Η Τρίτη Πυρηνική Εποχή του Ναύαρχου Sir Tony Radakin, το Διεθνές Πεδίο, και ο Θουκυδίδης.

Γράφει ο *Νικόλαος Χατζόβουλος.

 

Ο Ναύαρχος Sir Tony Radakin[1], σε πρόσφατες δηλώσεις του, προειδοποίησε για την είσοδο σε μια «τρίτη πυρηνική εποχή», όπου η ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων και η γεωπολιτική ένταση μεταξύ δρώντων δημιουργούν νέα εποχή στον τομέα της διεθνούς ασφάλειας. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από πολυπολικότητα, εξελιγμένες τεχνολογίες και έλλειψη ρυθμιστικών μηχανισμών, γεγονός που προκαλεί ανησυχίες για την παγκόσμια σταθερότητα (Radakin, 2024).

Ρωσία: Μια Ριζοσπαστική Πυρηνική Στρατηγική

Η Ρωσία παραμένει βασικός πυλώνας της πυρηνικής γεωπολιτικής, με τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να τονίζει τη σημασία των πυρηνικών όπλων για την εθνική ασφάλεια της χώρας του. Η Ρωσία διαθέτει περίπου 5.889 πυρηνικές κεφαλές, με πάνω από 1.600 επιχειρησιακά ανεπτυγμένες (Kristensen & Korda, 2023). Με τη διαρκή χρήση ρητορικής που απειλεί κυρίως τη συμμαχία του ΝΑΤΟ, η Μόσχα έχει ενισχύσει τις πυρηνικές δοκιμές εντός πλαισίου ασκήσεων στρατηγικού επιπέδου. Αυτές οι πρακτικές συνδέονται με την διακαή επιθυμία της να αποθαρρύνει την περαιτέρω εμπλοκή της Δύσης στον πόλεμο της Ουκρανίας (Mearsheimer, 2022).

Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή έχει διχάσει το διεθνές στερέωμα. Η κλασική θεωρία του Kenneth Waltz, υποστηρίζει ότι η ύπαρξη πυρηνικών όπλων μπορεί να αποτρέψει μεγάλους πολέμους, υπογραμμίζοντας τη θεωρία της σταθερότητας μέσω του φόβου (Waltz, 1979). Ωστόσο, στον αντίποδα, ο Barry Buzan, υποστηρίζει ότι η στρατιωτικοποίηση των πυρηνικών αυξάνει την πιθανότητα ενός ατυχήματος ή μιας παρανόησης, ιδιαίτερα σε πολυπολικές (multipolar) συγκρούσεις (Buzan & Hansen, 2020).

Κίνα: Η Αναδυόμενη Πυρηνική Υπερδύναμη

Η Κίνα βρίσκεται σε φάση ραγδαίας επέκτασης του πυρηνικού της οπλοστασίου, επιδιώκοντας να φτάσει τις 1.500 κεφαλές μέχρι το 2035, σε σύγκριση με τις 410 που διαθέτει σήμερα (Kristensen & Korda, 2023). Αυτή η στρατηγική, σύμφωνα με τον Ναύαρχο Ράντακιν, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική λόγω της έλλειψης διαφάνειας και της επιθετικής διπλωματίας της Κίνας σε περιοχές όπως της Νότιας Σινικής Θάλασσας (Radakin, 2024).

Η Κίνα προσαρμόζει τη στρατηγική της στις τεχνολογικές εξελίξεις, επενδύοντας συστηματικά σε συστήματα υπερηχητικών πυραύλων και προηγμένης αεράμυνας. Σύμφωνα με αναφορές του Brookings Institution[2], η πολιτική της Κίνας συνδέεται με την επιθυμία της να αποτρέψει την Αμερικανική στρατιωτική κυριαρχία στην Ασία μέσω του 7^ου Στόλου (Cheng, 2023).

Η στρατηγική της Κίνας, αν και περιγράφεται επαρκώς στο πλαίσιο της στρατιωτικής της ισχύος και των γεωπολιτικών της στόχων, θα μπορούσε να ενισχυθεί με μια πολιτισμική ανάλυση που συνδέει την εξωτερική της πολιτική με τον κομφουκιανισμό και τη μακροχρόνια στρατηγική φιλοσοφία της. Ο κομφουκιανισμός, με την έμφαση στη σταθερότητα, την ιεραρχία και τη διατήρηση της αρμονίας, αποτελεί σημαντικό πυλώνα της κινεζικής πολιτικής σκέψης, προωθώντας μια προσέγγιση που επιδιώκει την επιρροή και τη σταθερότητα μέσω ήπιας ισχύος και αποφυγής άμεσων συγκρούσεων (Bell, 2010). Παράλληλα, η στρατηγική φιλοσοφία της Κίνας, επηρεασμένη από τον Σουν Τζου, δίνει έμφαση στη μακροχρόνια σχεδίαση και τη χρήση έμμεσων μεθόδων για την αποδυνάμωση του αντιπάλου χωρίς ευθεία σύγκρουση (Sawyer, 2007). Αυτές οι πολιτισμικές ρίζες διαφαίνονται στις σύγχρονες πρακτικές της Κίνας, όπως η στρατηγική της ” Belt and Road Initiative”[3] και οι ενέργειες στη Νότια Σινική Θάλασσα, που επιδιώκουν να εδραιώσουν την περιφερειακή της κυριαρχία μέσω μιας προσέγγισης σταδιακής και συστηματικής ισχυροποίησης, αποφεύγοντας την πρόκληση ευθέων αντιδράσεων.

Ιράν: Το Σκιώδες Πυρηνικό Πρόγραμμα

Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο έντονης διεθνούς κριτικής λόγω της σκιώδους στρατηγικής του. Μετά την αποτυχία της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 (JCPOA), η Τεχεράνη φέρεται να έχει εμπλουτίσει ουράνιο σε επίπεδα σχεδόν οπλικού βαθμού (IAEA, 2024).

Η στρατηγική αυτή έχει διττό στόχο: αφενός να αυξήσει τη διαπραγματευτική της δύναμη έναντι της Δύσης, και αφετέρου να αποτρέψει πιθανές στρατιωτικές επιθέσεις από το Ισραήλ, το οποίο έχει εκφράσει την πρόθεση να αναλάβει μονομερή εκδικητική δράση αν χρειαστεί για τα γεγονότα που προηγήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν (BBC, 2024). Η στρατηγική αποτροπής του Ιράν ευθυγραμμίζεται με τις ρεαλιστικές θεωρίες διεθνών σχέσεων, που επισημαίνουν τη σημασία της αυτοβοήθειας στο αυταπόδεικτα αναρχικό διεθνές σύστημα (Waltz, 1979).

Η στρατηγική του θεοκρατικού Ιράν στον πυρηνικό τομέα δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως χωρίς την εξέταση των πολιτισμικών και ιστορικών του ριζών, οι οποίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη λήψη αποφάσεων. Ο πολιτισμός του Ιράν, βαθιά επηρεασμένος από την περσική ιστορία και τον ισλαμικό σιιτισμό, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της εθνικής υπερηφάνειας και της αυτονομίας, γεγονός που ενισχύει τη δέσμευση του καθεστώτος για στρατηγική ανεξαρτησία (Milani, 2011). Η ιστορική μνήμη της ξένης παρέμβασης, όπως η επιβολή της Συμφωνίας της Τουρκμεντσάι ή η ανατροπή του Μοσαντέκ το 1953, έχει εδραιώσει ένα συλλογικό αίσθημα δυσπιστίας προς τις μεγάλες δυνάμεις (Ansari, 2012). Παράλληλα, η σιιτική θεολογία, που τονίζει τη θυσία και την αντίσταση απέναντι στην καταπίεση, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής του Ιράν (Nasr, 2006). Αυτά τα στοιχεία ενισχύουν την προσήλωση του Ιράν στην ανάπτυξη ενός πυρηνικού προγράμματος, όχι μόνο ως μέσο στρατηγικής αποτροπής αλλά και ως σύμβολο τεχνολογικής και εθνικής αυτονομίας, παρά τις έντονες διεθνείς πιέσεις. Η πολιτισμική αυτή διάσταση καθιστά το Ιράν έναν ιδιαίτερα ανθεκτικό και υπολογίσιμο δρώντα στην παγκόσμια σκηνή.

Βόρεια Κορέα: Ο Απρόβλεπτος Παίκτης

Η Βόρεια Κορέα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πυρηνικές απειλές στον κόσμο. Όχι ως προς μεγέθους οπλοστασίου αλλά ως προς την ιδιοσυγκρασία του ηγέτη της, τις πολιτιστικές και ιστορικές ρίζες της κοινωνίας της, οι οποίες διαμορφώνουν τις πυρηνικές της φιλοδοξίες. Η ιδεολογία της αυτοδυναμίας (Juche), που θεμελιώθηκε από τον Κιμ Ιλ Σουνγκ, καθιστά την στρατιωτική αυτάρκεια και την πυρηνική αποτροπή ζωτικά στοιχεία για την εθνική ασφάλεια και τη διατήρηση του καθεστώτος (Cumings, 2005). Παράλληλα, οι εμπειρίες του Κορεατικού Πολέμου και η αίσθηση απειλής από εξωτερικές δυνάμεις εδραίωσαν την αντίληψη ότι η επιβίωση της χώρας εξαρτάται από την προβολή ισχύος (Wertz et al., 2016). Ο κομφουκιανιστικός σεβασμός προς την εξουσία και η πολιτιστική ομοιογένεια ενισχύουν την απομόνωση και τον εθνικισμό, ενώ η δυναστική πολιτική του καθεστώτος Κιμ χρησιμοποιεί τα πυρηνικά ως εργαλείο εσωτερικής νομιμοποίησης και εξωτερικής αποτροπής (Park, 2021). Αυτές οι παράμετροι καθιστούν δυσχερή οποιαδήποτε απόπειρα αποκλιμάκωσης μέσω εξωτερικών πιέσεων, αποδεικνύοντας ότι η στρατηγική της Βόρειας Κορέας είναι βαθιά ριζωμένη στην ιστορική και πολιτισμική της ταυτότητα.

Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες αναφορές, διαθέτει 40-50 πυρηνικές κεφαλές, ενώ συνεχίζει την ανάπτυξη βαλλιστικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς. Το 2024, εκτόξευσε πολλαπλές δοκιμαστικές πυραυλικές πλατφόρμες, επιδεικνύοντας την ικανότητά της να απειλήσει την Αμερική και τους συμμάχους της (Yonhap, 2024).

Λίγο νοτιότερα στις 3 Δεκεμβρίου 2024, ο Πρόεδρος της Νότιας Κορέας, Γιουν Σουκ Γιολ, κήρυξε στρατιωτικό νόμο, επικαλούμενος «κομμουνιστικές απειλές» και κατηγορώντας την αντιπολίτευση για συνεργασία με τη Βόρεια Κορέα. Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, με στρατιωτικές δυνάμεις να αναπτύσσονται στους δρόμους και πολίτες να διαδηλώνουν έξω από την Εθνοσυνέλευση στη Σεούλ (Huffington Post, 2024). Η αντιπολίτευση χαρακτήρισε την κίνηση αντισυνταγματική, ενώ το κοινοβούλιο προσπάθησε να ακυρώσει τον στρατιωτικό νόμο. Ωστόσο, ο στρατός δήλωσε ότι ο στρατιωτικός νόμος θα παραμείνει σε ισχύ μέχρι να αρθεί από τον πρόεδρο (CNN Greece, 2024) Η κατάσταση προκάλεσε παγκόσμια ανησυχία, καθώς είναι η πρώτη φορά από το 1980 που κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος στη Νότια Κορέα. Η Βόρεια Κορέα μπορεί να εκλάβει τη στρατιωτική κινητοποίηση ως αδυναμία ή πρόκληση, ενθαρρύνοντας περαιτέρω κλιμάκωση, ενώ η Νότια Κορέα βρίσκεται σε εσωτερική αναταραχή λόγω αντιδράσεων από την κοινωνία και την αντιπολίτευση.

Η διμερής αστάθεια ενδέχεται να επηρεάσει μέσα από το φαινόμενο του πολιτικού ντόμινο και γειτονικές δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται ήδη σε επιφυλακή για πιθανή κλιμάκωση.

Αποκωδικοποιώντας τις δηλώσεις του Ναυάρχου  Sir Tony Radakin

1. Απουσία Ρυθμιστικών Πλαισίων: Η κατάρρευση της Συνθήκης INF[4] (Intermediate-Range Nuclear Forces), η αβεβαιότητα γύρω από τη ΝEW START[5], και η παγκόσμια αναρχία θέτουν σε κίνδυνο τις προσπάθειες ελέγχου των εξοπλισμών (Radakin, 2024).
2. Τεχνολογικές Προκλήσεις: Η ανάπτυξη υπερηχητικών πυραύλων και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης αυξάνει τον κίνδυνο κρίσεων από παρανόηση ή λανθασμένη εκτίμηση (Buzan & Hansen, 2020).
3. Πολυπολικό Σύστημα: Η ύπαρξη πολλών πυρηνικών δυνάμεων περιπλέκει τη λήψη αποφάσεων και αυξάνει τον κίνδυνο αστάθειας σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο (Mearsheimer, 2022).

Παραλληλισμοί των Δηλώσεων του Ναυάρχου Sir Tony Radakin με τον Θουκυδίδη

1. Ανασφάλεια και Πολυπολικό Σύστημα

• Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι η βασική αιτία του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν ο φόβος της Σπάρτης για την αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας: «Η αληθινή αιτία, αν και μη δηλωθείσα, ήταν η αύξηση της δύναμης της Αθήνας και ο φόβος που αυτή προκάλεσε στη Σπάρτη» (Θουκυδίδης, 1.23).
• Ο Sir Tony Radakin υπογραμμίζει τον φόβο και την ανησυχία που προκαλείται από την πολυπολικότητα (multipolar) στο παγκόσμιο πυρηνικό οπλικό στερέωμα, καθώς περισσότερες δυνάμεις αποκτούν πυρηνικές δυνατότητες, προκαλώντας ανασφάλεια στους ήδη υπάρχοντες πυρηνικούς δρώντες (Radakin, 2024).

2. Ο Ρόλος του Φόβου, της Τιμής, και του Συμφέροντος

• Ο Θουκυδίδης αναγνωρίζει ότι ο φόβος, η τιμή, και το συμφέρον είναι οι τρεις βασικές κινητήριες δυνάμεις που καθοδηγούν τη συμπεριφορά των κρατών.
• Ο Sir Tony Radakin αναφέρεται στην αυξανόμενη ανασφάλεια και στο γεγονός ότι οι δρώντες ενισχύουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους και να διατηρήσουν την τιμή και την εθνική τους υπερηφάνεια, κάτι που ευθυγραμμίζεται με τη θουκυδίδεια αντίληψη της διεθνούς ρεαλιστικής πολιτικής (Radakin, 2024; Buzan & Hansen, 2020).

3. Η Δυναμική της Ανισορροπίας Ισχύος

• Η έννοια της Παγίδας του Θουκυδίδη (Thucydides Trap), που διατυπώθηκε από τον Graham Allison, συνδέεται με τη σκέψη του Θουκυδίδη και περιγράφει την αναπόφευκτη σύγκρουση όταν μια αναδυόμενη δύναμη αμφισβητεί την κυριαρχία μιας καθιερωμένης δύναμης.
• Στη σημερινή εποχή, ο Sir Tony Radakin αναφέρεται στην Κίνα ως μια αναδυόμενη πυρηνική υπερδύναμη, η οποία εκκολάπτει εντάσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπονοώντας ότι η “πυρηνική παγίδα του Θουκυδίδη” μπορεί να εξελιχθεί σε μια υπαρκτή καταστροφική σύγκρουση (Cheng, 2023).

Κρίσιμες Διαφορές

Παρόλο που οι δηλώσεις του Sir Tony Radakin αντηχούν βαθιά τη θουκυδίδεια σκέψη, υπάρχουν βασικές διαφορές που οφείλουμε να επισημάνουμε:

1. Η Τεχνολογική Διάσταση: Ο Θουκυδίδης περιέγραψε έναν κόσμο όπου οι συγκρούσεις βασίζονταν στην ωμή ισχύ και τις στρατηγικές συμμαχίες των πόλεων-κρατών, με κυρίαρχα εργαλεία πολέμου τα συμβατικά όπλα, όπως σπαθιά, δόρατα, ασπίδες και πολιορκητικές μηχανές. Η πολιτική και στρατιωτική επιρροή αποκτιόνταν μέσω άμεσης κατάκτησης εδαφών και ισχύος. Σε αντίθεση, ο Sir Tony Radakin περιγράφει έναν κόσμο όπου οι συγκρούσεις έχουν εξελιχθεί σε πολυδιάστατες αντιπαραθέσεις, με τις πυρηνικές δυνάμεις να κατέχουν ρόλο αποτρεπτικό αλλά και απειλητικό. Η στρατηγική αποτροπή βασίζεται πλέον όχι μόνο στην ύπαρξη πυρηνικών όπλων, αλλά και στις τεχνολογικές εξελίξεις, όπως οι υπερηχητικοί πύραυλοι, που μειώνουν τον χρόνο αντίδρασης, και τη τεχνητή νοημοσύνη, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πολύ-επίπεδος (multilevel) πολλαπλασιαστής ισχύος. Η διαφορά αυτή αντικατοπτρίζει τη μετάβαση από έναν κόσμο όπου η ισχύς εκφραζόταν με άμεση στρατιωτική δράση σε έναν κόσμο όπου η αποτροπή και οι τεχνολογικές δυνατότητες λειτουργούν ως οι κύριοι παράγοντες σταθερότητας, αλλά και κινδύνου. Ενώ ο Θουκυδίδης περιέγραψε συγκρούσεις με σαφή αιτία και αποτέλεσμα, ο σύγχρονος κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με σενάρια όπου η πολυπλοκότητα της τεχνολογίας και η ταχύτητα της δράσης δημιουργούν αστάθεια και αβεβαιότητα.
2. Διεθνής Συνεργασία: Στη Θουκυδίδεια εποχή, το διεθνές σύστημα χαρακτηριζόταν από πλήρη αναρχία, χωρίς την ύπαρξη θεσμών ή οργανισμών που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μεσολαβητές ή εγγυητές της ειρήνης. Οι σχέσεις μεταξύ των πόλεων-κρατών βασίζονταν αποκλειστικά στην ισχύ, τον φόβο και το συμφέρον, με αποτέλεσμα οι συγκρούσεις να είναι αναπόφευκτες όταν διαταράσσονται οι ισορροπίες ισχύος. Στον σύγχρονο κόσμο, αν και η αναρχία εξακολουθεί να είναι κεντρικό χαρακτηριστικό του διεθνούς συστήματος, η ύπαρξη οργανισμών όπως ο ΟΗΕ και η IAEA[6] προσφέρει μηχανισμούς που μετριάζουν την πιθανότητα σύγκρουσης. Ο ΟΗΕ, μέσω της διπλωματίας, της διαμεσολάβησης και της επιβολής κυρώσεων, προσπαθεί να αποτρέψει την κλιμάκωση των διεθνών εντάσεων. Η IAEA, ειδικότερα, διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διασφάλιση της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας και στον έλεγχο της διάδοσης πυρηνικών όπλων, προσφέροντας ένα θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας και διαφάνειας. Αν και οι οργανισμοί αυτοί δεν μπορούν να εξαλείψουν τις συγκρούσεις και να εφαρμόσουν ουσιαστικές κυρώσεις στους άναρχους δρώντες, λειτουργούν ως εργαλεία σταθερότητας, σε μια προσπάθεια περιορισμού των συνεπειών της διεθνούς αναρχίας και ενθαρρύνοντας τη συνεργασία ακόμα και μεταξύ ανταγωνιστικών κρατών.

Συμπέρασμα

Η «τρίτη πυρηνική εποχή» αντικατοπτρίζει τις πολυδιάστατες προκλήσεις της διεθνούς ασφάλειας. Κρίσιμα ζητήματα, όπως η ανάπτυξη πυρηνικών, οι νέες τεχνολογίες, και η απουσία ρυθμιστικών μηχανισμών και κυρώσεων, απαιτούν συντονισμένες διεθνείς προσπάθειες. Η αποτυχία αυτών των προσπαθειών θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν κόσμο όπου η πυρηνική απειλή είναι διαρκώς παρούσα μειώνοντας τα επίπεδα της ανθρωποκεντρικής ασφάλειας (Booth, 2005), επιφέροντας πολιτικές αναταράξεις και κοινωνική αστάθεια μέσω της συνεχούς αβεβαιότητας.

Ο Ναύαρχος Sir Tony Radakin, με τις δηλώσεις του για την «τρίτη πυρηνική εποχή», φαίνεται να εκφράζει ιδέες που παραλληλίζονται με τη σκέψη του Θουκυδίδη, ιδιαίτερα όπως αυτή εκφράζεται στον “Πελοποννησιακό Πόλεμο”, όπου αναλύονται οι αιτίες του πολέμου και η φύση της εἰς ἀεί διεθνούς αναρχίας.

Βιβλιογραφία / Παραπομπές

– Allison, G. (2023). Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap? New York: Houghton Mifflin Harcourt.

– BBC (2024). “Israel’s Reaction to Iran’s Nuclear Program.” Available at: [https://www.bbc.com](https://www.bbc.com).

– Bell, D. A. (2010). China’s New Confucianism: Politics and Everyday Life in a Changing Society. Princeton: Princeton University Press.

– Booth, K. & Wyn Jones, R. (2005). Critical Security Studies and World Politics. Boulder: Lynne Rienner Publishers.

– Buzan, B., & Hansen, L. (2020). The Evolution of International Security Studies. Cambridge: Cambridge University Press.

– Cheng, X. (2023). “China’s Strategic Nuclear Policy.” Brookings Institution. Available at: [https://www.brookings.edu](https://www.brookings.edu).

– CNN Greece (2024). ‘Στρατιωτικός νόμος στη Νότια Κορέα: Παραμένει σε ισχύ δηλώνει ο στρατός, τον καταψήφισε η Βουλή’, CNN Greece, 4 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στο: https://www.cnn.gr/kosmos/story/451686/stratiotikos-nomos-sti-notia-korea-paramenei-se-isxy-dilonei-o-stratos-ton-katapsifise-i-vouli

– Cumings, B. (2005). Korea’s Place in the Sun: A Modern History. Updated Edition. New York: W.W. Norton & Company.

– Huffington Post (2024). ‘Φρούριο η Νότια Κορέα με τον στρατιωτικό νόμο: Τανκς στους δρόμους και ελικόπτερα [Βίντεο]’, Huffington Post Greece, 3 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στο: https://www.huffingtonpost.gr/entry/froerio-e-notia-korea-me-ton-stratiotiko-nomo-tanks-stoes-dromoes-kai-elikoptera-vinteo_gr_674f2622e4b0a5f2d95798d3

– IAEA (2024). “Iran’s Nuclear Capabilities: Latest Reports.” International Atomic Energy Agency. Available at: [https://www.iaea.org](https://www.iaea.org).

– Kristensen, H. M., & Korda, M. (2023). “Status of World Nuclear Forces.” Bulletin of the Atomic Scientists. Available at: [https://www.thebulletin.org](https://www.thebulletin.org).

– Mearsheimer, J. J. (2022). The Tragedy of Great Power Politics. Updated Edition. New York: W.W. Norton & Company.

– News247.gr (2024). “Νότια Κορέα: Τι είναι ο στρατιωτικός νόμος.” Available at: [https://www.news247.gr](https://www.news247.gr).

– Park, J. H. (2021). “Cultural Roots of North Korea’s Foreign Policy: Confucianism and the Juche Ideology.” Asian Affairs, 52(3), pp. 421–440.

– Radakin, T. (2024). “Entering the Third Nuclear Age.” The Scottish Sun. Available at: [https://www.thescottishsun.co.uk](https://www.thescottishsun.co.uk).

– Sawyer, R. D. (2007). The Art of War by Sun Tzu: History and Strategic Applications. Boulder: Westview Press.

– Waltz, K. N. (1979). Theory of International Politics. Reading, MA: Addison-Wesley.

– Wertz, D., Oh, J. & Kim, A. (2016). The History of North Korea’s Nuclear Program. Washington D.C.: National Committee on North Korea.

– Yonhap (2024). “North Korea’s Missile Development: Regional Implications.” Yonhap News Agency. Available at: [https://www.yonhapnews.co.kr](https://www.yonhapnews.co.kr).

[1] Ο Ναύαρχος Sir Tony Radakin είναι ο επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων του Ηνωμένου Βασιλείου και κύριος στρατιωτικός σύμβουλος του Πρωθυπουργού και του Υπουργού Άμυνας. Προηγουμένως, υπηρέτησε ως Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου και Αρχηγός του Ναυτικού Επιτελείου από τον Ιούνιο του 2019 έως τις αρχές Νοεμβρίου 2021, όπου επέβλεψε μια πλήρη μεταμόρφωση του Βασιλικού Ναυτικού.

[2] Το Brookings Institution είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα την Ουάσιγκτον, D.C., αφιερωμένος στην παροχή δημόσιας υπηρεσίας μέσω έρευνας και εκπαίδευσης στις κοινωνικές επιστήμες. Αποτελεί ένα από τα πιο επιδραστικά think tanks στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση πολιτικών και στην προώθηση της δημόσιας κατανόησης σε θέματα εθνικής και διεθνούς σημασίας.

[3] Η Πρωτοβουλία Belt and Road Initiative είναι μια παγκόσμια στρατηγική ανάπτυξης υποδομών που υιοθετήθηκε από την κινεζική κυβέρνηση το 2013, με στόχο την επένδυση σε σχεδόν 70 χώρες και διεθνείς οργανισμούς.  Αυτή η πρωτοβουλία, γνωστή και ως “Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος”, έχει επεκταθεί σε πέντε ηπείρους, περιλαμβάνοντας 152 χώρες-εταίρους και 32 διεθνείς οργανισμούς, καλύπτοντας πάνω από το 65% της γης και του παγκόσμιου πληθυσμού.

[4] Η Συνθήκη για τα Πυρηνικά Όπλα Μέσου Βεληνεκούς (Intermediate-Range Nuclear Forces – INF) ήταν μια σημαντική συμφωνία ελέγχου εξοπλισμών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, που υπογράφηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1987 από τον Πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν και τον Γενικό Γραμματέα Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η συνθήκη αποσκοπούσε στην εξάλειψη όλων των βαλλιστικών και πυραύλων κρουζ, πυρηνικών και συμβατικών, με εμβέλεια από 500 έως 5.500 χιλιόμετρα, και είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή περίπου 2.700 πυραύλων έως το 1991. Επίσης, εισήγαγε αυστηρούς μηχανισμούς επαλήθευσης, όπως επιτόπιες επιθεωρήσεις και ανταλλαγή δεδομένων, που αποτέλεσαν πρότυπο για τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη στις μελλοντικές συμφωνίες ελέγχου εξοπλισμών.

[5] Η ΝEW START (Strategic Arms Reduction Treaty) είναι μια διμερής συνθήκη μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, που τέθηκε σε ισχύ το 2011 και περιορίζει τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα κάθε πλευράς σε 1.550 κεφαλές και καθορίζει ανώτατα όρια για πυραύλους διηπειρωτικής εμβέλειας (ICBMs), υποβρύχιους βαλλιστικούς πυραύλους (SLBMs) και βαριά βομβαρδιστικά. Η συνθήκη περιλαμβάνει μηχανισμούς επιθεώρησης και ανταλλαγής δεδομένων για τη διαφάνεια και τη συμμόρφωση. Παρά την παράτασή της το 2021, οι εντάσεις στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας, ειδικά μετά την κρίση στην Ουκρανία, απειλούν τη μελλοντική της εφαρμογή, ενώ παραμένει ο μοναδικός εν ισχύ μηχανισμός ελέγχου στρατηγικών πυρηνικών όπλων.

[6] Η Διεθνής Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA) είναι μια ανεξάρτητη διακυβερνητική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1957, με έδρα τη Βιέννη. Αποστολή της είναι η προώθηση της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας και η αποτροπή της χρήσης της για στρατιωτικούς σκοπούς, όπως η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Η IAEA παρέχει τεχνική βοήθεια, εφαρμόζει διεθνείς ελέγχους και επιθεωρήσεις, και υποστηρίζει τη συνεργασία για την πυρηνική ασφάλεια, την ιατρική και τη βιομηχανία. Παίζει κεντρικό ρόλο σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η επιτήρηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, και συνεργάζεται με τον ΟΗΕ για την προώθηση της παγκόσμιας ειρήνης και ασφάλειας.