Γυναίκα στο Αφγανιστάν.

Με τις αναρτήσεις που βλέπω να χρησιμοποιούν δύο «ακραίες» φωτογραφίες: Τη διάσημη πια ασπρόμαυρη του 1972, τα κορίτσια με τα μίνι, να γελάνε μπροστά στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ και την γυναίκα που μαστιγώνεται δημόσια από έναν Ταλιμπάν το 1996.

Κάνουμε μια βουτιά στην ιστορία. Γεγονότα μόνο. Όχι απόψεις.

Κατ’ αρχάς, ένα παράδοξο: Ενώ σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες, στο Αφγανιστάν τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχουν σχεδόν 800.000 λιγότερες γυναίκες!

Οι διεθνείς οργανισμοί αποκλείουν να είναι θέμα… DNA των Αφγανών να κάνουν περισσότερα αγόρια και το αποδίδουν στα «αδήλωτα» κορίτσια. Ειδικά στις επαρχίες, όπου οργανωμένα ληξιαρχεία δεν υπάρχουν και η δήλωση ενός παιδιού αποτελεί περίπου επιλογή των γονέων, παρατηρείται το φαινόμενο να μην δηλώνονται κορίτσια. Ενώ υπάρχουν.

Ως το 1921 κανείς δεν ενδιαφερόταν θεσμικά για την τύχη των γυναικών. Ο πρώτος νόμος για τα δικαιώματά τους δημιουργήθηκε το 1921 από τον βασιλιά Αμανουλάχ. Ο νόμος απαγόρευε τους αναγκαστικούς γάμους, έθεσε όριο τα 13 χρόνια (!) στην ηλικία της νύφης, κατάργησε το έθιμο της «τιμής της νύφης» (που πλήρωνε ο γαμπρός στον πεθερό) και έθεσε περιορισμούς στην πολυγαμία. Δεν την απαγόρεψε, απλά ανέφερε ότι κάθε άνδρας πρέπει να φέρεται με ίσο τρόπο σε όλες τις γυναίκες του και να τις φροντίζει οικονομικά.

Ο ίδιος ο βασιλιάς Αμανουλάχ έσπασε παράδοση αιώνων παίρνοντας μόνο μία γυναίκα! Το 1913, σε ηλικία 21 ετών, πήρε γυναίκα του την 14χρονη Σοράγια, της γνωστής οικογενείας των Ταρζί. Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Δαμασκό (τώρα Συρία, τότε ακόμα Οθωμανική Αυτοκρατορία), η Σοράγια περηφανευόταν για τις φιλελεύθερες ιδέες της (τις οποίες ενστερνιζόταν η οικογένεια).

Με το που ανέλαβε βασίλισσα η Σοράγια άρχισε δουλειά. Έφτιαξε σχολεία για κορίτσια, εξέδωσε περιοδικό, δημιούργησε μέχρι και την πρώτη οργάνωση γυναικών (Οργάνωση για την Προστασία των Γυναικών την ονόμασε) το 1928. Συχνά εμφανιζόταν δίπλα στον βασιλιά και όταν απευθυνόταν σε κάποιον έβγαζε τον φερετζέ της. Πράγμα ανήκουστο.

Ο Αμανουλάχ ανατράπηκε το 1929. Οι ιδές του κρίθηκαν πολύ προοδευτικές. Ο διάδοχός του, Μοχάμεντ Ναντίρ Χαν, επανέφερε τον φερετζέ. Μία γυναίκα πήρε κι αυτός, όμως δεν την παρουσίασε ποτέ δημόσια.

Ο Ζαχίρ Σαχ, που ανέλαβε βασιλιάς μετά την δολοφονία του Ναντίρ Χαν το 1933 και βασίλεψε 40 χρόνια, αποφάσισε να το πάει πιο αργά το πράγμα. Πρόσεχε και μελετούσε πολύ πριν κάνει οποιαδήποτε κίνηση. Το 1946 η γυναικεία οργάνωση, για χρόνια ανενεργή, επανήλθε στο προσκήνιο με χορηγό την βασίλισσα Χουμάιρα Μπεγκούμ. Η οποία πίεσε και πέτυχε την εισαγωγή των κοριτσιών στα σχολεία, σε διαφορετικά τμήματα από τα αγόρια. Το 1951 οι πρώτες φοιτήτριες έγιναν δεκτές στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ, με αποκλειστικούς τομείς την ιατρική και την εκπαίδευση.

Το 1953 ανέλαβε πρωθυπουργός ο ξάδελφος του βασιλιά, Νταούντ Χαν, επίσης με προοδευτικές ιδέες. Το 1957 ακούστηκε η πρώτη γυναικεία φωνή στον ραδιοφωνικό σταθμό της Καμπούλ. Το 1958 προσελήφθησαν οι πρώτες γυναίκες υπάλληλοι στο κρατικό εργοστάσιο αγγειοπλαστικής.

Και τον Αύγουστο του 1959 έγινε ο σεισμός: Τη δεύτερη μέρα του Τζεσίν, της γιορτής της αφγανικής ανεξαρτησίας, πριν την καθιερωμένη στρατιωτική παρέλαση, η βασίλια Χουμάιρα, η πρωτότοκη κόρη πριγκίπισσα Μπιλκίς και η σύζυγος του πρωθυπουργού Ζαμίνα παρουσιάστηκαν χωρίς φερετζέ και τις είδαν δεκάδες χιλιάδες κόσμου!

Χαμός. Μουλάδες απ’ όλη τη χώρα έστειλαν επιστολές διαμαρτυρίας στο παλάτι για την ασέβεια, φώναζαν ότι ο βασιλιάς δεν σέβεται τη σαρία κτλ. Ο βασιλιάς προσκάλεσε τους πιο φωνακλάδες απ’ αυτούς στο παλάτι και τους είπε: «Δείξτε μου έναν στίχο του Κορανίου που να επιβάλλει στη γυναίκα να φοράει μπούρκα». Κανείς δεν βρήκε, αλλά επέμειναν στα περί τάξεως, ηθικής κτλ. Ο βασιλιάς τους είπε ότι αφού δεν το αναφέρει το ιερό Κοράνιο, τότε οι νόμοι του Ισλάμ δεν παραβιάζονται. Από τότε όχι μόνο οι γαλαζοαίματες, αλλά και οι σύζυγοι των αξιωματούχων και της (μικρής, βέβαια) μεσαίας τάξης στην Καμπούλ δεν φορούσαν φερετζέ. Δεν υπήρξε, όμως, νόμος που να καταργεί τη μπούρκα.

Το Σύνταγμα του 1964 έδωσε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες (θυμίζω, στην Ελλάδα οι γυναίκες ψήφισαν το 1952), καθώς και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Οι γυναίκες μπορούσαν να προσληφθούν στο δημόσιο και να σπουδάσουν επιστήμες, ωστόσο στην πράξη αυτό ίσχυε μόνο για τα κορίτσια των εύπορων στην Καμπούλ μόνο. Σε όλη την υπόλοιπη χώρα οι αλλαγές προς το καλύτερο ήταν ελάχιστες.

Το 1973 ο ξάδελφος Νταούντ Χαν ανέτρεψε τον βασιλιά κι ανέλαβε αυτός πριν δολοφονηθεί και ο ίδιος πέντε χρόνια αργότερα. Αυτή η περίοδος, καθώς και αυτή που ακολούθησε με τη Σοβιετική επέμβαση, σημαδεύτηκε από την πρώτη προσπάθεια να επεκταθούν οι ελευθερίες των γυναικών και στην επαρχία. Το 1978 η κυβέρνηση του Νουρ Μοχάμεντ Ταράκι με νόμο έδωσε ίσα δικαιώματα στις γυναίκες. Ο νόμος ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «μπορούν ελεύθερα να διαλέξουν το σύζυγό τους και την καριέρα τους». Θεωρητικά όλα αυτά, βέβαια.

Το Συμβούλιο των Γυναικών του Αφγανιστάν ιδρύθηκε το 1978 και στην περίοδο της ακμής του είχε 200.000 γυναίκες μέλη. Το 1983 έγινε η πρώτη τολμηρή καμπάνια στα χωριά, ώστε να καταργηθεί κι εκεί ο φερετζές. Νέος νόμος έκανε υποχρεωτική την στοιχειώδη εκπαίδευση των κοριτσιών. Το 1991 υπήρχαν 190 καθηγήτριες στο πανεπιστήμιο και 22.000 δασκάλες. Οι μαθήτριες, όμως, παρά την προπαγάνδα ήταν εξαιρετικά λίγες, σε σχέση με τους μαθητές. Ακόμα και στην καλύτερη περίοδο τα κορίτσια δεν ξεπερνούσαν τις 250.000.

Η κυβέρνηση του Νατζιμπουλάχ το 1992 διατήρησε τις ελευθερίες του Συντάγματος του 1964, ωστόσο ως μορφή συμβιβασμού, «έδωσε το δικαίωμα» στις γυναίκες να φορούν φερετζέ, έστω και «συμβολικά». Ο φερετζές επανήλθε.

Μετά την μαύρη πενταετία των Ταλιμπάν, το 2001, άρχισε και πάλι η προσπάθεια. Το Σύνταγμα το 2004 αναφέρει ότι το 27% των βουλευτών «πρέπει» να είναι γυναίκες. Δηλαδή οι 68 από τους 250. Ποτέ δεν έφτασαν αυτό τον αριθμό. Το 2010 εξελέγησαν 41 γυναίκες. Από αυτές, οι 18 δεν παρουσιάστηκαν στη βουλή.

Το 2012, ακριβώς 11 χρόνια μετά την εδραίωση της εξουσίας του, ο πρόεδρος Καρζάι ψήφισε τον «κώδικα δεοντολογίας». Υποτίθεται ένα συμβιβαστικό κείμενο, το οποίο συντάχθηκε με προτάσεις τόσο των γυναικείων οργανώσεων, όσο και του συμβουλίου των ουλεμάδων.

Ο κώδικας, που ισχύει ακόμα (μέχρι να καταργηθεί, βεβαίως, από τους Ταλιμπάν) περιέχει πολλές αντιφάσεις. Π.χ. αναφέρει ότι μια γυναίκα οφείλει να μην ταξιδεύει χωρίς ανδρική συνοδεία, ούτε να μιλάει με αγνώστους στο δρόμο, στα γραφεία και στην αγορά. Αλλά ρητά επιτρέπει να οδηγούν αυτοκίνητο και να συμμετέχουν σε διεθνείς οργανισμούς και αθλητικές εκδηλώσεις, με “ενδεδειγμένη” περιβολή. Δηλαδή ντυμένες από την κορυφή ως τα νύχια.

Ένας από τους τελευταίους νόμους που ψήφισε ο πρόεδρος Γκανί επέτρεψε στις γυναίκες να συμπεριλαμβάνουν και το δικό τους επώνυμο στα πιστοποιητικά γέννησης των παιδιών τους. Ήταν το κύκνειο άσμα, πριν το σκοτάδι.