Οι πολύχρυσες Μυκήνες στο Βερολίνο – Αφιέρωμα στον Ερρίκο Σλήμαν.

Έγινε γνωστός παγκοσμίως από την ανακάλυψη της Τροίας, ζωντανεύοντας το έπος του Ομήρου και τους ήρωές του, που χάρις σ΄αυτόν απέκτησαν «οντότητα» πέρα από τους μύθους. Θαυμάστηκε αλλά και σχολιάστηκε και επικρίθηκε για τις προθέσεις και τις μεθόδους του, για το κυνήγι του χρυσού, για την έπαρση και την αλαζονεία του.

Αλλά πέρα από όλα αυτά, για την Ελλάδα ο Ερρίκος Σλήμαν, που φέτος συμπληρώνονται διακόσια χρόνια από τη γέννησή του (1822-1890) υπήρξε μία ευτυχής περίπτωση.

Γιατί αυτός ο κοσμοπολίτης επιχειρηματίας με την περιπετειώδη ζωή και την οδύσσεια των ταξιδιών του σ΄όλο τον κόσμο, όταν ανακάλυψε το πάθος του για την Αρχαιολογία έκανε την Αθήνα μόνιμο τόπο κατοικίας του, παντρεύτηκε Ελληνίδα και έφερε στο φως τα πολύτιμα ευρήματα των πολύχρυσων Μυκηνών.

Ερρίκος και Σοφία Σλήμαν (αρχείο Μουσείου Νοσ. Σωτηρία)

Ακόμη κι αν προέβη λοιπόν, σε αναχρονισμούς και αυθαίρετες ονοματοδοσίες, όπως ο «Τάφος του Αγαμέμνονα» και η «Χρυσή προσωπίδα» του –αντίστοιχα δηλαδή, με τον υποτιθέμενο «Θησαυρό του Πριάμου»– ακόμη κι αν οι πρώτες του ανασκαφές στις Μυκήνες ήταν παράνομες, εν τέλει μετρώντας το αποτέλεσμα και με τον χρόνο να εξομαλύνει τα πράγματα, η προσφορά του υπήρξε μεγάλη.

Το αποδεικνύει μία επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου τα ευρήματα από τις ανασκαφές στις Μυκήνες, όχι μόνον από τον Σλήμαν βέβαια αλλά και τους μεταγενέστερους ανασκαφείς λάμπουν έτσι, όπως μόνον ο αληθινός χρυσός μπορεί. Γι΄αυτό και μία επιλογή αντικειμένων, που είχε φέρει στο φως εκείνος ταξίδεψαν στο Βερολίνο, προκειμένου να περιληφθούν στην έκθεση «Οι Κόσμοι του Σλήμαν. Η ζωή του. Οι ανακαλύψεις του. Ο μύθος του», που οργανώθηκε από το Μουσείο Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας.

Η προθήκη των «πολύχρυσων Μυκηνών» στο Μουσείο του Βερολίνου.

Και δεν είναι μόνον το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο που συμμετέχει στην γερμανική έκθεση, αλλά και η Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας- Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, το Μουσείο του Νοσοκομείου Σωτηρία, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη και η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Ένα σύνολο από 124 αρχαιότητες, στις οποίες προστίθενται και τα έπιπλα του γραφείου του Ερρίκου Σλήμαν.

Η ζωή και ο μύθος

Περί τα 700 εκθέματα, προερχόμενα από πολλές χώρες του κόσμου περιλαμβάνονται σ΄ αυτήν την αφιερωματική έκθεση, που προσεγγίζει την αινιγματική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του. Γιατί η πατρίδα του Σλήμαν επιδιώκει μεν την ανάδειξη του σπουδαίου έργου του, εξετάζοντας όμως κριτικά και τις «αρχαιολογικές» μεθόδους του –της εποχής του γενικότερα, για την ακρίβεια–  που θεωρούνται έως και καταστροφικές με βάση τα σημερινά δεδομένα.

Επιπλέον η έκθεση επικεντρώνεται στον «άγνωστο» Σλήμαν και εμβαθύνει στον άνθρωπο που ήταν, πριν στραφεί στην αρχαιολογία. Παρουσιάζεται έτσι όλη η πορεία της ζωής του, τα ταξίδια και τα επιτεύγματά του και ασφαλώς η συμβολή του στην ανακάλυψη σπουδαίων αρχαίων κόσμων.

Ο Ερρίκος Σλήμαν σε νεαρή ηλικία όταν ταξίδευε σε όλο τον κόσμο.

Η αρχή γίνεται από την παιδική ηλικία του, το ταλέντο του στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και την δίψα του να γνωρίσει τον κόσμο αλλά κυρίως να επιτύχει, καθώς καταγόμενος από φτωχή οικογένεια ήξερε, ότι πρέπει να παλέψει για να διακριθεί.

Ακολουθούν έτσι οι εμπορικές του δραστηριότητες στην Ρωσία και την Αμερική, τα ταξίδια του στην Άπω Ανατολή και τέλος η απόλυτη ενασχόλησή του με την Αρχαιολογία, έχοντας εξάλλου αποκτήσει πολλά χρήματα, που ήταν απαραίτητα για τις ανασκαφές του. Πρώτα η Τροία, ύστερα ο Ορχομενός, η Τίρυνθα, οι Μυκήνες αναδεικνύονται ως αστέρια του έργου του.

Τα εκθέματα

Διαχρονική και θεματική είναι έτσι η παρουσίαση των εκθεμάτων, που γίνεται σε δύο μέρη. Το πρώτο στην James-Simon-Galerie εστιάζει στη βιογραφία του και το πρώτο μισό της ζωής του Σλήμαν και εδώ παρουσιάζονται προσωπικά αντικείμενα, ακόμη και ρούχα, σημειώσεις, αρχεία, ενθύμια από τα ταξίδια του, ένα μπλοκάκι με λογαριασμούς αλλά και έπιπλα.

Χρυσό τετράφυλλο κόσμημα από τον λακκοειδή τάφο ΙΙΙ του Ταφικού Κύκλου Α των Μυκηνών.

Στο δεύτερο μέρος στο Neues Museum η έκθεση επικεντρώνεται στο αρχαιολογικό έργο του με ευρήματα από τους βασιλικούς τάφους των Μυκηνών και από τη Συλλογή Τρωικών Αρχαιοτήτων.

Ανάμεσά τους από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο προέρχονται, μεταξύ άλλων ένα χρυσό τετράφυλλο κόσμημα, ένα χρυσό δισκάριο με εμπίεστη διακόσμηση από σπείρες, ένας χρυσός κάνθαρος, ένα ρυτό (τελετουργικό αγγείο) από αυγό στρουθοκαμήλου με διακόσμηση από φαγεντιανή, καθώς και ένα μυκηναϊκό κράνος με επένδυση από χαύλιους αγριογούρουνου, όλα αντικείμενα από τον Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών.

Χρυσό δισκάριο με εμπίεστο διάκοσμο σπειρών από τον λακκοειδή τάφο ΙΙΙ του Ταφικού Κύκλου Α των Μυκηνών

Από το ανάκτορο της Τίρυνθας προέρχεται μία τοιχογραφία, που απεικονίζει ταυροκαθάψια αλλά και τα λίθινα θραύσματα της βάσης του θρόνου, διακοσμημένα στην εξωτερική τους πλευρά με σπείρες.  Επίσης όμως, ένα χρυσό περιδέραιο και δύο ζευγάρια σκουλαρίκια από την Τροία, τα οποία είχε δωρίσει η Σοφία Σλήμαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 1892.

Εδώ όμως δεν απουσιάζουν και οι ατυχείς έρευνες του Σλήμαν, όπως  η τάφρος βάθους 17 μέτρων στην Τροία, όπου προκάλεσε μεγάλη καταστροφή του αρχαιολογικού χώρου, σκάβοντας χωρίς να βρίσκει τα πλούτη της πόλης.

Χρυσός δίωτος κάνθαρος από τον λακκοειδή τάφο IV . του Ταφικού Κύκλου Α των Μυκηνών

Το γραφείο του Σλήμαν

Ενδιαφέρον έχουν τα έπιπλα του γραφείου του Ερρίκου Σλήμαν, αφ΄ενός γιατί αποτελούν ένα σπάνιο δείγμα του ελληνικού, υλικού πολιτισμού από τα τέλη του 19ου αιώνα και αφ΄ετέρου γιατί είναι συνδεδεμένα με δύο σημαντικές προσωπικότητες: Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ ύστερα από του Σλήμαν για την κατοικία του στην Αθήνα, το «Ιλίου Μέλαθρον».

Το γραφείο Σλήμαν όπως παρουσιάζεται στην έκθεση του Βερολίνου

Τα μοτίβα τους, που είναι φτερωτοί κριολέοντες, ανθέμια, κεφαλές κριαριού, πόδια λιονταριού, η αθηναϊκή γλαύκα, κεφαλές σατύρων παραπέμπουν στην αναβίωση της αρχαιότητας μέσα από το πνεύμα του νεοκλασικισμού.

Τα έπιπλα είχαν κατασκευαστεί στη Βιέννη το 1880 από ξύλο καρυδιάς, ενώ το 1955 τα αγόρασε ο γιατρός Γεώργιος Κατσίγρας από τον παλαιοπώλη Στάθη Κυρλόγλου – αν και τα διεκδικούσε και η τότε βασίλισσα Φρειδερίκη – και τα τοποθέτησε στο γραφείο του. Αρχικά στην κλινική και κατόπιν στο προσωπικό του ιατρείο. Συνοδεύονται μάλιστα από τρία χάλκινα αγάλματα, της Πηνελόπης, του Διονύσου και ενός ιππέα.

Στη συνέχεια όμως τα έπιπλα αυτά περιήλθαν στην κατοχή της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας ως κληροδότημα του Γεωργίου Κατσίγρα το 1998, μαζί με 1170 βιβλία και 57 επιπλέον έργα τέχνης, συμπληρώνοντας τη δωρεά του συλλέκτη προς την πόλη της Λάρισας. Έκτοτε, εκτίθενται μόνιμα στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, ενώ από το 2001, με υπουργική απόφαση χαρακτηρίστηκαν έργα τέχνης χρήζοντας ειδικής κρατικής προστασίας.

Ρυτό από αυγό στρουθοκαμήλου και επίθετο διάκοσμο από φαγεντιανή από τον λακκοειδή τάφο IV του Ταφικού Κύκλου Α των Μυκηνών

Η Ελλάδα του Σλήμαν

Ο Σλήμαν επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1859 και επέστρεψε το 1864, αφού προηγουμένως είχε κάνει ένα μεγάλο ταξίδι στην Ανατολή φθάνοντας ως την Κίνα και την Ιαπωνία! Στην τρίτη του επίσκεψη απώτερος στόχος ήταν ο γάμος με μία Ελληνίδα, που ήταν τελικά η Σοφία Εγκαστρωμένου, 30 χρόνια μικρότερή του, η οποία όμως του συμπαραστάθηκε, τον ακολούθησε στις έρευνές του και μοιράσθηκε το πάθος του για την αρχαιολογία ως στενή συνεργάτης του.

Εγκαταστάθηκαν στο λαμπρό Ιλίου Μέλαθρον, δημιούργημα του Ερνέστου Τσίλλερ στην οδό Πανεπιστημίου, που σήμερα φιλοξενεί το Νομισματικό Μουσείο και από εκεί ο Σλήμαν σχεδίαζε τις ανασκαφικές του έρευνες.

Ανακατασκευασμένο μυκηναϊκό κράνος με επένδυση χαύλιους αγριογούρουνου από τον τάφο IV του Ταφικού Κύκλου των Μυκηνών

Η ανακάλυψη της Τροίας (1870-1873) ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμά του, καθώς του έφερε διεθνή φήμη και αναγνώριση,  παρ΄ότι όπως θα αποδεικνυόταν πολύ αργότερα στην πραγματικότητα δεν είχε εντοπίσει την ομηρική Τροία, αλλά μία από τις εννιά πόλεις που είχαν ακμάσει σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στον λόφο του Χισαρλίκ. Τα ευρήματά του μάλιστα χρονολογούνται 1.000 χρόνια νωρίτερα από την εποχή του Τρωικού Πολέμου. Εκείνος όμως τότε ήταν βέβαιος για το εύρημά του, η Τροία άλλωστε παρέμεινε το πάθος του και δεν την εγκατέλειψε ποτέ, κάνοντας ανασκαφή στον λόφο ως τη χρονιά που πέθανε.

Χρυσό περιδέραιο από την Τροία το οποίο δωρήθηκε από τη Σοφία Σλήμαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 1892

Οι ανασκαφές του Σλήμαν εξάλλου στις Μυκήνες το 1876 έφεραν στο φως την κοιτίδα των Αχαιών και γι΄αυτόν, μία ακόμη επιβεβαίωση του Ομήρου. Οι θολωτοί τάφοι των Μυκηνών έκρυβαν πληθώρα πολύτιμων ευρημάτων, από χρυσά διαδήματα, κύπελλα και σφραγιδόλιθους ως χάλκινα όπλα και χρυσές προσωπίδες μάσκες. Όλα ταίριαζαν στο μύθο που είχε πλάσει… Παρ΄ όλα αυτά η ιστορία δεν παύει – και δικαιολογημένα – να του αποδίδει τα εύσημα.

Η έκθεση στο Βερολίνο θα διαρκέσει ως τις 6 Νοεμβρίου.

πηγή