Γράφει η *Δέσποινα Χιντζογλου – Αμασλιδου
Το όνομα Βαλκάνια είναι λάθος. Η λέξη είναι τουρκική και σημαίνει «βουνό» και χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για να δηλώσει την οροσειρά του Αίμου.
Είναι σαν την ονομασία «Βυζάντιο» που δόθηκε στη Χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή Ρωμανία, εκατό μόλις χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, από τον Ιερώνυμο Βολφ. Βυζάντιο ονομαζόταν η αρχαία μικρή πολίχνη, αποικία των Μεγαρέων, που έλαβε το όνομα από τον Βύζαντα τον Μεγαρέα, που στη θέση της κτίσθηκε η Κωνσταντινούπολη.
Η ίδια πλαστογραφία συνέβη και με την ονομασία Βαλκάνια. Η αρχική ονομασία ήταν Χερσόνησος του Αίμου, αργότερα ονομάστηκε Ιλλυρία, στη συνέχεια Ρωμελία, Ρούμελη (γη των Ρωμαίων) και τον 19ο αιώνα Βαλκάνια.
Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Αναστάσιο Φιλιππίδη τα τελευταία χρόνια η πολιτική σημασία της επιλογής των γεωγραφικών και εθνικών ονομάτων γίνεται από όλους αντιληπτή. Απόδειξη είναι η διεκδίκηση του ονόματος της Μακεδονίας από τον βόρειο γείτονά μας. Μετά την αποτίναξη της αποικιοκρατίας πολλές χώρες άλλαξαν το όνομα που τους είχε επιβληθεί από τους δυτικοευρωπαίους δυνάστες τους. Η Κεϋλάνη έγινε Σρι Λάνκα, η Χρυσή Ακτή έγινε Γκάνα, η Βόρεια Ροδεσία Ζιμπάμουε κτλ..
Η ονομασία Βαλκάνια και Βαλκανική χερσόνησος σχετίζεται με την τουρκική κατάληψη. Είναι λέξη τουρκική, σημαίνει βουνό και δηλώνει τη οροσειρά του Αίμου στη Βουλγαρία. Αργότερα το 1808 ο Γερμανός August Zeune επινόησε την ονομασία «Βαλκανική Χερσόνησος» αντικαθιστώντας τις παλιές ονομασίες «Χερσόνησος του Αίμου» ή «Ελληνική Χερσόνησος».
Παλαιότερα από τον 4ο μ.Χ. αιώνα, η περιοχή (πλην της Θράκης) αποτελούσε την «υπαρχία του Ιλλυρικού», με πρωτεύουσα το Σίρμιο κι αργότερα τη Θεσσαλονίκη.
Ο ιδρυτής της σύγχρονης Γεωγραφικής Επιστήμης, Καρλ Ρίττερ, στο 22 τόμων έργο του (μεταξύ 1818 και 1852), την αποδίδει ως «Ελληνική Χερσόνησο». Σε ένα άλλο διάσημο περιηγητικό βιβλίο του 1866 η περιοχή αναφέρεται ως «Ευρωπαϊκή Τουρκία» ή ως «Οι λαοί της Τουρκίας», στο δε βιβλίο «Οι λαοί της Τουρκίας», γραμμένο από τη γυναίκα ενός Βρετανού προξένου, το 1878, η λέξη «Βαλκάνια» αναφέρεται αποκλειστικά στην οροσειρά.
Τον 19ο αιώνα το ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομαζόταν «Ρουμελία» (Γη των Ρωμιών) και όπως γράφει ο Mazower στο βιβλίο του «The Balkans»: Πριν 200 χρόνια τα Βαλκάνια δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί… Οι Οθωμανοί διοικούσαν τη «Ρούμελη» και όχι τα «Βαλκάνια».
Δηλαδή όταν ολοκληρώθηκε η Οθωμανική εξάπλωση, τον 16ο αιώνα, στην Ευρώπη υπήρχε το «εγιαλέτι της Ρούμελης» και στη Μικρά Ασία το «εγιαλέτι της Ανατολίας». Στον Mazower βρίσκουμε χάρτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του 1550 που παρουσιάζει τη «Ρούμελη» στη θέση που αποκαλούμε σήμερα «Βαλκάνια», ο δε Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή που πήγε στην Αχρίδα το 1670 γράφει: «Όλοι οι άνθρωποι εδώ μιλούν βουλγαρικά και ρωμαίικα, διότι εδώ είναι Ρουμελία».
Και μπορεί οι διοικητικές διαιρέσεις να άλλαζαν κατά καιρούς, αλλά ο όρος «Ρουμελία» χρησιμοποιούνταν διεθνώς μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) και αφορούσε τη Βουλγαρία, τη Θράκη, την Μακεδονία και τα Σκόπια. Μάλιστα την εποχή που το Συνέδριο του Βερολίνου (1878) αποφάσισε τη δημιουργία ενός νέου κράτους στο ανατολικό κομμάτι της Ρουμελίας, αυτό ονομάσθηκε «Ανατολική Ρωμυλία».
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το όνομα «Ρουμελία», δεν ήταν ορθό (για τις Μεγάλες Δυνάμεις) γιατί θύμιζε ότι οι κάτοικοι της περιοχής αυτής, που κάποτε κατείχαν οι Οθωμανοί, ήταν Ρωμιοί κι η χώρα τους κάποτε ονομαζόταν Ρωμανία. Αποσύρθηκε λοιπόν σταδιακά και επιβλήθηκε το όνομα «Βαλκάνια». Δηλαδή συνέβη ακριβώς το ίδιο με το όνομα «Βυζάντιο», με το οποίο μετονομάσθηκε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία-Ρωμανία, μετά την Άλωση της Πόλης.
Οι λόγοι ήταν προφανείς. Έπρεπε να αποκοπούν οι κάτοικοι της Ρουμελίας από το ένδοξο παρελθόν της αυτοκρατορίας τους, για να παραιτηθούν από κάθε ιδέα ανασύστασής του.
Κατά τη διάρκεια λοιπόν του 19ου και 20ου αιώνα καθιερώθηκε η ονομασία «Βαλκάνια» με έντονα αρνητικούς υπαινιγμούς (όπως ακριβώς κι ο όρος «Βυζάντιο»). Δηλαδή τα Βαλκάνια ταυτίσθηκαν με την υπανάπτυξη και τη βία, δηλαδή το αντίθετο της Δύσης κι αυτό μας θυμίζει τον χαρακτηρισμό του Γίββωνα για το Βυζάντιο… που ήταν κατά τη γνώμη του «ο θρίαμβος της θρησκείας και της βαρβαρότητας».
Με την ιμπεριαλιστική ματιά της Δύσης του 19ου αιώνα, ο πλανήτης είχε μοιραστεί ανάμεσα σε έθνη προορισμένα να κυβερνούν και έθνη προορισμένα να κυβερνώνται. Τα Βαλκάνια κι η Μέση Ανατολή ανήκαν στα δεύτερα. Μάλιστα στα κράτη των Βαλκανίων, όταν απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, επιβλήθηκαν ξένοι ηγεμόνες, Γερμανοί, όπως στην Ελλάδα, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και αργότερα την Αλβανία (εξαιρείται η Σερβία).
Το ότι η ονομασία «Βαλκάνια» έγινε αποδεκτή από τις βαλκανικές χώρες ίσως οφείλεται στη «διανοητική αιχμαλωσία» που συνήθως παρατηρείται στις αποικιοκρατούμενες χώρες.
Όμως το ίδρυμα «Μελετών Χερσονήσου του Αίμου» εκδίδει την επιθεώρηση «Balkan Studies» και αντίστοιχα ο όρος «Βυζάντιο» γίνεται αποδεκτός από όλους εμάς, αλλά κι από το Υπουργείο Παιδείας.
Τελευταία ωστόσο παρατηρούνται αντιδράσεις στο εξωτερικό, και αντικαθίσταται η ονομασία «Βαλκάνια» με την «Νοτιοανατολική Ευρώπη» και αντίστοιχα πολλές ακαδημαϊκές μελέτες στις Η.Π.Α., τη Μεγάλη Βρετανία και την Αυστρία, αναθεωρούν και τον όρο «Βυζάντιο», διότι κατευθύνει τη σκέψη μας σε αρνητικά σχόλια, ενώ στην ουσία επρόκειτο για έναν από τους σημαντικότερους πολιτισμούς.
Εξάλλου εάν κάποιος αναλύσει τις Σταυροφορίες και τα κίνητρά τους, θα καταλάβει 1) ότι η Ρωμανία ήταν το πρώτο θύμα της επεκτατικότητας της Δύσης και 2) ότι το κίνητρο της δυσφήμισης της Ρωμανίας δεν ήταν άλλο από την προσπάθεια απενοχοποίησης των Σταυροφοριών, όπως λέει ο John Julius Norwich και άλλοι ιστορικοί και ερευνητές.
Ήρθε η ώρα λοιπόν να απαλλάξουμε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τα στερεότυπα με τα οποία τη δυσφήμισε η ιμπεριαλιστική Δύση.
Πηγές:
- Romfea.gr (Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου),
- Βυζάντιο (John Julius Norwich), Αναστάσιος Φιλιππίδης, Bachelor of Arts, Yale University, Master of Arts, Georgetown University.
Κάντε εγγραφή στο ενημερωτικό μας δελτίο.
