Smøla: Το νορβηγικό νησί που ισχυρίζεται ότι είναι η θρυλική χώρα της Θούλης.

Στα τέλη Απριλίου του 2020, το μικροσκοπικό, βραχώδες, αραιοκατοικημένο νορβηγικό νησί Smøla, το οποίο είχε αποκλειστεί από τον έξω κόσμο για τρεις μήνες, άνοιξε ξανά το μοναδικό σημείο πρόσβασής του, έναν τερματικό σταθμό πορθμείων που το συνδέει με τις παράκτιες πόλεις του Τρόντχαϊμ και του Κρίστιανσουντ, κάτι που χαροποίησε τους κατοίκους του, οι οποίοι ταξιδεύουν συχνά στην ηπειρωτική χώρα για προμήθειες και αναψυχή.

Χαρούμενοι ήταν και οι τουρίστες και οι λάτρεις της περιπέτειας, ιδιαίτερα εκείνοι που ενδιαφέρονται για τη μυθική Γη της Θούλης, της οποίας η ακριβής τοποθεσία είναι σημείο συζητήσεων για περισσότερες από δύο χιλιετίες. Σύμφωνα με μια πρόσφατη ιδέα, το νησί Smøla είναι αυτό με την πιο ισχυρή αξίωση για αυτήν την τοποθεσία.

Η αινιγματική και περίπλοκη ιστορία της Θούλης ξεκινά τον 4ο αιώνα π.Χ., όταν ο αρχαίος Έλληνας εξερευνητής Πυθέας έφυγε από το λιμάνι της Μασσαλίας στη σημερινή Γαλλία αναζητώντας νέες εμπορικές ευκαιρίες στον Βορρά.

Οι κάτοικοι της Smøla πιστεύουν ότι ζουν στη βορειότερη τοποθεσία που αναφέρεται στην αρχαία Ελληνική και ρωμαϊκή γραμματεία.

Ο Πυθέας και οι εμπορικοί υποστηρικτές του είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να βρουν κεχριμπάρι -που χρησιμοποιούνταν ως νόμισμα- καθώς και κασσίτερο, βασικό συστατικό στην κατασκευή του μπρούτζου. Αρχικά, πλέοντας δυτικά και μετά βόρεια, ο Πυθέας έφτασε και χαρτογράφησε την ακτογραμμή Prettanikē -σήμερα, τα Βρετανικά Νησιά- και στη συνέχεια κατευθύνθηκε πιο βόρεια, σε αχαρτογράφητη περιοχή. Εκεί, μπήκε σε ένα απόκοσμο βασίλειο.

Μετά από λίγες μέρες πλεύσης, ο Πυθέας έφτασε σε ένα μέρος που περιέγραψε ότι δεν ήταν ούτε Γη ούτε θάλασσα, «αλλά αντίθετα ένα είδος μείγματος αυτών, παρόμοιο με έναν θαλάσσιο πνεύμονα, στον οποίο η Γη και η θάλασσα και όλα τα πράγματα μαζί αιωρούνται, και αυτό το μείγμα είναι … αδιάβατο με τα πόδια ή με πλοίο».

Ο Πυθέας βρέθηκε κοντά, σε ένα νησί του οποίου το όνομα άκουσε ως Thule [TOO-lee]. Τελικά, επέστρεψε στη Μασσαλία και έγραψε τα βιβλία του «Περί Ωκεανού και Γης περίοδος», μια αφήγηση του ταξιδιού του και μια πραγματεία τεράστιας επιρροής στον αρχαίο κόσμο.

Ο Έλληνας εξερευνητής Πυθέας ταξίδεψε στα σημερινά βρετανικά νησιά και βορειότερα με μια τριήρη, εξερευνώντας και χαρτογραφώντας μεγάλο μέρος της ακτογραμμής. Έγραψε για την Θούλη, ένα νησί που οι άνθρωποι έψαχναν από τότε. Εικονογράφηση από τον John F. Campbell από το βιβλίο του 1909 The Romance of Early British Life

Όπως και τόσα άλλα αρχαία αριστουργήματα, το αντίγραφο του έργου του χάθηκε το 48 π.Χ, όταν κάηκε η μεγάλη βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια. Κανένα άλλο αντίγραφο δεν έχει διασωθεί. Όλα όσα είναι γνωστά για το έργο του προέρχονται από ένα μικρό και κάπως τυχαίο σύνολο αποσπασμάτων και παραφράσεων που πέρασαν μεταγενέστεροι γεωγράφοι και ιστορικοί όπως ο Στράβων (αρχές 1ου αιώνα π.Χ.) και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (αργότερα τον ίδιο αιώνα).

Αυτά τα αποσπάσματα φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι ο Πυθέας είχε πράγματι ανακαλύψει ένα παράξενο νησί στον απομακρυσμένο Βορρά και στην πραγματικότητα, τον πιο απομακρυσμένο Βορρά του γνωστού κόσμου -και επομένως τον «ultima», τον «πιο ακραίο», που πρόσθεσε ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος.

Πού ακριβώς ήταν όμως το νησί; Μεταξύ της ανακάλυψης και της καταστροφής της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, κανένας άλλος εξερευνητής δεν είχε επιστρέψει εκεί. Ως αποτέλεσμα, ο Στράβων, ο Πλίνιος και άλλοι συγγραφείς μπορούσαν μόνο να μαντέψουν την πραγματική τοποθεσία της Θούλης.

Οι εικασίες τους οδήγησαν σε έναν ολόκληρο κλάδο της εξερεύνησης της Θούλης, όλα με στόχο την εύρεση του τόπου που είχε περιγράψει με τόσο ενδιαφέρον ο Πυθέας. Και καθώς περνούσαν οι αιώνες χωρίς οριστική απάντηση, η Θούλη απέκτησε ένα είδος μυθικού αναστήματος. Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. και μετά, η Θούλη έγινε περισσότερο μια ιδέα παρά ένα πραγματικό μέρος, μια αφηρημένη έννοια που αποσυνδέθηκε από τον επίγειο χάρτη, ετούτου αλλά και του άλλου κόσμου ταυτόχρονα.

Τοποθετημένη στην άκρη της γνωστής και κατοικημένης Γης, λειτούργησε ως έμβλημα μυστικιστικής απομόνωσης, οριακής απόστασης, ενός πραγματικού ανακαλυφθέντος τόπου και όμως άγνωστου. «Εκτός ΧΩΡΟΥ, εκτός ΧΡΟΝΟΥ», όπως αναφέρει ο Έντγκαρ Άλαν Πόε σε μια από τα αμέτρητες λογοτεχνικές νύξεις του για το αινιγματικό νησί.

Γραμματόσημα από τις Νήσους Φερόες αναπαράγουν μέρος του χάρτη Carta Marina που δημιουργήθηκε το 1539. Δείχνει τα νησιά Φερόε (Fare) με την κοντινή Θούλη (Tile). Τα νησιά Φερόε είναι ένα από τα πολλά μέρη στον Βορρά που ανταγωνίζονται για την τοποθεσία της Θούλης

Λίγα μέρη στη Γη έχουν γίνει αντικείμενο τόσων αντιπαραθέσεων, έγραψε ο Γερμανός ιστορικός Μάρτιν Νινκ το 1945, αναφερόμενος στην αναζήτηση της Θούλης. Η διαμάχη προκύπτει από τη λεπτότητα των αποδεικτικών στοιχείων -κυρίως αυτά τα λιγοστά σωζόμενα αποσπάσματα του έργου του Πυθέα. Οι ενδείξεις οδηγούν σε ορισμένες σαφείς κατευθύνσεις, ενώ αφήνουν ανοιχτό ένα ευρύ φάσμα πιθανοτήτων. Με τα χρόνια, η Ισλανδία, η Γροιλανδία, τα νησιά Σέτλαντ, οι Νήσοι Φερόες, η Σαρεμάα (ένα νησί της Εσθονίας) και τα νησιά κατά μήκος της βόρειας ακτής της Νορβηγίας θεωρήθηκαν όλα ως διεκδικητές.

Ωστόσο, από τις αρχές του 20ου αιώνα, δύο σχολές σκέψης κυριαρχούν στη συζήτηση: ότι η Θούλη είναι η Ισλανδία ή η Νορβηγία. Τα επιχειρήματα για κάθε πλευρά είναι επιτακτικά, ωστόσο τα στοιχεία είναι τόσο διφορούμενα που για κάθε εύλογο ισχυρισμό, η άλλη πλευρά προβάλλει σθεναρά μια ανταγωγή. Κατά συνέπεια, η Νορβηγία εναντίον της Ισλανδίας, ως επιστημονική συζήτηση, συχνά μοιάζει αδύνατο να σπάσει.

Ωστόσο, η συζήτηση ταράχτηκε το 2010 με τη δημοσίευση μιας μελέτης από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Οι συγγραφείς, δύο γεωδαιτικοί (η γεωδαισία είναι κλάδος των εφαρμοσμένων μαθηματικών που επικεντρώνεται στους χάρτες και τις μετρήσεις), ένας ειδικός στη μελέτη ελληνικών και λατινικών κειμένων και ένας ιστορικός της επιστήμης, ακολούθησαν μια καινοτόμο προσέγγιση. Ξεκίνησαν με τον περίφημο Παγκόσμιο Χάρτη που συνέταξε ο γεωγράφος του 2ου αιώνα μ.Χ. Πτολεμαίος.

Αν και ο χάρτης ήταν περίπλοκος για την εποχή του, οι συντεταγμένες του ήταν προβληματικές, εν μέρει λόγω ελλείψεων στην κατανόηση της προβολής από τον Πτολεμαίο, εν μέρει λόγω σφαλμάτων στις μετρήσεις των αποστάσεων.

Η γερμανική ομάδα αντιμετώπισε τα προβλήματα μέσω της ανακατασκευαστικής γεωδαισίας, μιας μεθόδου για τον ακριβή εντοπισμό των σφαλμάτων και τη συστηματική διόρθωσή τους. Η νέα προσέγγιση οδήγησε σε μια λύση εντυπωσιακή στην ακρίβειά της. Η Θούλη, σύμφωνα με την ομάδα, πρέπει να είναι το νησί Smøla, μια τοποθεσία πιο νότια από οποιοδήποτε από τα νησιά της Νορβηγίας που ήταν στη μακρά λίστα των διεκδικητών.

Το 2010, μια ομάδα ερευνητών χρησιμοποίησε τον Παγκόσμιο Χάρτη του Πτολεμαίου, που τον συνέταξε τον 2ο αιώνα μ.Χ., για να υπολογίσει ότι το νησί Smøla στην Νορβηγία ήταν μια πιθανή τοποθεσία για τη Θούλη του Πυθέα

Η αντίδραση στο νησί ήταν γενικά ενθουσιώδης. Πολλοί από τους 2.000 μόνιμους κατοίκους του είδαν μια ευκαιρία. Τις τελευταίες δεκαετίες, το επίκεντρο του τουριστικού μάρκετινγκ του νησιού ήταν το αθλητικό ψάρεμα και οι περιηγήσεις στην άγρια φύση. Το να αναγνωριστεί ως Θούλη άνοιξε μια πιο ευρεία σφαίρα τουριστικού ενδιαφέροντος, διεθνούς εμβέλειας.

Δεν πέρασε πολύς καιρός και εμφανίστηκαν ιδέες για εμπορεύματα εμπνευσμένα από την Θούλη (μπλουζάκια, καπέλα, παζλ από χάρτες αντίκες, μοντέλα ελληνικών εμπορικών σκαφών). Σχεδιάστηκε ένα λογότυπο που παρουσίαζε ένα πλοίο που έπλεε προς τον ήλιο του μεσονυκτίου που σκαρφαλώνει στον ορίζοντα τα μεσάνυχτα, όπως ακριβώς είχε περιγράψει ο Πυθέας στο έργο του.

Η αισιόδοξη άποψη της εισροής τουριστών έχει τις ρίζες της στο ιστορικό προηγούμενο, καθώς, εδώ και αιώνες, πολλοί ήταν περίεργοι για το ταξίδι του Πυθέα. Ο Ολλανδός ιστορικός και καλλιτέχνης Jan Huyghen van Linschoten, γεννημένος το 1563, ταξίδεψε στο Βόρειο Ακρωτήριο της Νορβηγίας για να σκιαγραφήσει τοπία μιας ακτής που εκείνη την εποχή βρισκόταν μεταξύ των διεκδικητών.

Τον 19ο αιώνα, ο Thomas Cook & Son, πρόδρομος του Ομίλου Thomas Cook, κανόνισε περιηγήσεις στο Βόρειο Ακρωτήρι και τα κοντινά νησιά και τα διαφήμισε ως ταξίδια σε μια ερημιά της Αρκτικής που ανακάλυψαν οι αρχαίοι Έλληνες.

Αλλά και μεμονωμένοι ή μικρές ομάδες τυχοδιωκτών ξεκίνησαν αποστολές για την Θούλη, συμπεριλαμβανομένων των διάσημων πολικών εξερευνητών Vilhjalmur Stefansson (ο οποίος ανακάλυψε πολλά νησιά στο Καναδικό Αρχιπέλαγος Αρκτικής) και Fridtjof Nansen (ο πρώτος που διέσχισε τον πάγο της Γροιλανδίας και αργότερα βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης).

Άγαλμα του Πυθέα στη Μασσαλία της Γαλλίας, το λιμάνι από το οποίο απέπλευσε για το ταξίδι του

Και έπειτα, υπάρχουν οι ταξιδιώτες της Θούλης του σήμερα, οι τουρίστες που αποτίουν φόρο τιμής στο άγαλμα του Πυθέα στη Μασσαλία, ή επισκέπτονται το Thule Bar στο Lerwick στα νησιά Σέτλαντ, ή τρέχουν στον ετήσιο μαραθώνιο Thule στο εσθονικό νησί Σάαρεμαα ή αφήνουν τις δουλειές τους για να κυνηγήσει τις ενδείξεις της Θούλης και να γράψουν γι ‘αυτά, όπως έκανε η Joanna Kavenna στο βιβλίο της The Ice Museum: In Search of the Lost Land of Thule.

Το ενδιαφέρον για την Θούλη ανέκαθεν καθοδηγείται από μια κάπως αποκρυφιστική περιέργεια. Κανένας από τους εξερευνητές του πόλου ή ερασιτέχνες τυχοδιώκτες που αναζήτησαν την πραγματική Θούλη δεν είχε κίνητρο ή εμπορικά συμφέροντα, αλλά ήταν καθαρά μια αναζήτηση για να λυθεί ένα μυστήριο που εξακολουθεί υπάρχει.

Μια λωρίδα γης, γνωστή στους ντόπιους ως Kuli, πιστεύεται ότι ήταν καλό σημείο για να αράξει το πλοίο του Πυθέα. Τα απόκρημνα βουνά στο νησί Tustna, απέναντι από το στενό από το Kuli, έχουν χρησιμεύσει ως χαρακτηριστικό ορόσημο για τους ναυτικούς εδώ και χιλιετίες

Επιπλέον, στο νησί, ακριβώς έξω από τη νότια ακτή της Smøla, υπάρχει μια λωρίδα γης, μήκους περίπου 1,5 χιλιομέτρου, που ονομάζεται Kuli. Εκεί, την πρώτη χιλιετία π.Χ. οι πρώτοι κάτοικοι της Smøla καλλιεργούσαν και έχτισαν τα σπίτια τους και, ίσως, διατηρούσαν μέλισσες. Η νότια ακτή του Kuli διαθέτει πολλούς προστατευμένους κολπίσκους όπου ίσως ο Πυθέας βγήκε εύκολα στην στεριά.

Το όνομα Kuli είναι από μόνο του μια ένδειξη. Μια θεωρία σχετικά με την προέλευση του ονόματος του μυθικού νησιού είναι ότι ο Πυθέας, στο άκουσμα «Kuli «, ίσως το καταχώρισε στο ημερολόγιο του ως «Θούλη». Μέσω ενός περάσματος, βρισκόμαστε σε ταφικούς τύμβους όπου οι μεταγενέστεροι κάτοικοι του Kuli, οι Βίκινγκ, έθαβαν τους νεκρούς τους με τα πολύτιμα υπάρχοντά τους σε ιστιοφόρα που θα τους μετέφεραν στην Βαλχάλα.