω στη Βουλή, σε εγρήγορση και σε επιφυλακή, ο αντίπαλος όπως ανεφέρθει πάρα πάνω, καραδοκούσε τόσο μέσα στο κτίριο με τους ολίγους, αλλά οπλισμένους φανατικούς Αξιωματικούς, όσο και με τους πολλούς, επίσης οπλισμένους, πεζοναύτες, που ευρίσκοντο έξω από το κτίριο, πιστοί στο καταρρέον καθεστώς. που ακόμα στο σύνολό του, δεν είχε παραδεχτεί την ήττα του.
Την ίδια στιγμή γύρω στις οκτώ Ο στρατηγός Αγαμέμνων Γράτσιος, διοικητής τότε της ΑΣΔΕΝ, έφτασε στο Κυβερνείο, ύστερα από μια επιτόπια έρευνα της καταστάσεως στο κέντρο της πόλης .Ήταν αισιόδοξος και έδωσε μια πνοή κατευνασμού, της εντάσεως που κυριαρχούσε στην ατμόσφαιρα. Ήταν εντυπωσιασμένος από τον όγκο του πλήθους και τον άδολο ενθουσιασμό του. Παντού θερμές εκδηλώσεις για την πτώση της δικτατορίας, χωρίς καμιά ανησυχητική ένδειξη. «Πήγαν να με βγάλουν από το αυτοκίνητο και να με σηκώσουν στα χέρια» πρόσθεσε χαρακτηριστικά.
Την ίδια εικόνα του ανυπόκριτου ενθουσιασμού του πλήθους, έδωσαν και οι πολιτικοί που άρχισαν αργότερα να ξανάρχονται για τη νυκτερινή σύσκεψη. (Ως γνωστόν είχαν διακόψει την μεσημβρινή σύσκεψη, με σκοπό την κατάρτιση του καταλόγου των υπουργών από τους Παν. Κανελλόπουλο και Μαύρο και είχαν ορίσει νέα συνάντηση στις 7 μ.μ. για την τελική έγκριση και ορκωμοσία.)
Όπως ανέφερα πάρα πάνω, στην προσπάθειά μας να επιτύχουμε την ειρηνική παράδοση της εξουσίας, είχαμε σύμμαχο, χωρίς ο ίδιος να το ξέρει, τον συνταγματάρχη Μπραβάκο, ο οποίος, ως εκ της στενής σχέσης του με τον Γκιζίκη, είχε ενστερνιστεί έγκαιρα την ομαλοποίηση της πολιτικής καταστάσεως, και είχε φροντίσει να πληροφορείται ότι δήποτε θα μπορούσε να καταστρέψει την προσπάθειά που γινόταν. Στο πλαίσιο αυτό σύμφωνα και με τον δημοσιογράφο Τ. Θεοδοσόπουλο, όταν μια ομάδα πεζοναυτών με πλήρη εξάρτηση όρμησε σαν αστραπή, από τις μπαλκονόπορτες του Εθνικού κήπου και ξεχύθηκε στους διαδρόμους (η παρουσία των στρατιωτών αυτών, όπως ανεφέρθει, έγινε αντιληπτή και από την ομάδα μας) επενέβει αμέσως και οι οπλισμένοι στρατιώτες αποσύρθηκαν και πάλι στον Εθνικό κήπο. Μια άλλη παρέμβαση του Μπραβάκου που κατά την γνώμη μου ήταν και η αποφασιστική για την αποφυγή αιματοχυσίας και την ομαλή παράδοση της εξουσίας ήταν η παρέμβασή του στην αστυνομία που περιφρουρούσε το κτίριο της Βουλής.
Το ρεπορτάζ του Θεοδοσόπουλου που έχει δημοσιευτεί στον τύπο και δεν έχει διαψευστεί έχει ως εξής: «Ο συνταγματάρχης Μπραβάκος έκανε δύο τηλεφωνήματα, μπήκε στο γραφείο των στρατηγών, ξαναβγήκε και κατευθύνθηκε προς την έξοδο του Αγνώστου Στρατιώτου. Τον ακολούθησα. Με τη στολή και χωρίς πηλήκιο, κατέβηκε την αριστερή κάθοδο και στάθηκε κάτω από τα μικρά δένδρα, στη γωνία της λεωφόρου Αμαλίας και του Εθνικού κήπου. Η αστυνομία είχε αποκλείσει από νωρίς με διπλές σειρές αστυφυλάκων όλο το χώρο μπροστά στα παλαιά ανάκτορα, από την Μεγάλη Βρετανία μέχρι την πόρτα του Εθνικού κήπου, απέναντι από την οδό Ξενοφώντος. Στην ανταύγεια των φώτων της πλατείας Συντάγματος φάνταζε ο όγκος του συγκεντρωμένου κάτω από τα σκαλιά πλήθους και οι ιαχές του δονούσαν την ατμόσφαιρα.
Δύο πολυπληθείς ομάδες νέων, η μία στο πεζοδρόμιο της Β.Ε.Α (Αεροπορική εταιρία) και η άλλη στην έξοδο της οδού Ξενοφώντος, φαίνονταν επικεφαλής των διαδηλωτών κραυγάζοντας διάφορα αντιδικτατορικά συνθήματα, αλλά και αυτοί χωρίς καμιά επιθετική διάθεση. Ο συνταγματάρχης επισκόπησε αρκετή ώρα την κατάσταση. Πήρε πληροφορίες από τους επικεφαλής αστυνομικούς και επέστρεφε στα Παλαιά Ανάκτορα ανήσυχος.
Βέβαια εύκολα διαπίστωσε την σκληρή στρατιωτική παρουσία των δυνάμεων της δικτατορίας. Οι πεζοναύτες πάνοπλοι και αποφασισμένοι, με κράνη και εφ΄όπλου λόγχη, κατείχαν όλες τις επίκαιρες θέσεις. Αυτό ήταν και το πρόβλημά του, που του μεγάλωνε τη ανησυχία. Πως θα μπορούσαν να ελεγχθούν αυτές οι δυνάμεις από το κέντρο, όταν μέσα στο κτίριο υπήρχαν και οι φανατικοί που μπορούσαν να δράσουν αυτόνομα και επικίνδυνα»
Στο σημείο αυτό διαπιστώνουμε για άλλη μια φορά την ορθότητα της απόφασης της Οργάνωσης ΕΕΣ (Πνευματικού) να εγκατασταθεί εκείνη τη μέρα μέσα στα παλαιά Ανάκτορα. Αν κινείτο η συνωμοσία και έγκαιρα «αποκεφαλιζόταν» δηλαδή συλλαμβάνονταν οι επικεφαλής αξιωματικοί , που κυκλοφορούσαν στα παλαιά ανάκτορα ήταν δυνατόν να παραλύσει και να μη προφτάσει να δράσει. Τι θα επακολουθούσε όμως; Τι διαστάσεις θα έπαιρνε το μακελειό;
«Επιστρέφοντας ο Μπραβάκος στα παλαιά Ανάκτορα» συνεχίζει ο Θεοδοσόπουλος «στην κορυφή του επάνω διαζώματος του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου, τον πλησιάζει ο Αστυνομικός Διευθυντής Λαδιάς με το ραδιοτηλέφωνο στα χέρια ανοικτό και άρχισε να του δίνει αναφορά [εκτός από τις δύο ομάδες που είδατε και μια άλλη έξω από του Παπασπύρου, σε όλα τα υπόλοιπα μέρη της συγκέντρωσης, επικρατεί τάξις. Στην ομόνοια ο κόσμος κάθεται στα πεζοδρόμια και τραγουδά, Πάντως, πρόσθεσε, τα αυτοκίνητα με τους άνδρες και τους εκτοξευτές δακρυγόνων είναι έτοιμα και βρίσκονται σε επίκαιρες θέσεις» Αυτό ήταν.
«Μια μόνη βολίδα αερίου να έπεφτε, η περιοχή του Συντάγματος θα γινόταν ηφαίστειο. Σε πέντε λεπτά η χαρακτηριστική οσμή του ασφυξιογόνου, θα έφθανε στην ομόνοια μαζί με τη φήμη, ότι στο σύνταγμα άρχισαν να χτυπούν το πλήθος. Όπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις οι φήμες θα μιλούσαν για νεκρούς και τραυματίες, και λίγη ώρα αργότερα η Αθήνα θα «ήξερε» πως στο κέντρο γινόταν σκοτωμός» «Ένα τεράστιο ανακύκλισμα του αγανακτισμένου πλήθους θα χυνόταν με κατεύθυνση το σύνταγμα και τα παλαιά ανάκτορα όπου μέσα ευρίσκετο η ηγεσία της χούντας, η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, αλλά και οι πολιτικοί, που είχαν κληθεί στην απογευματινή σύσκεψη, που εν τω μεταξύ είχαν επιστρέψει και περίμεναν τον Καραμανλή.»
«Οι πεζοναύτες από τον Εθνικό κήπο και τα μηχανοκίνητα από τους χώρους διασποράς που είχαν πάει με διαταγές των φανατικών, όπως μάθαμε αργότερα, θα έπαιρναν διαταγή να επέμβουν. Ποιος θα την έδινε; καλό είναι σε αυτές τις στιγμές μα μην επικρατήσει ο πανικός»
Και συνεχίζει ο Θεοδοσόπουλος «Κοφτή ακούγεται μέσα στη νύχτα η διαταγή του συνταγματάρχη προς τον Αστυνομικό Διευθυντή – Δεν θα ρίξετε ούτε ένα ασφυξιογόνο, αν δεν πάρετε διαταγή από τον Αρχηγό της Αστυνομίας. Με ακούσατε; σας καθιστώ προσωπικά υπεύθυνο», «Γύρισε σχεδόν τρέχοντας στα παλαιά ανάκτορα και μπήκε στο γραφείο των στρατηγών»
Η νευρικότης επικρατούσε στο σύνολο των κυκλοφορούντων στο κτίριο, αν και οι περισσότεροι δεν ήταν κοινωνοί των λεπτομερειών που καθιστούσαν το κλίμα άλλοτε ήρεμο και άλλοτε επικίνδυνο.
Γύρω στις 10.30 ανακοινώθηκε από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης το πάρα κάτω μήνυμα. «Ο Πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδος κ. Κων. Καραμανλής αναχώρησε ήδη εκ Παρισίων δι’ Αθήνας, κληθείς όπως μετάσχει εις την σύσκεψιν των πολιτικών αρχηγών, την οποίαν συνεκάλεσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης» Η κρίση και το μακελειό είχαν αποφευχθεί .
Χωρίς να μειωθούν τα μέτρα επαγρύπνησης από όλους τους εμπλεκομένους, άρχισε να επανέρχεται και πάλη η χαρούμενη και εορταστική ατμόσφαιρα. Στην πλατεία συντάγματος ο κόσμος εφοδιαζόταν με κεριά τα οποία κρατούσε στα χέρια του αναμμένα όπως στην ανάσταση. Παντού επικρατούσε ειρηνικό παραλήρημα. Το σύνθημα «έρχεται-έρχεται» δονούσε την ατμόσφαιρα από την μια άκρη στην άλλη. Οι πληροφορίες μεταδίδοντο αστραπιαία. Ήρθε, έφτασε στο Φάληρο, Ανεβαίνει τη Συγγρού, είναι στις στήλες του Ολυμπίου Διός, είναι κοντά μας, Νάτος έφτασε.
Στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη ο κόσμος δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Τα αστυνομικά μέτρα ασφαλείας εξαφανίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από ανθρώπινες ασπίδες προστασίας. Ο Δημοκρατικός Λαός ανεβασμένος στο καπώ του αυτοκινήτου ήθελε να δει τον ελευθερωτή του, ήθελε να τον αγγίξει, ήθελε να ζήσει τη στιγμή, ήθελε να νιώσει τη συγκίνηση που ένιωθε και εκείνος, βλέποντας το παραλήρημα χαράς του κόσμου, και εκείνος, αν και ταλαιπωρημένος από το πολύωρο ταξίδι, αν και βιαζόταν να ενημερωθεί γνωρίζοντας όλες τις δυσκολίες που τον περίμεναν, ήρεμος και συγκινημένος βγήκε από το αυτοκίνητο και με το γνωστό σε όλους χαιρετισμό ευχαρίστησε τα πλήθη και κατευθύνθηκε στο Κυβερνείο που τον περίμεναν πολιτικοί και στρατιωτικοί και άρχισαν αμέσως την σύσκεψη που κατέληξε στην άμεση ορκωμοσία του ως πρωθυπουργού.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος τον περίμενε στην αίθουσα του σημερινού εντευκτηρίου των Βουλευτών, κατάλληλα διαμορφωμένη. Η στιγμή πολύ συγκινητική, παρίσταντο εκτός του Γκιζίκη και του Καραμανλή, ολόκληρη η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων οι πολιτικοί που είχαν κληθεί στη σύσκεψη, όσοι τον είχαν συνοδέψει από το Παρίσι και μικρός αριθμός στρατιωτικών και πολιτών. Είχα την τιμή, την ιστορική αυτή ώρα, να παρευρίσκομαι και εγώ μαζί με τον αδελφό μου Κώστα τον Σπύρο Νικολάου και δύο ακόμα μέλη της οργάνωσης διασκορπισμένοι στις άκρες της αιθούσης κυρίως στις μπαλκονόπορτες και τις εξόδους. Πιστεύω πως μετά την 12ην ώρα, την ορκωμοσία του Καραμανλή, την μετάβαση στο γραφείο του πρωθυπουργού για την τυπική παραλαβή καθηκόντων, μια και δεν υπήρχε Πρωθυπουργός για να του παραδώσει, (είναι γνωστόν, πως ο Ανδρουτσόπουλος είχε εξαφανιστεί πριν καν εκδηλωθεί ο Αττίλας 1), κανείς δεν τόλμησε να διανοηθεί, να εμποδίσει τις εξελίξεις, προφανώς φοβούμενος απρόβλεπτες αντιδράσεις των περί τον Γκιζίκη και την δύναμη του συγκεντρωμένου λαού που σαν λαοθάλασσα είχε πλημμυρίσει την Αθήνα και απειλούσε να πνίξει κάθε τι που θα έμπαινε εμπόδιο στην ολοκλήρωση της Ελευθερίας του.
Όπως ήταν φυσικό η τελετή ήταν λιτή και μοναδική. Ορκίστηκε ΜΟΝΟ ο Πρωθυπουργός, ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος της ακυβερνησίας και των εξ αυτής κινδύνων εκ της τουρκικής απειλής, αφήνοντας για την επομένη την ορκωμοσία κλιμακίου της Κυβέρνησής του αρχίζοντας από τα βασικά υπουργεία εξωτερικών λόγω Κυπριακού, Αμύνης λόγω της προηγηθείσης επιστράτευσης, και εσωτερικών λόγω διαλύσεως της κρατικής μηχανής.
Τις ιστορικές αυτές στιγμές ήλθε στο νου μου και πάλη η διστακτικότης του Παναγιώτη Κανελλόπουλου να εκμεταλλευτεί δύο φορές την ευκαιρία να ορκιστεί πρωθυπουργός.
- Την πρώτη όταν του ζητήθηκε από την ομάδα μας (ΕΕΣ) να μεταβεί αυτόκλητος στο Κυβερνείο με την βεβαιότητα ότι ο Γκιζίκης θα συναινούσε γνωστής και της δηλώσεως του Αμερικανού Υπουργού εξωτερικών «αυτή την ώρα στην Ελλάδα συντελείται μεγάλη αλλαγή».
- Και την δεύτερη όταν σύμφωνα με δήλωσή του σε συνέντευξη αργότερα δεν συναίνεσε στην πρόταση του Γκιζίκη να κλειστεί στο γραφείο του και να συντάξει τον κατάλογο των υπουργών μαζί με τον Μαύρο, τον οποίο θα όρκιζε Αντιπρόεδρο. Για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται το γνωμικό πως η τύχη τρέχει όπως το τρένο και τυχερός είναι αυτός που δεν το αφήσει να προσπεράσει.
Η λαοθάλασσα που πλημμύρισε τους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας για να γιορτάσει τη λευτεριά, δεν διαλύθηκε μετά την ορκωμοσία, αλλά παρέμεινε μέχρι τα ξημερώματα και αφού είχε φύγει ο πρωθυπουργός από το γραφείο του και είχε καταλύσει στο ξενοδοχείο της Μεγ. Βρετανίας, στο οποίο για πολύ χρονικό διάστημα είχε μεταφέρει τις δραστηριότητές του ως Πρωθυπουργός. Η ομάδα μας, φανερά πλέον, συναντήθηκε στο στρατηγείο μας, το γραφείο του Σπύρου Νικολάου και αφού έκανε σύντομη ανασκόπηση των όσων συνέβηκαν στο παρασκήνιο, έκρινε πως παρά την ομαλή εξέλιξη και την ηρεμία ο κίνδυνος επεισοδίων δεν είχε περάσει. Έτσι αποφασίστηκε να ενημερωθεί ο Αχιλλέας Καραμανλής, ο οποίος είχε έλθει μαζί με τον πρόεδρο από το Παρίσι, για την ύπαρξη της ομάδας μας και την απόφασή μας να συνεχίσουμε για όσο κριθεί αναγκαίο να επιτηρούμε την Μεγάλη Βρετανία και από μακριά και από κοντά, για τυχόν ύποπτες κινήσεις και να διατηρούμε στενή επαφή μαζί του. Ο Αχιλλέας Καραμανλής αφού συνεννοήθηκε με τον Πρόεδρο, μας ευχαρίστησε και ενέκρινε την απόφασή μας ερχόμενος σε επαφή μαζί μας σε καθημερινή βάση αντάλλάσοντας πληροφορίες. Η περιφρούρηση της μεγάλης Βρετανίας και του Προέδρου ήταν άγνωστη στην μόνιμη φρουρά του και εν πάσει περιπτώσει δεν είχε καμιά σχέση και εξάρτηση από αυτήν. Οι μόνοι που το εγνώριζαν ήταν ο Πρόεδρος και ο αδελφός του Αχιλλέας.
Η αποστολή μας ολοκληρώθηκε όταν ο πρόεδρος μεταφέρθηκε οριστικά στο Κυβερνείο, ισόγειο Βουλής και όταν ο Αβέρωφ δήλωσε ότι ελέγχει πλήρως το στράτευμα, τον Ιωαννίδη και τους σκληροπυρηνικούς, αμετανόητους, φανατικούς, Αξιωματικούς.
Η τελευταία αυτή συνωμοτική μας πράξη δεν δόθηκε τότε στην δημοσιότητα διότι κρίθηκε ότι δεν ενδιέφερε τον πολύ κόσμο. Όμως προς τιμή του Αχιλλέα Καραμανλή την γνωστοποίησε σε διεθνές επίπεδο όταν με συνεχάρει στο συνέδριο που έλαβε χώρα στο Ζάπειο Μέγαρο με θέμα «Ελλάδα-Ισπανία–Πορτογαλία, αναίμακτος αποκατάσταση της Δημοκρατίας» που οργανώθηκε από το «ίδρυμα Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο οποίο ήμουν προσκεκλημένος. Σε κάποια αποστροφή του λόγου του και παρουσία των υψηλών προσκεκλημένων ο Αχιλλέας Καραμανλής είπε «Κύριοι στο χώρο αυτό σήμερα ευρίσκεται και ένας άξιος Αξιωματικός, ο οποίος με μια ομάδα εντίμων αξιωματικών, συνέβαλλε τα μέγιστα στην ομαλή αποκατάσταση της Δημοκρατίας και της ιδιαίτερα της προστασίας του προέδρου Καραμανλή κατά τις πρώτες ημέρες της άφιξής του στην Ελλάδα περιφρουρώντας την μεγάλη Βρετανία ανεξάρτητα από την φρουρά της Αστυνομίας. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα» Όπως είναι φανερό, η δήλωση του Αχιλλέα Καραμανλή έκανε εντύπωση στους συνέδρους και σε μένα έδωσε μεγάλη ικανοποίηση.
Έτσι ολοκληρώθηκε η συμμετοχή μου, η συμμετοχή της οργάνωσης ΕΕΣ (Νικολάου Σπύρος τότε Σύμβουλος επικρατείας. Πνευματικός Κώστας τότε Ταγματάρχης, Ζησίου Κωνσταντίνος τότε Συνταγματάρχης, Ντόντορος Δημήτριος τότε Μόνιμος Υπαξιωματικός ΣΕΜ, Γεώργιος Καπετανάκης Υπάλληλος του ΣτΕ, Χρήστος Χριστόπουλος εκδότης Διευθυντής εφημερίδος Γνώμη Πατρών και άλλοι, που δεν θέλησαν να δημοσιοποιηθούν τα ονόματά των)
Κρίνεται σκόπιμο να τονιστεί συμπερασματικά, πως αν δεν είχε μεσολαβήσει η επαφή με τον Σπύρο τον Νικολάου και η εν συνεχεία τοποθέτησή του στο γραφείο του Προέδρου της Δημοκρατίας, δεν θα είχε καν σχεδιαστεί η συμμετοχή μας στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Επίσης οφείλω να τονίσω ιδιαίτερα την μεγάλη συμβολή της ομάδας των Πατρών στην συμπαράσταση και την εν γένει ενίσχυση της οργανώσεως του εγχειρήματος. Ο Νικολάου συνέχισε να προσφέρει τις νομικές του γνώσεις και στον Πρωθυπουργό Κων. Καραμανλή συμμετέχων στη σύνταξη των σημαντικών Συντακτικών πράξεων της νέας Κυβερνήσεως σημαντικότερη των οποίων ήταν η νομική κάλυψη της μεταβολής, δηλαδή η τυπική κατάλυση της δικτατορίας, η οποία συνετελέστει με την συντακτική πράξη της 1ης Αυγούστου 1974 «Περί αποκαταστάσεως της δημοκρατικής νομιμότητας και ρυθμίσεως θεμάτων του δημοσίου βίου, μέχρι του οριστικού καθορισμού του πολιτεύματος και της καταρτίσεως του νέου Συντάγματος της χώρας»
Μετά την μεταβατική περίοδο της Κυβερνήσεως Εθνικής ενότητας προκηρύχτηκαν Εθνικές εκλογές, στις οποίες έλαβα μέρος, κατόπιν προσωπικής προσκλήσεως του Καραμανλή, ο Ευβοϊκός λαός εκτιμώντας την προσφορά μου με εξέλεξε πρώτον Βουλευτή Εύβοιας με συνυποψήφιους προσωπικότητες της πολιτικής ζωής του τόπου.
Ακολουθήστε μας στα κοινωνικά δίκτυα facebook, twitter, instagram, και στο Google news. Διαβάστε την e-enimerosi.com για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, από την Ελλάδα και τον κόσμο, κάνετε εγγραφή στην σελίδα και πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι έγκαιρα και έγκυρα.
Ο Άγγελος Πνευματικός είχε αποταχθεί το 1967 και συνελήφθει, βασανίσθηκε άγρια και φυλακίσθηκε.