Ότι βοήθεια είχαν ήταν από εμπειρικά γιατροσόφια, τα πλείστα των οποίων ήταν πολύ ήπια. Βλέπετε, δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμη τα αντιβιοτικά.
Μέχρι που ήρθε το 1928, όταν ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ άλλαξε την Ιατρική ολοκληρωτικά, με μια τυχαία ανακάλυψη: μια φυσική ουσία που έβγαζε ο μύκυτας penicillium notatum και απέτρεπε την αναπαραγωγή του σταφυλόκκοκου στο τριβλίο του. Την ονόμασε πενικιλλίνη.
Δύο πράγματα για τα μικρόβια. Είναι μικροσκοπικοί οργανισμοί που αναπαράγονται ταχύτατα. Έχουμε 5 κατηγορίες με εντελώς διαφορετικα είδη. Το κάθε είδος υπεύθυνο για πολλές ασθένειες σε ανθρώπους. Βακτήρια και Ιοί είναι οι πιο επικίνδυνες πηγές επιδημιών και πανδημιών.
Για κάθε ένα από αυτά τα ήδη μικροβίων, έχουμε τα αντίστοιχα φάρμακα ως αντιμικροβιακή θεραπεία. Η κάθε κατηγορία φαρμάκων, ΔΕΝ είναι δραστική σε κατηγορία άλλου είδους άλλης κατηγορίας. πχ τα αντιβακτηριακά (τα οποία τα λέμε συχνά και “αντιβιοτικά”), σκοτώνουν μόνο βακτήρια.
Τα μικρόβια βρίσκονται στη Γη εδώ κ δις χρόνια. Πολύ πιο πριν από τον άνθρωπο, είχαν την ευκαιρία να εξελιχθούν και να δημιουργήσουν απίστευτα αποτελεσματικούς μηχανισμούς αποτελεσματικής αναπαραγωγής και επιβίωσης. Ο άνθρωπος στην αρχή ήταν ένα μέσο ευκολίας μετάδοσης τους.
Τα βακτήρια διπλασιάζονται πολύ γρήγορα (μέσο όρο ανά 20 λεπτά) κ ανταγωνίζονται με άλλα βακτήρια/μικρόβια για επιβίωση και ευκαιρία μετάδοσης/αναπαραγωγής. Αυτός ο γρήγορος ρυθμός αναπαραγωγής προωθεί συχνές τυχαίες μεταλλάξεις (όπως κ στους ιούς).
Ασχέτως των κάθε μεταλλάξεων που μπορεί να έχει κάθε βακτήριο ενός είδους, αν το αντίστοιχο φάρμακο στοχεύει σε έναν κοινό στόχο, το αντιβιοτικό αυτό θα είναι δραστικό. Θα θεραπεύσει δλδ αποτελεσματικά την βακτηριακή λοίμωξη.
Αν όμως ένα βακτήριο κάνει μια μετάλλαξη, και αυτή τυγχάνει να είναι στον στόχο του φαρμάκου, τότε το φάρμακο θα σκοτώσει όλα τα άλλα βακτήρια και δεν θα μπορεί να σκοτώσει αυτό με τη συγκεκριμένη μετάλλαξη, αφήνοντάς του “χώρο” να αναπτυχθεί και να αναπαραχθεί μόνο αυτό.
Σ’αυτή την περίπτωση, θα μπορούσαμε να πάρουμε άλλο αντιβιοτικό, που να στοχεύει σε άλλο στόχο (όχι στον μεταλλαγμένο), ο οποίος θα είναι και αυτός κοινός σε όλα τα βακτήρια της λοίμωξης. Αλλά για πόσο θα μπορούμε να το κάνουμε αυτό; Να αλλάζουμε συνεχώς αντιβιοτικά;
Σε κάποια φάση τα βακτήρια της λοίμωξης που θέλουμε να θεραπεύσουμε δεν θα μπορούν να αντιμετωπιστούν από κανένα αντιβιοτικό που έχουμε, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ζωή κάποιου που θα μολυνθεί με αυτά τα βακτήρια, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτε.. Αντιμικροβιακή Αντοχή.
Απ’τα παραπάνω είναι κατανοητό ότι τα αντιβιοτικά ΔΕΝ ευθύνονται για τις μεταλλάξεις των βακτηρίων, αλλά η χρήση τους όντως συνεισφέρει στην ανάδειξη ανθεκτικών στελεχών. Και επειδή δεν μπορούμε να ΜΗΝ χρησιμοποιούμε αντιβιοτικά καθόλου, ο ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ τους είναι το κλειδί.
Και τι εννοούμε λέγοντας “τρόπο χρήσης”;
- Αποτροπή κατάχρησης
- Κατάλληλη/σωστή χρήση
- Ελεγχόμενη μη-ανθρωπινη χρήση
Στην κατάχρηση αντιβιοτικών, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι στις πρώτες Ευρωπαϊκές θέσεις. Καταναλώνουμε πολύ περισσότερα αντιβιοτικά, πολύ πιο συχνά, από όσο πρέπει. Άσκοπη χρήση σημαίνει ότι το κάνουμε πολύ πιο εύκολο να αναδειχθούν ανθεκτικά στελέχη.
Μιλώντας για ακατάλληλη χρήση, πρόσφατη μελέτη στην Βρετανία έδειξε ότι το 43% των αντιβιοτικών που συνταγογραφούνται είναι αχρείαστα ή μη-ενδεδειγμένα! Παρόμοιο ποσοστά (και μεγαλύτερα) υπάρχουν κ σε άλλες μελέτες άλλων χωρών.
Σε μια μελέτη που έγινε μεταξύ 2016-2018, ρωτήσανε απλό κόσμο για ποιό λόγο παίρνει το αντιβιοτικό του. Οι απαντήσεις ήταν απίστευτες.. Ανάμεσα σε άλλα, το 35% είπαν ότι το έπαιρναν επειδή είχαν κάποια συμπτώματα χωρίς να ξέρουν τι λοίμωξη είχαν!
Το πιο κοινό λάθος ακατάλληλης χρήσης, είναι όταν δίνονται αντιβιοτικά (=αντιβακτηριακά), για λοιμώξεις που ευθύνονται ιοί και άρα αυτά τα φάρμακα δεν κάνουν απολύτως τίποτα.. Εκτός από το να αναδυκνύουν βακτήρια με μεταλλάξεις μέσα στον οργανισμό.
Και πάμε στο επόμενο πρόβλημα. Η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών σε κτηνοτροφία και γεωργία. Η κατάχρηση αυτή αναδυκνύει ανθεκτικά μικρόβια που μπορούν να επηρεάσουν και τον άνθρωπο. Η Κύπρος είναι παγκόσμια πρωταθλήτρια στην κτηνοτροφία, κ η Ελλάδα πολύ πάνω του ανώτατου ορίου.
Το πρόβλημα έχει γίνει τεράστιο. Κάθε χρόνο πεθαίνουν 700χιλ άνθρωποι από ανθεκτικά μικρόβια και προβλέπεται ότι το 2050 θα φτάσουμε τα 12εκ θανάτων/έτος. Τα αντιβιοτικά μας είναι πολύτιμα. Έχουμε ευπαθείς ομάδες που δεν μπορούν χωρίς αυτά. Δεν μπορεί να συνεχίσει αυτό.
Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι σταθερά σε κακή θέση μέσα στην ΕΕ. Αν κάτι πρέπει να κάνουμε ΕΜΕΙΣ πρώτα, είναι να διορθώσουμε τουλάχιστον τα του οίκου μας, πριν αρχίσουμε να συνεργαζόμαστε με την παγκόσμια κοινότητα για να συνεισφέρουμε.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς ως πολίτες; Τι μπορούν να κάνουν οι Ιατρικοί Σύλλογοι; Τι μπορεί να κάνει η Πολιτεία; Πολλά. Παρακάτω δίνω μερικά παραδείγματα. Η ευθύνη είναι συλλογική, αλλά η Πολιτεία έχει το χρέος να ηγηθεί και να ορίσει το δρόμο βελτίωσης.
Η Αντιμικροβιακή Αντοχή είναι παγκόσμιο πρόβλημα, στο οποίο έχουμε κλείσει τα μάτια εδώ και πολλές δεκαετίες. Αν συνεχίσουμε έτσι, σε λίγα χρόνια ΔΕΝ ΘΑ ΕΧΟΥΜΕ αντιβιοτικά για πολλές ασθένειες που σήμερα τις θεραπεύουμε μετά βίας.
Κλείνω με μια προφητική δήλωση του Fleming, που παραμένει σήμερα πιο πολύ από ποτέ, επίκαιρη.
* 
Νικόλας Διετής ᴾʰᴰ Επίκουρος Καθηγητής Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ακολουθήστε μας στα κοινωνικά δίκτυα facebook, twitter, instagram, youtube, και στο Google news. Διαβάστε την e-enimerosi.com για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, από την Ελλάδα και τον κόσμο, κάνετε εγγραφή στην σελίδα και πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι έγκαιρα και έγκυρα.
