Ήταν ένας ηρωικός αγώνας και μια ηθική νίκη για τους Έλληνες: 300 Σπαρτιάτες έδωσαν τη ζωή τους για την ελληνική υπόθεση, σκοτώνοντας αμέτρητους εχθρούς και διδάσκοντας τους αλαζονικούς Πέρσες να φοβούνται την αδάμαστη, οπλίτη φάλαγγα.
Κατά τη διάρκεια της Μάχης των Θερμοπυλών, το 480 π.Χ., μια μικρή δύναμη 300 Σπαρτιάτων, με επικεφαλής τον Βασιλιά Λεωνίδα της Σπάρτης, κράτησε τους Πέρσες για λίγες μέρες.
ΕΞΗΓΗΣΗ
Η μάχη των Θερμοπυλών διεξήχθη το καλοκαίρι του 480 π.Χ. στο πέρασμα στα σύνορα μεταξύ Μαλίου και Φωκίδας, όπου μια απότομη οροσειρά φτάνει μέχρι την ακτή, αφήνοντας μόνο έναν στενό δρόμο ανάμεσα στην πλαγιά και τη θάλασσα.
Το τριπλό σημείο συμφόρησης των Θερμοπυλών το στενότερο από τα οποία είχε μόνο πλάτος ενός βαγονιού υπήρξε ιστορικά ο τόπος πολλών προσπαθειών να μπλοκάρουν στρατούς που προσπαθούν να περάσουν στην Κεντρική Ελλάδα. Ωστόσο, ένα μονοπάτι γνωστό ως μονοπάτι Ανοπαία, οδηγεί στην περιοχή και γύρω από το πέρασμα, και εδώ πραγματοποιήθηκε η μεγάλη μάχης. Ο τόπος δεν είναι πλέον αναγνωρίσιμος, επειδή η θάλασσα έχει υποχωρήσει περίπου 2 χιλιόμετρα, αφήνοντας μια ευρεία παράκτια πεδιάδα που θα ήταν στην καλύτερη περίπτωση ένας αδιάβατος αλμυρός έλος στην αρχαιότητα.
Η ελληνική συμμαχία με επικεφαλής τον Λεωνίδα πήρε θέση πίσω από ένα αχρησιμοποίητο αμυντικό τείχος των Φωκίων και περίμενε την περσική επίθεση. Η μάχη διήρκεσε τρεις ημέρες. Την πρώτη και δεύτερη μέρα, οι Πέρσες προσπάθησαν μάταια να αποσπάσουν τους Έλληνες με μετωπική επίθεση. Τη νύχτα της δεύτερης ημέρας, έστειλαν τους ελίτ Immortals πάνω από το πέρασμαγια να περιβάλουν τους Έλληνες. Όταν οι Έλληνες το έμαθαν αυτό, οι περισσότεροι υποχώρησαν, αλλά ο Λεωνίδας έμεινε πίσω με 300 Σπάρτες και μερικούς άλλους, και όλοι πέθαναν στην επόμενη τελευταία μάχη.
Παρά τους διάσημους και συχνά επαναλαμβανόμενους αριθμούς, στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε πόσοι Έλληνες πολέμησαν στις Θερμοπύλες. Οι πηγές μας δεν είναι ακριβείς για το μέγεθος όλων των δυνάμεων και τα σύνολα τους αποκλίνουν αρκετά. Υπάρχουν μερικά μεγάλα προβλήματα που η δημοφιλής εκδοχή της μάχης είναι πολύ χαρούμενη για να ξεπεράσει το πιο σημαντικό (και εκπληκτικά) το γεγονός ότι οι πηγές μας διαφωνούν σχετικά με τον αριθμό των Σπαρτιατών.
Ο πρώτος γραπτός λογαριασμός που σώζεται είναι αυτός του Ηρόδοτου του Αλικαρνασσού, ο οποίος γεννήθηκε στην πραγματικότητα λίγα χρόνια πριν από τη μάχη, και έζησε σε μια εποχή που η ιστορία της ήταν ευρέως γνωστή. Μας λέει ότι υπήρχαν 300 πλήρεις Σπαρτιάτες πολίτες (δηλ. Οι Σπαρτιάτες) στις Θερμοπύλες, και το αντιμετωπίζει ως ολόκληρο το Σπαρτιατικό σώμα.
Ωστόσο, άλλοι συγγραφείς μας λένε ότι οι Σπαρτιάτες έστειλαν 1.000 άντρες στο πέρασμα. Βρίσκουμε αυτόν τον αριθμό για πρώτη φορά στα έργα του ρήτορα Ισοκράτη, ο οποίος απαριθμεί μια σειρά από αξιοσημείωτα σπαρτιάτικα κατορθώματα ηρωισμού, και παροτρύνει τους ακροατές του να θυμούνται «τις χιλιάδες που πήγαν να συναντήσουν τον εχθρό στις Θερμοπύλες» ( Αρχιδάμος 99-100 ). Στον τελευταίο απολογισμό του Διόδωρου Σικελιώτη, ο Λεωνίδας «ανακοίνωσε ότι μόνο χιλιάδες έπρεπε να τον ενώσουν για την εκστρατεία» (11.4.2) Ο Διόδωρος αργότερα διευκρινίζει ότι αυτή η δύναμη περιελάμβανε 300 πλήρεις οπλίτες, με τους άλλους 700 να υπονοούνται ότι είναι περιοί («κάτοικοι περίπου»: οι ελεύθεροι αλλά μη πολίτες κάτοικοι της Λακωνίας).
Στην πραγματικότητα, αυτός ο αριθμός 1.000 Σπαρτιάτων, εκ των οποίων οι διάσημοι 300 ήταν μόνο οι Σπαρτιάτες, προτείνεται ήδη από επιτάφιο που ανέφερε ο Ηρόδοτος (7.228.1). Εξαιρώντας ολόκληρο το τμήμα της στρατοπέδευσης της Πελοποννήσου, λέει ότι «εδώ κάποτε πολέμησαν ενάντια σε τρία εκατομμύρια, τέσσερις χιλιάδες άντρες από την Πελοπόννησο». Όμως οι αριθμοί που μας δίνει ο Ηρόδοτος για τα άλλα σώματα από αυτήν την περιοχή δεν ανέρχονται σε 4.000 εκτός αν υποθέσουμε ότι οι Σπαρτιάτες έστειλαν 1.000 και όχι 300 άντρες. Ακόμα και τότε, οι αριθμοί εξακολουθούν να μην αυξάνονται, αλλά τουλάχιστον πλησιάζουν πολύ. Και θα μπορούσε να είναι τυχαίο ότι ο εξόριστος Σπαρτιάτης βασιλιάς Δημάρατος λέει στον Ξέρξη ότι οι Σπαρτιάτες μπορούν να βαδίσουν με 1.000 άνδρες για να τον πολεμήσουν (Hdt. 7.102.3);
Εν ολίγοις, έχουμε βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι ο Ηρόδοτος καταστέλλει σκόπιμα τη συμβολή των Περιοικών Λακεδαιμονίων στη μάχη, γράφοντας την ιστορία σαν να μην ήταν ποτέ εκεί. Είναι πολύ πιθανό ότι το έκανε αυτό για να μεγεθύνει το ρόλο των ίδιων των Σπαρτιάτων, και να κάνει μεγαλύτερη χρήση του αριθμού 300, ο οποίος χρεώθηκε με νόημα από άλλες ηρωικές σπαρτιατικές ιστορίες. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν 1.000 Σπαρτιάτες στο πέρασμα, εκ των οποίων 300 ήταν πλήρεις οπλίτες και ίσως ήταν μόνο οι τελευταίοι που έμειναν για να πολεμήσουν μέχρι θανάτου.
Όσο για την ελληνική δύναμη ως σύνολο, οι αρχαίες πηγές δίνουν τους αριθμούς ως εξής:
| Ενδεχόμενος | 7.202-3 | Δίοδος. 11.4.5-7 | Παύση. 10.20.1-2 | Justin 2.11.2 |
|---|---|---|---|---|
| Σύνολο | 5,200+ | 6.400 | 11.200 | 4.000 |
| Σπάρτη | 300 | 1.000 | 300 | |
| Τεγέα | 500 | 500 | ||
| Μαντίνια | 500 | 500 | ||
| Ορχομενός | 120 | 120 | ||
| Αρκαδία | 1.000 | 1.000 | ||
| Κόρινθος | 400 | 400 | ||
| Φλιάς | 200 | 200 | ||
| Μυκήνες | 80 | 80 | ||
| (Πελοπόννησος) | 3.000 | |||
| Θεσπιές | 700 | 700 | ||
| Θήβα | 400 | 400 | 400 | |
| Φωκίδος | 1.000 | 1.000 | 1.000 | |
| Λόκρης | “πλήρης δύναμη” | 1.000 | 6.000 | |
| Μάλης | 1.000 |
Οι σύγχρονοι λογαριασμοί τείνουν να δίνουν συνολικά περίπου 7.000 στρατεύματα, τα οποία βασίζονται σε ακατέργαστες υποθέσεις σχετικά με το μέγεθος της εισφοράς του Λοκριανού, και οι οποίοι αποδέχονται ήσυχα ότι υπήρχαν πράγματι 1.000 Σπαρτιάτες, όχι 300. Είναι σημαντικό να προσθέσουμε ότι κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν περιλαμβάνει ακόμη και μια εκτίμηση του αριθμού των helots και άλλων σκλάβων που υπάρχουν, παρόλο που ο Ηόδοτος δηλώνει επανειλημμένα ότι ήταν εκεί, και ότι ορισμένοι έμειναν μέχρι το τέλος.
Όταν οι Έλληνες έμαθαν ότι το πέρασμα έπεσε, οι περισσότεροι πήγαν σπίτι, θεωρώντας ότι η μάχη χάθηκε. Αλλά όταν πρόκειται για εκείνους που επέλεξαν να μείνουν, και πάλι, τα σύνολα ποικίλλουν πολύ μεταξύ των αρχαίων πηγών.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (7.222), οι Σπαρτιάτες, οι Θεσπίνοι και οι Θηβαίοι παρέμειναν, μια συνολική δύναμη περίπου 1.400 ανδρών. Ο Διόδωρος (11.9.2), ωστόσο, ισχυρίζεται ότι μόνο οι Σπαρτιάτες και οι Θεσπινοί έμειναν πίσω, και δηλώνει ότι ο Λεωνίδας έμεινε με μόλις 500 άντρες. Ο Παυσανίας (10.20.2) υποστηρίζει ότι το μυκηναϊκό σώμα αποφάσισε επίσης να πολεμήσει μέχρι το θάνατο, πράγμα που θα σήμαινε συνολικά 1080 την τελευταία ημέρα. Ο Ιουστίν (2.11.7-15) λέει ότι παρέμειναν μόνο οι Σπαρτιάτες, αλλά δίνει τον αριθμό τους ως 600, πιθανότατα περιλαμβάνει τόσο πολλούς περιόρους όσο και πλήρεις Σπαρτιάτες πολίτες.
Είναι αδύνατο να πούμε ποιος αριθμός είναι ο πιο αξιόπιστος. Ο πολύ εχθρικός απολογισμός του Ηρόδοτου για τους Θηβαίους, που υποτίθεται ότι γύρισε στο τελευταίο δευτερόλεπτο, δείχνει ότι ακόμη και ο σχετικά σύγχρονος λογαριασμός του έχει ήδη μολυνθεί από προπαγάνδα. Ο Πλούταρχος ξοδεύει λίγο χρόνο ντύνοντας τον Ηρόδοτο για αυτό το κομμάτι συκοφαντίας ( Στο Μύλεσσα του Ηρόδοτου 31). Το μόνο πράγμα που συμφωνούν όλες οι πηγές είναι ότι οι 300 Σπαρτιάτες δεν ήταν οι μόνοι που επέλεξαν το θάνατο.
Εν ολίγοις, οι Σπαρτιάτες δεν έστειλαν μόνο 300 άντρες στις Θερμοπύλες. Με το χαμηλότερο αριθμό, έστειλαν μια συμμαχική δύναμη 4.000, αλλά είναι γνωστά πολύ μεγαλύτερα σύνολα. Έτσι, ενώ ο ίδιος ο ισχυρισμός δεν είναι απαραίτητα αληθινός ή ψευδής, είναι παραπλανητικός.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
- P. Cartledge, Thermopylae: Η μάχη που άλλαξε τον κόσμο (2006).
- G. Cawkwell, The Greek Wars: The Failure of Persia (2005).
- JF Lazenby, Η άμυνα της Ελλάδας 490-479 π.Χ. (1993).
- PA Rahe, Η Μεγάλη Στρατηγική της Κλασικής Σπάρτης: Η Περσική Πρόκληση (2015).
- M. Trundle, “Thermopylae”, σε: C. Matthew και M. Trundle (επιμ.), Beyond the Gates of Fire: Νέες προοπτικές στη μάχη των Θερμοπυλών (2013).
- M. Trundle, «Σπαρτιατικές αντιδράσεις στην ήττα: από μια μυθική Hysiae σε μια πολύ πραγματική Sellasia», σε: JH Clark και B. Turner (επιμ.), Brill’s Companion to Military Defeat in Ancient Mediterranean Society (2017).
- Hans van Wees, “Thermopylae: Herodotus versus the leg”, σε: L. van Gils, IJF de Jong και CHM Kroon (επιμ.), Textual Strategies in Greek and Latin War Narrative (2018), σελ. 19-53.
