Γράφει ο *Αλέξιος Ντόνας, Αντιπρόεδρος και Ιδρυτικό Μέλος του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ελληνισμού
Μια διάλεξη που έφερε την Ελλάδα στο κέντρο των Βρυξελλών
Η Βόρεια Εύβοια, γη ευλογημένη με δάση, ρετσίνι, μελίσσια, μικρές καλλιέργειες και τουρισμό, σημάδεψε επί δεκαετίες την ελληνική ύπαιθρο. Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021, η περιοχή αυτή μετατράπηκε και σε κάτι άλλο: σε ζωντανό σύμβολο της κλιματικής κρίσης και των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ελληνική ύπαιθρος.
Στις 2 Οκτωβρίου 2025, στις Βρυξέλλες, η νέα ερευνήτρια Αλεξία Χαλούλη παρουσίασε τη μελέτη της με τίτλο: «Fire Ecologies, Rural Futures – Reimagining Northern Evia’s Landscapes After the 2021 Fires». Η εκδήλωση οργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ελληνισμού (EHF) σε συνεργασία με την Ελληνική Κοινότητα Βρυξελλών και συγκέντρωσε πλήθος ακροατών, Ελλήνων και Ευρωπαίων, που ήρθαν να ακούσουν και να συζητήσουν.
Δεν ήταν μια τυπική πανεπιστημιακή διάλεξη. Ήταν μια τολμηρή παρουσίαση που συνδύαζε επιστημονική τεκμηρίωση με βαθιά αγάπη για τον τόπο. Ήταν μια κατάθεση ψυχής που έδειξε ότι η αποκατάσταση ενός καμένου τόπου δεν είναι μόνο οικολογικό έργο. Είναι κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό και –τελικά– εθνικό στοίχημα.
Οι φωτιές του 2021: μια ανοιχτή πληγή
Η Χαλούλη ξεκίνησε από την καταστροφή του Αυγούστου 2021. Δέκα μέρες ανεξέλεγκτης φωτιάς, χιλιάδες στρέμματα στάχτη, χωριά που κινδύνευσαν, οικογένειες που έχασαν τα πάντα. Το πλήγμα δεν ήταν μόνο οικολογικό. Ήταν κοινωνικό και οικονομικό: αγρότες έμειναν χωρίς γη, μελισσοκόμοι χωρίς μελίσσια, μικρές τουριστικές επιχειρήσεις χωρίς εισόδημα.
Όπως υπογράμμισε, «δεν ήταν απλώς ένα φυσικό φαινόμενο. Ήταν η στιγμή που μια ολόκληρη περιοχή βρέθηκε αντιμέτωπη με το όριό της».
Το «μωσαϊκό τοπίο»: ένα νέο εργαλείο
Η ερευνήτρια πρότεινε ένα νέο τρόπο να δούμε την αποκατάσταση: το «μωσαϊκό τοπίο». Πρόκειται για μια αντίληψη που βλέπει τη φύση, την αγροτική παραγωγή, την τοπική κοινωνία και την οικονομία ως αλληλένδετα κομμάτια ενός συνόλου. Κάθε κομμάτι είναι διαφορετικό, αλλά όλα μαζί σχηματίζουν την πλήρη εικόνα.
Παρουσίασε τρία παραδείγματα:
- Ο Λεθριονόρος, που άντεξε στη φωτιά λόγω της αγροτικής του δομής.
- Ο Ξηρονορός, που χάθηκε γιατί δεν είχε αντίστοιχες άμυνες.
- Η Καστανιώτισσα, που χάρη στην ιστορική συνοχή της κοινότητας έδειξε αντοχή και αλληλεγγύη.
- Η βασική ιδέα ήταν καθαρή: κάθε τόπος έχει ιδιαιτερότητες και δεν μπορεί να διαχειριστεί με ενιαία συνταγή.
Η φωτιά ως κομμάτι του οικοσυστήματος
Με θάρρος η κυρία Χαλούλη, έθεσε ένα ζήτημα που συχνά αποφεύγουμε: η φωτιά δεν είναι μόνο εχθρός. Είναι στοιχείο του οικοσυστήματος. Η πολιτική της πλήρους καταστολής δημιούργησε δάση πιο εύφλεκτα και πιο ευάλωτα.
Η λύση, είπε, δεν είναι να «εξαφανίσουμε» τη φωτιά, αλλά να μάθουμε να ζούμε με αυτήν. Με αναβαθμίδες, αντιπυρικά περάσματα, ήπιες γεωργικές πρακτικές. Όχι ως παραίτηση, αλλά ως σοφή διαχείριση.
Οι άνθρωποι στο επίκεντρο
Η διάλεξη τόνισε κάτι που συχνά ξεχνάμε: χωρίς τους ανθρώπους, καμία στρατηγική δεν στέκεται. Οι κάτοικοι της Βόρειας Εύβοιας έχουν γνώσεις, εμπειρίες, παραδόσεις. Μπορούν να μετατρέψουν αυτές τις γνώσεις σε δύναμη αναγέννησης.
Σχολεία τοπικής εκπαίδευσης, εργαστήρια διαχείρισης φυσικών πόρων, συλλογικά εγχειρήματα – όλα αυτά δεν είναι πολυτέλειες, είναι αναγκαιότητες. Γιατί η αποκατάσταση δεν είναι μόνο έργο του κράτους. Είναι και έργο της ίδιας της κοινότητας.
Η δύσκολη συζήτηση της «υποχώρησης»
Η πιο ρεαλιστική αλλά και πιο οδυνηρή πρόταση ήταν η ιδέα της υποχώρησης: ότι ίσως κάποια χωριά να μην μπορούν να ξαναχτιστούν όπως ήταν. Ότι μπορεί να χρειαστεί να δοθεί προτεραιότητα στην οικολογική αποκατάσταση και όχι στην ανθρώπινη επανεγκατάσταση.
Μια τέτοια πρόταση είναι σκληρή, αλλά δείχνει εντιμότητα και ρεαλισμό. Καλύτερα μια καθαρή αλήθεια, παρά ψευδαισθήσεις.
Η ευρωπαϊκή προοπτική
Αν και η Βόρεια Εύβοια ήταν το επίκεντρο, το μήνυμα ήταν ευρωπαϊκό. Στη Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, ακόμη και στη Γερμανία, οι πυρκαγιές είναι όλο και πιο συχνές. Η αναζήτηση στρατηγικών ανθεκτικότητας είναι κοινός τόπος.
Εδώ αναδεικνύεται ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ελληνισμού: να φέρνει στο κέντρο της Ευρώπης φωνές από την Ελλάδα που έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν.
Η δύναμη της διασποράς
Η εκδήλωση ήταν και μια υπενθύμιση της δύναμης της ελληνικής διασποράς. Η Ελληνική Κοινότητα Βρυξελλών είναι χώρος όπου ο πολιτισμός, η πολιτική και η επιστήμη συναντιούνται. Το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ελληνισμού λειτουργεί ως γέφυρα, που μεταφέρει την ελληνική εμπειρία στην ευρωπαϊκή συζήτηση.
Το μέλλον της υπαίθρου
«Χρειαζόμαστε παρεμβάσεις με πολλούς ρόλους», τόνισε η Χαλούλη. Ένα αρδευτικό έργο μπορεί να είναι και αντιπυρική ζώνη και χώρος αναψυχής. Ένα σχολείο μπορεί να είναι και κέντρο μάθησης για τη διαχείριση της γης. Ένα μονοπάτι μπορεί να είναι και τουριστική διαδρομή και αντιδιαβρωτικό έργο.
Το μήνυμα ήταν σαφές: δεν αρκεί να ξαναχτίσουμε ό,τι χάθηκε. Πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο.
Επίλογος
Η διάλεξη της Αλεξίας Χαλούλη δεν ήταν απλώς ένα επιστημονικό γεγονός. Ήταν ένα παράθυρο στο μέλλον. Έδειξε ότι η Βόρεια Εύβοια μπορεί να γίνει παράδειγμα για όλη την Ευρώπη. Έδειξε ότι οι φωτιές, όσο καταστροφικές κι αν είναι, μπορούν να γίνουν αφορμή για αλλαγή.
Και, πάνω απ’ όλα, έδειξε ότι ο Ελληνισμός διαθέτει καθαρά μυαλά με όραμα, που αξίζουν να ακουστούν.
Σε αυτό το σημείο, ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ελληνισμού είναι καθοριστικός. Το Ίδρυμα τολμά με όραμα να δίνει βήμα σε νέους επιστήμονες, να στηρίζει φρέσκες ιδέες, να ενισχύει φωνές που συχνά χάνονται στο θόρυβο της επικαιρότητας. Δείχνει ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο παρελθόν και μνήμη. Είναι και παρόν, είναι και μέλλον.
Με τέτοιες πρωτοβουλίες, η διασπορά δεν μένει θεατής. Γίνεται φορέας αλλαγής. Γίνεται φάρος που φωτίζει το μέλλον του Ελληνισμού και της Ευρώπης.
