Η Πάρνηθα υψώνεται στα 1.413μ. και αποτελεί τον ψηλότερο ορεινό όγκο της Αττικής. Ετυμολογικά, η ρίζα ‘’parna’’ σημαίνει ‘’σπίτι’’ και ήταν κοινή ρίζα στη λουβιακή και χεττιτική γλώσσα (τη συναντάμε επίσης στα ονόματα Παρνασσός και Πάρνωνας). Ένα ‘’σπίτι’’, όπου σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.) εκεί ζούσαν αγριόχοιροι και αρκούδες!
Από τότε βέβαια, πολλά έχουν αλλάξει καθώς η Πάρνηθα πολύ έχει ταλαιπωρηθεί από ανθρώπινες παρεμβάσεις, φωτιές κλπ. Ανεβαίνοντας κανείς από τον βασικό οδικό άξονα (κοινώς από το τελεφερίκ), είτε με αυτοκίνητο είτε πεζοπορώντας έχει θέα προς το τσιμεντένιο πια λεκανοπέδιο, κάτι που δεν νομίζω να τέρπει το μάτι κανενός… Αν περπατήσει όμως κανείς στην καρδιά του βουνού, ειδικά όταν λιώνουν τα χιόνια ή μετά από βροχές, όταν σχηματίζονται ρυάκια, μεταφέρεται αλλού και συνήθως ψελλίζει: ‘’μα καλά, είναι δυνατόν τέτοια ομορφιά δίπλα στην Αθήνα;;’’ Μα η ομορφιά ήταν ήδη εκεί και εμείς είμαστε υπαίτιοι της καταστροφής της.
 |
| Φωτ. Νίκος Τόγιας |
 |
| Φωτ. Νίκος Τόγιας |
 |
| Φωτ. Λεωνίδας Ζουμής |
Εκεί, κάπου στις ΝΔ παρειές του βουνού, σε υψόμετρο 733μ. κοντά στον (αρχαίο) δήμο Φυλής αποφάσισε να μείνει ο μισάνθρωπος Κνήμωνας μαζί με την κόρη του, αφού χώρισε με την γυναίκα του, η οποία προφανώς δεν τον άντεχε πια, τόσο δύσκολος ήταν! Και αυτό δεν είναι προσωπική εκτίμηση, αλλά προέρχεται από το ομώνυμο έργο του ποιητή Μενάνδρου, ‘’Δύσκολος’’, που εκτυλίσσεται στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα η ιστορία της κωμωδίας (η οποία διδάχτηκε το 316 π.Χ.) διαδραματίζεται κοντά στο ‘’Νυμφαῖον τῶν Φυλασίων’’, δηλαδή στο ιερό του Πάνα και των Νυμφών. Η κατονομασία αυτή της περιοχής από τον Μένανδρο αποτελεί μία από τις πιο πρώιμες αναφορές στο σπήλαιο του Πανός ή Λυχνοσπηλιά όπως τη λέμε σήμερα. Και πως να μην έχει το ιερό του εκεί ο θεός, αφού το τοπίο είναι πράγματι ειδυλλιακό και συγχρόνως άγριο, ταιριάζει απόλυτα με τα ζωώδη χαρακτηριστικά του τραγοπόδαρου θεού και των χαρωπών ακολούθων του, καθώς προσεγγίζοντας, την ομολογουμένως δυσπρόσιτη περιοχή, τα κατακόρυφα βράχια και ο ήχος του Κελάδωνα που ρέει λίγα μέτρα πιο κάτω (ή αλλιώς ρέμα της Γκούρας) σου προκαλούν δέος.
 |
| Το ρέμα της Γκούρας/Κελάδωνας, τόπος ξεκούρασης για τους φυσιολάτρες αλλά και πρόκληση για βουτιές! |
 |
| Επιγραφή στην είσοδο του σπηλαίου |
Πλούσια τα ευρήματα στο σπήλαιο, που μαρτυρούν ανθρώπινη παρουσία τουλάχιστον από τα μυκηναϊκά χρόνια. Εγχάρακτες αφιερώσεις στον βράχο και αναθηματικά ανάγλυφα με παραστάσεις του Πάνα και των Νυμφών, βεβαιώνουν τη λατρεία τους στον χώρο. Η ονομασία Λυχνοσπηλιά οφείλεται στα 2000 περίπου λυχνάρια, (τα περισσότερα χρονολογούνται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες) που βρέθηκαν εκεί. Οι Νύμφες κατοικούν κι αυτές στα δάση, στις πηγές και στα ποτάμια και μαζί με τον Πάνα τραγουδούν και χορεύουν κι αν τύχει και ερωτευτούν κάποιον περαστικό θνητό, αλίμονο! Αυτό συνέβη στον Ύλα, τον σύντροφο του Ηρακλή όταν σταμάτησαν στην Μυσία κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Ύλας πήγε να βρει νερό αλλά μόλις έφτασε στην πηγή, οι Νύμφες Ευνίκα, Μαλίς και Νύχεια τον ερωτεύτηκαν και τον άρπαξαν τραβώντας τον μέσα στα νερά της πηγής! Ο Ηρακλής βλέποντας ότι αργεί να επιστρέψει, έτρεξε να τον ψάξει, φωνάζοντας τρεις φορές το όνομά του, αλλά μάταια…Από τότε, στην περιοχή που χάθηκε ο Ύλας, οι κάτοικοι τον λάτρευαν ως θεό της βλάστησης και τον τιμούσαν με εορτή κατά την οποία έτρεχαν στα βουνά καλώντας τον με το όνομά του.
 |
| Αναθηματικό ανάγλυφο. Ο Πάνας διασκεδάζει τον Ερμή και τις νύμφες με τη σύριγγά του, μέσα σε σπηλιά. Δεξιά, ο αναθέτης Αγαθήμερος δέχεται κρασί από έναν οινοχόο. ( περ. 310 π.Χ. Εθνικό Αρχ. Μουσείο) |
Κάτι παρόμοιο ίσως έπαθε και ο Αρχέδημος από την Θήρα, ο οποίος αναφέρεται ως νυμφόληπτος στην επιγραφή του, στο σπήλαιο του Πανός στη Βάρη…Αυτό συνδέεται προφανώς με τις αρχαίες δοξασίες και τα τελετουργικά κατά τα οποία όσοι χόρευαν έφταναν σε ψυχοσωματική έκσταση λόγω της παρουσίας του θείου.
Γι’ αυτό λοιπόν, προσοχή σε όσους περπατούν στα δάση, στα βουνά και τα λαγκάδια, γιατί ο Πάνας και η παρέα του αγαπούν τα γέλια, τους χορούς και τις ‘’φασαρίες’’….
*Ευχαριστώ για την παραχώρηση των φωτογραφιών τον Νίκο Τόγια και τον Λεωνίδα Ζουμή
Χρύσα Αρβανίτη
Αρχαιολόγος – Ξεναγός
Chrys, Archéologue Guide en Grèce
