Γράφει η Ευαγγελία Κατσιγιάννη.
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και η επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα συγκλόνισαν πολλούς Έλληνες, τόσο εντός των ελληνικών συνόρων όσο και εκτός αυτών. Χιλιάδες άνθρωποι, βλέποντας τα ατομικά τους δικαιώματα να συρρικνώνονται, αποφάσισαν να ριχτούν στον αγώνα για την ανατροπή της αυταρχικής δικτατορικής κυβέρνησης του Γεώργιου Παπαδόπουλου και των υπόλοιπων συνταγματαρχών, ρισκάροντας πολλές φορές την ίδια τους την ζωή.
Μυστικές οργανώσεις, μαζικές διαδηλώσεις και εξεγέρσεις με σκοπό την πάλη εναντίον της Χούντας, εμφανίστηκαν σταδιακά στον ελλαδικό χώρο προκαλώντας ανησυχία στους κυβερνώντες, που επέβαλαν όλο και πιο αυστηρές κυρώσεις. Οι δράσεις αυτές μάλιστα, δεν περιορίστηκαν μόνο στην Ελλάδα, αλλά εξαπλώθηκαν και στην Ευρώπη, όπου το αντιδικτατορικό κίνημα έλαβε μεγάλες διαστάσεις, χάρη στην ελευθερία κινήσεων που εξασφάλιζαν στους Έλληνες μετανάστες τα δημοκρατικά πολιτεύματα που υπήρχαν εκεί. Στην Αγγλία, την Γαλλία, την Ιταλία και την Δυτική Γερμανία, ο αντιχουντικός αγώνας σύντομα απέκτησε ευρεία βάση, με αρκετούς Έλληνες του εξωτερικού να προχωρούν στην έκδοση εντύπων κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών, καθώς και σε λαϊκές συγκεντρώσεις. Και ενώ τα κινήματα στο ελληνικό κράτος έχουν μελετηθεί εκτενώς από την ελληνική ιστοριογραφία, στην περίπτωση της δράσης στο εξωτερικό και ειδικά για την Δυτική Γερμανία, εντοπίζονται έως και τις μέρες μας λιγοστές μελέτες.
Ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Δυτική Γερμανία, όπως προαναφέρθηκε, δεν έχει απασχολήσει πολύ τους σύγχρονους ιστορικούς και τούτο διότι στην περιοχή εκείνη – πέραν των λιγοστών τεκμηρίων στα οποία οι ερευνητές έχουν πρόσβαση – διέμεναν Έλληνες από την εργατική τάξη και τον φοιτητικό κόσμο και όχι διανοούμενοι και πολιτικοί που θεωρούνταν ότι είχαν την δυνατότητα να ασκήσουν πιο εύκολα μεγάλη επιρροή. Κατά τις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 συγκεκριμένα, δύο δεκαετίες μεταιχμιακές για την Ελλάδα μιας και τότε συντελείται η μετάβαση από την αγροτική στην αστική οικονομία, έγινε πιο εντατική η μετανάστευση προς την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΟΔΓ), που ως χώρα βρήκε στο πρόσωπο των Ελλήνων το ιδανικό συμπλήρωμα για το ελλιπές εργατικό δυναμικό της, και αυξήθηκε θεαματικά ο αριθμός των Ελλήνων σπουδαστών, επιστημόνων και επιχειρηματιών σε αυτήν. Έτσι, στα χρόνια της δικτατορίας, δηλαδή από το 1967 έως το 1974, στην περιοχή είχαν συγκεντρωθεί σύμφωνα με τον Α. Κόντη 725.000 Έλληνες, πολλοί εξ αυτών οπαδοί των δημοκρατικών ιδεωδών.
Οι Έλληνες της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας από τα πρώτα χρόνια της έλευσής τους οργανώθηκαν σε κοινότητες και εντάχθηκαν με προτροπή της τότε γερμανικής κυβέρνησης στα τοπικά εργατικά συνδικάτα και στους φοιτητικούς συλλόγους. Αυτή η ενσωμάτωση επέτρεψε στον δημοκρατικό ελληνικό πληθυσμό να δράσει δυναμικά απέναντι στο χουντικό καθεστώς παρεμποδίζοντας συνάμα την αύξηση της απήχησης των στρατιωτικών στην γερμανική σκηνή. Μάλιστα, ήδη από την πρώτη μέρα της επιβολής της δικτατορίας, την 21η Απριλίου 1967, πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη διαδήλωση μπροστά από το Ελληνικό Προξενείο, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 3.000 φοιτητές με καταγωγή από την Ελλάδα, την Γερμανία κ.ά. με στόχο την καταδίκη του πραξικοπήματος. Η δράση του δημοκρατικού ελληνικού στοιχείου φυσικά δεν περιορίστηκε μονάχα εκεί. Ακολούθησε πλήθος νέων διαδηλώσεων για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στο ελληνικό κράτος, συνήθως με την σύμπραξη της γερμανικής σοσιαλδημοκρατικής παράταξης, με την διαμαρτυρία στο Ντίσελντορφ τον Μάη του ‘67 να ξεχωρίζει λόγω της συμμετοχής 30.000 και πλέον πολιτών. Εκτός από τις μαζικές διαδηλώσεις, η αντιχουντική δράση επεκτάθηκε και στους λογοτεχνικούς κύκλους με την ομάδα Gruppe 47 στο Αμβούργο να αντιτάσσεται επισήμως στην επιβολή της Χούντας και τις υπόλοιπες να την ακολουθούν ως έναν βαθμό προωθώντας έργα με αντιδικτατορικό περιεχόμενο. Η “Ένωση Κέντρου Δυτικής Γερμανίας” επίσης με επικεφαλής τον Γιώργο Βουκελάτο, την περίοδο της Χούντας συνεργάστηκε με άλλες αντιδικτατορικές οργανώσεις του εξωτερικού κατορθώνοντας να εξασφαλίσει τον αποκλεισμό της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, που ήταν και το ζητούμενο.
Βεβαίως, όλες αυτές οι ενέργειες θα ήταν αδύνατο να επιτευχθούν χωρίς την ύπαρξη μέσων διάδοσης των ιδεών των πρωτεργατών της αντιχουντικής κίνησης, ιδιαίτερα του Τύπου. Από την πρώτη κιόλας στιγμή, στην Δυτική Γερμανία εμφανίστηκε μία πληθώρα αντιδικτατορικών εντύπων με απώτερο σκοπό την ενημέρωση των πολιτών για τα ελληνικά τεκταινόμενα, την εξασφάλιση της υποστήριξης της γερμανικής κοινωνίας και την ενίσχυση της παράνομης αντίστασης στην Ελλάδα. Τα αντιδικτατορικά αυτά έντυπα, 60 στο σύνολο βάσει των τωρινών δεδομένων, με πιο γνωστά το “Griechische Documente und Informationen” και το “Δημοκρατία. Περιοδικό μηνιαίο Ελεύθερων Ελλήνων”, ήταν γραμμένα κυρίως στην ελληνική γλώσσα και είχαν ως κύριους φορείς έκδοσης τα ελληνικά πολιτικά κόμματα (στη Γερμανία σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες του εξωτερικού στον αντιχουντικό αγώνα κυριάρχησαν οι κεντρώες πολιτικές δυνάμεις και όχι τόσο η Αριστερά) και έπειτα τα εργατικά και φοιτητικά σωματεία και τις αντιστασιακές οργανώσεις. Η κυκλοφορία τους συνέβαλε όχι μόνο στην αφύπνιση των συνειδήσεων αλλά και στην ενίσχυση του έργου του ελληνικού δημοκρατικού στοιχείου.
Παράλληλα με τον αντιδικτατορικό τύπο των Ελλήνων μεταναστών, και ένα σημαντικό ποσοστό των γερμανικών μέσων ενημέρωσης κράτησε αντιχουντική στάση. Από τα μέσα αυτά, περίοπτη θέση κατέχει η “Deutsche Welle”, ένας ραδιοφωνικός οργανισμός που την περίοδο εκείνη ήταν μία σημαντική πηγή ενημέρωσης των Ελλήνων πολιτών για θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, δίνοντας “φωνή” στους αντιπάλους του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 που στην Ελλάδα καταδιώκονταν από τους μηχανισμούς της λογοκρισίας. Το γεγονός αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως έλειψαν οι δημοσιογράφοι που δεχόμενοι δωροδοκίες από την Χούντα των Συνταγματαρχών έγραψαν ευνοϊκά για αυτήν. Απλά οι εν λόγω δημοσιογράφοι “αποτέλεσαν μια ισχνή μειοψηφία”. Γενικότερα, η Χούντα από την πρώτη στιγμή επεδίωξε να ελέγξει τον ελληνισμό της Γερμανίας είτε στέλνοντας στα σχολεία του δασκάλους φιλικά προσκείμενους προς αυτήν, είτε οργανώνοντας χουντικές οργανώσεις για να προπαγανδίσουν τις θέσεις της. Ποτέ όμως δεν κατάφερε να κυριαρχήσει.
Τελικά, μετά από επτά χρόνια παρουσίας στην ελληνική πολιτική σκηνή η δικτατορία των Συνταγματαρχών έπεσε και η δημοκρατία στην Ελλάδα αποκαταστάθηκε. Όσο για τους Έλληνες μετανάστες της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η πλειοψηφία τους παλιννόστησε στο ελληνικό κράτος κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Έτσι λοιπόν έληξε το αντιδικτατορικό κίνημα στην περιοχή αυτή, δίνοντας ηχηρό μήνυμα για την ανάγκη συνεχούς επαγρύπνησης και αντίστασης σε οτιδήποτε περιορίζει την ελευθερία του ατόμου.
Βιβλιογραφία
Η αντιχουντική δράση στη Γερμανία | Κοινωνία & Πολιτισμός | DW | 21.11.2016
Βαγγέλης Καραμανωλάκης, “Αντιδικτατορικός αγώνας στο εξωτερικό (1967-1974). Η περίπτωση της Δυτικής Γερμανίας”, παρατίθεται στον συλλογικό τόμο των πρακτικών του συνεδρίου “Η δικτατορία των Συνταγματαρχών και η αποκατάσταση της Δημοκρατίας”, επιμέλεια Παύλος Σούρλας, εκδόσεις ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Οκτώβριος 2016
Ηλίας Κατσούλης, “Δημοκράτες κατά συνταγματαρχών: Έλληνες στη Γερμανία από το 1967 έως το 1974”, παρατίθεται στον συλλογικό τόμο των πρακτικών ελληνο-γερμανικού συνεδρίου “Ορόσημα ελληνο-γερμανικών σχέσεων”, επιμέλεια Ευάγγελος Χρυσός, Wolfgang Schultheis, εκδόσεις ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2010
Αντώνης Λιάκος, “Η δικτατορία 1967-74: τι θέλουμε να μάθουμε;”, δημοσιεύτηκε στο “Δικτατορία 1967-1974, Η έντυπη αντίσταση”, Κατάλογος Έκθεσης Ντοκουμέντων, Θεσσαλονίκη 2010
