Γράφει η Εβίτα Μανούδη / evitafinanzcoach.com
Το ψηφιακό ευρώ υπόσχεται ευκολία, ταχύτητα και μοντερνισμό. Όμως, πίσω από αυτά κρύβεται ένα διαφορετικό είδος χρήματος. Όχι απλώς ηλεκτρονικό, αλλά προγραμματιζόμενο και ιχνηλατήσιμο. Εδώ ακριβώς ξεκινούν οι παγίδες.
1) Ιδιωτικότητα υπό αίρεση
Το μετρητό είναι ανώνυμο εκ φύσεως. Το ψηφιακό ευρώ, ακόμα και στην πιο «φιλική» εκδοχή, θα αφήνει ίχνη: ποιος πλήρωσε, πότε, πού και τι. Η επίκληση της «προστασίας προσωπικών δεδομένων» συχνά σημαίνει «ελεγχόμενη ανωνυμία». Τα δεδομένα των συναλλαγών αρκούν, για να σκιαγραφήσουν συνήθειες, σχέσεις και προτιμήσεις. Όταν η καθημερινή οικονομική ζωή γίνεται χάρτης κινήσεων, το τεκμήριο της ιδιωτικότητας ραγίζει.
2) Προγραμματιζόμενο χρήμα = το χρήμα αποκτά διακόπτη
Η ιδιαιτερότητα των CBDC και του ψηφιακού ευρώ είναι ο ενσωματωμένος κώδικας. Το χρήμα μπορεί να φέρει ημερομηνία λήξης, να ισχύει μόνο για συγκεκριμένα αγαθά ή περιοχές, να «τιμωρεί» τη συσσώρευση με αρνητικά επιτόκια. Πολιτικές ώθησης κατανάλωσης, «πράσινες» κατευθύνσεις και αυτόματες κρατήσεις φόρων. Όλα με τεχνική ευκολία. Η λεπτή γραμμή μεταξύ οικονομικής πολιτικής και συμπεριφορικού nudging μπορεί να εξαφανιστεί, χωρίς να το καταλάβουμε.
3) Κεντρικά σημεία ελέγχου και φίμωσης
Το μετρητό δεν μπλοκάρεται. Ένας ψηφιακός λογαριασμός μπλοκάρεται. Λίστες αποκλεισμών, προληπτικό «πάγωμα» κεφαλαίων, απόρριψη πληρωμών σε «μη εγκεκριμένους» εμπόρους. Όλα αυτά γίνονται εφικτά, όταν το χρήμα περνά αναγκαστικά από έναν κεντρικό διακόπτη. Ακόμα κι αν οι κανόνες είναι καλοπροαίρετοι σήμερα, ποιος εγγυάται ότι δεν θα γίνουν αυστηρότεροι αύριο;
4) Τραπεζική αποσταθεροποίηση και κρυφά όρια
Σε κρίση, οι πολίτες θα προτιμούν ένα “ασφαλές” ψηφιακό ευρώ από τις τραπεζικές καταθέσεις. Αυτό μπορεί να επιταχύνει bank runs. Γι’ αυτό συζητούνται όρια κατοχής και κλιμακωτή αμοιβή (tiered remuneration) που αποθαρρύνει μεγάλα υπόλοιπα. Όμως, τα όρια και τα «πέναλτι» υπονομεύουν την ίδια τη χρηστικότητα του νέου χρήματος και δημιουργούν μια αγορά δύο ταχυτήτων με άγνωστες παρενέργειες στη χορήγηση πιστώσεων στην πραγματική οικονομία.
5) Ψηφιακός αποκλεισμός & εύθραυστη υποδομή
Δεν έχουν όλοι smartphone τελευταίας γενιάς, σταθερή σύνδεση ή ψηφιακή παιδεία. Οι ηλικιωμένοι, οι ευάλωτοι, οι κάτοικοι αγροτικών περιοχών κινδυνεύουν να βρεθούν εκτός. Έπειτα, υπάρχουν και οι διακοπές ρεύματος, οι βλάβες δικτύων, οι κυβερνοεπιθέσεις. Τα offline σενάρια, όσο καλοσχεδιασμένα κι αν είναι, δύσκολα προσεγγίζουν την απλότητα και ανθεκτικότητα των μετρητών.
6) Κυβερνοκίνδυνοι σε κλίμακα κράτους
Ένα κεντρικό σύστημα πληρωμών γίνεται μαγνήτης για επιθέσεις: από ομάδες υψηλού κινδύνου μέχρι κρατικούς δρώντες. Μια αστοχία κρυπτογράφησης, ένα σφάλμα ενημέρωσης, μια αλυσιδωτή κατάρρευση λογισμικού και το νόμισμα «κολλάει». Το κόστος δεν είναι μόνο οικονομικό· είναι ζήτημα εθνικής ασφάλειας.
7) Ταυτότητες και διασυνδέσεις
Η διασύνδεση του ψηφιακού ευρώ με ψηφιακή ταυτότητα, συστήματα φορολογίας, επιδομάτων, υγείας κ.λπ. υπόσχεται «ολοκληρωμένη εμπειρία». Στην πράξη, αυξάνει τον κίνδυνο συγκέντρωσης δεδομένων και αλλαγής σκοπού. Έκτακτα μέτρα που μένουν, προσωρινές εξαιρέσεις που γίνονται κανόνας. Η δημοκρατική λογοδοσία χρειάζεται αυστηρές δικλείδες ασφαλείας, όχι υποσχέσεις.
8) Πολιτικοποίηση της νομισματικής διανομής
Με χρήμα που «καταλαβαίνει» ποιος είσαι και τι επιτρέπεται να αγοράσεις, ανοίγει η πόρτα για στοχευμένη διανομή: κουπόνια μόνο για συγκεκριμένες ομάδες, γεωγραφικά πεδία ή κατηγορίες αγαθών. Ακούγεται αποδοτικό, αλλά εγκυμονεί διακρίσεις και έναν νέο τύπο οικονομικής χειραγώγησης, λιγότερο ορατής, περισσότερο αποτελεσματικής.
9) Το σιωπηλό τέλος
Κανείς δεν θα ανακοινώσει «καταργούμε τα χαρτονομίσματα». Απλώς θα γίνουν άβολα: λιγότερο αποδεκτά, με όρια, με κόστη κατάθεσης. Το αποτέλεσμα; Το απόθεμα καθημερινής ιδιωτικότητας που προσφέρουν τα μετρητά θα μικρύνει μέχρι να εξαφανιστεί. Κι όταν χαθεί, δύσκολα επανέρχεται.
Και τι κάνουμε;
Αν το ψηφιακό ευρώ προχωρήσει, οι πολίτες οφείλουν να ζητήσουν δεσμεύσεις σε επίπεδο νόμου, όχι φυλλάδια marketing:
1. Ιδιωτικότητα εξ ορισμού: ανωνυμία για μικρές συναλλαγές με νομικά κατοχυρωμένα όρια, χωρίς backdoor παρακολούθησης.
2. Ρητή απαγόρευση προγραμματισμού συμπεριφοράς: καμία λήξη χρημάτων, κανένας περιορισμός κατηγοριών δαπάνης, κανένα αρνητικό επιτόκιο σε λιανικές χρήσεις.
3. Συνταγματικές εγγυήσεις & δικαστικό ένταλμα για πρόσβαση σε δεδομένα συναλλαγών.
4. Υποχρεωτικό open source για ανεξάρτητους ελέγχους ασφάλειας και δημόσια αναφορά ευπαθειών.
5. Ανθεκτική offline χρήση. Λειτουργία χωρίς δίκτυο – ρεύμα.
6. Εγγύηση διατήρησης μετρητών στο διηνεκές με ίση νομική ισχύ και πρακτική αποδοχή.
7. Κατανομή ευθύνης και αποζημίωσης για ζημιές από τεχνικά σφάλματα ή μπλακάουτ.
Το ψηφιακό ευρώ δεν είναι απλώς άλλη μια εφαρμογή. Είναι μια αναθεώρηση της σχέσης πολίτη – Κράτους γύρω από το χρήμα. Αν γίνει χωρίς αυστηρές εγγυήσεις, κινδυνεύουμε να κερδίσουμε ευκολία και να χάσουμε ελευθερία. Κι αυτό, στην οικονομία όπως και στη δημοκρατία, είναι πάντοτε μια κακή συμφωνία.
