Γράφει ο Μουρτζούκος Χρήστος
Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε μια από τις πιο δύσκολες καμπές της σύγχρονης ιστορίας της. Σε μια εποχή που ο κόσμος αλλάζει ραγδαία, με νέες συμμαχίες να δημιουργούνται και την παγκόσμια ισορροπία να αναδιατάσσεται, η Γηραιά Ήπειρος μοιάζει περισσότερο απομονωμένη από ποτέ.
Δεν πρόκειται μόνο για τη γεωγραφική της θέση, ούτε για το παρελθόν της ως πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο του πλανήτη. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο, η Ευρώπη δείχνει να έχει χάσει τη φωνή της στο διεθνές σκηνικό και, ακόμη χειρότερα, να μην μπορεί να ορίσει το μέλλον της.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ευρωπαϊκή παθητικότητα
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε στην επιφάνεια την αδυναμία της Ευρώπης να χαράξει αυτόνομη στρατηγική. Η συνάντηση των ηγετών της Ε.Ε. με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Ουάσιγκτον, παρουσία του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, φανέρωσε την πραγματικότητα, η Ευρώπη δεν παίρνει αποφάσεις, απλώς ακολουθεί τις εξελίξεις που καθορίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Πολιτικοί αναλυτές δεν διστάζουν να πουν πως οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συμβάλλουν, άμεσα ή έμμεσα, στην παράταση της σύγκρουσης. Οικονομικά συμφέροντα αμυντικών βιομηχανιών, που έχουν ισχυρή παρουσία σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία, ασκούν πίεση για συνέχιση της πολεμικής έντασης. Έτσι, η Ευρώπη μοιάζει να παγιδεύεται σε έναν πόλεμο που δεν μπορεί να κερδίσει, αλλά ούτε και να τερματίσει με δική της πρωτοβουλία.
Οι αποστάσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες
Η σχέση Ευρώπης–ΗΠΑ παραμένει τυπικά στενή, όμως στην ουσία οι αποστάσεις μεγαλώνουν. Ο Ντόναλντ Τραμπ, με τη γνωστή του διάθεση να κοιτάζει πρωτίστως τα αμερικανικά συμφέροντα, δεν διστάζει να δείχνει την απαξίωσή του προς τους Ευρωπαίους ηγέτες. Οι συναντήσεις στην Ουάσιγκτον κατέληξαν να αναδείξουν το χάσμα αντί να το γεφυρώσουν.
Η Ευρώπη, παρά τις φιλόδοξες δηλώσεις της, δεν κατάφερε να προτείνει εναλλακτική λύση για τον τερματισμό του πολέμου. Αντιθέτως, ακολουθεί την αμερικανική γραμμή, συχνά εις βάρος των δικών της οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων. Η ενεργειακή κρίση που έπληξε την ήπειρο, αποτέλεσμα των κυρώσεων και της αποκοπής από το ρωσικό φυσικό αέριο, είναι η πιο τρανή απόδειξη.
Η νέα παγκόσμια αρχιτεκτονική
Την ίδια στιγμή, σε άλλες γωνιές του πλανήτη διαμορφώνονται νέες δυναμικές. Οι χώρες του λεγόμενου «παγκόσμιας νότου» συναντήθηκαν πρόσφατα υπό την αιγίδα της Κίνας και του προέδρου Σι Τζινπίνγκ, συζητώντας για την πιθανότητα δημιουργίας μιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Η συνάντηση του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, στην οποία συμμετέχουν μεγάλες δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία, προσπαθεί να διαμορφώσει έναν πολυπολικό κόσμο όπου η Δύση δεν θα έχει πλέον το μονοπώλιο της ισχύος.
Και η Ευρώπη; Απούσα. Ούτε ως παρατηρητής, ούτε ως συνομιλητής. Οι αποφάσεις που θα καθορίσουν το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας και γεωπολιτικής λαμβάνονται χωρίς εκείνη. Αυτό δείχνει όχι μόνο την αδυναμία της να επιβάλει την ατζέντα της, αλλά και το γεγονός ότι δεν θεωρείται πλέον ισότιμος παίκτης.
Η οικονομική και βιομηχανική παρακμή
Η γεωπολιτική αδυναμία αντανακλάται και στην οικονομία. Η Ευρώπη βλέπει τη βαριά βιομηχανία της να καταρρέει, την παραγωγή της να συρρικνώνεται και την ανταγωνιστικότητά της να υποχωρεί. Η ενεργειακή κρίση αύξησε το κόστος παραγωγής, ενώ η εξάρτηση από τις εισαγωγές πρώτων υλών καθιστά τις ευρωπαϊκές οικονομίες ευάλωτες.
Η Γερμανία, που κάποτε θεωρούνταν η «ατμομηχανή της Ευρώπης», αντιμετωπίζει πλέον σοβαρά προβλήματα. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες, οι χαλυβουργίες και οι χημικές βιομηχανίες δέχονται ασφυκτικές πιέσεις. Το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, που βλέπουν τη βιομηχανική τους βάση να φθίνει. Αντίστοιχα, ο Νότος της Ευρώπης συνεχίζει να υποφέρει από ανεργία, χαμηλές επενδύσεις και δημοσιονομικά αδιέξοδα.
Η πολιτική κατώτερη των περιστάσεων
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, η πολιτική τάξη της Ευρώπης δείχνει κατώτερη των περιστάσεων. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης μοιάζουν περισσότερο με διαχείριση της καθημερινότητας παρά με στρατηγικό όραμα. Η Ένωση αδυνατεί να χαράξει μια αυτόνομη εξωτερική πολιτική, να διαμορφώσει κοινή άμυνα ή να επενδύσει σε τεχνολογίες αιχμής που θα την καταστήσουν ανταγωνιστική στον 21ο αιώνα.
Οι Ευρωπαίοι πολίτες το αντιλαμβάνονται. Η δυσαρέσκεια προς τις κυβερνήσεις αυξάνεται, τα κοινωνικά κινήματα πολλαπλασιάζονται και η εμπιστοσύνη στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα φθίνει. Οι πολίτες αισθάνονται ότι πληρώνουν το τίμημα για επιλογές που δεν αντανακλούν τα δικά τους συμφέροντα, αλλά τις ανάγκες ξένων δυνάμεων ή τις επιδιώξεις μιας μικρής ελίτ.
Και η Ευρώπη στο σταυροδρόμι
Το ερώτημα που τίθεται είναι ξεκάθαρο, μπορεί η Ευρώπη να ανακτήσει τον ρόλο της ή θα συνεχίσει να βυθίζεται στην αδυναμία και την απομόνωση;
Για να το πετύχει, χρειάζεται μια βαθιά πολιτική και θεσμική ανανέωση.
- Πρώτον, η Ευρώπη πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ναι, η διατλαντική συμμαχία παραμένει σημαντική, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να λειτουργεί ως υποκατάστημα της Ουάσιγκτον. Η Ευρώπη οφείλει να αποκτήσει στρατηγική αυτονομία, να μπορεί να παίρνει αποφάσεις με γνώμονα τα δικά της συμφέροντα και να συνομιλεί με όλες τις μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη.
- Δεύτερον, η οικονομία της πρέπει να ανασυγκροτηθεί. Αυτό δεν σημαίνει αποκλειστικά οι επενδύσεις να είναι σε πράσινη ενέργεια, καινοτομία, τεχνητή νοημοσύνη και βιομηχανίες του μέλλοντος. Η επιστροφή στη λογική της βαριάς βιομηχανίας του 20ού αιώνα δεν είναι ρεαλιστική. Χρειάζεται αυτήν την στιγμή, αλλά αυτό βαραίνει της ηγεσίες της. Η προσαρμογή στις νέες συνθήκες, με έμφαση στη γνώση και την τεχνολογική πρωτοπορία, πρέπει να είναι στα βασικά σχέδια καθορισμού ενός μέλλοντος που αλλάζει χθες.
- Τρίτον, η Ευρώπη πρέπει να ακούσει ξανά τους πολίτες της. Η κοινωνική συνοχή, η ισότητα και η δημοκρατία δεν μπορούν να παραμένουν κενά συνθήματα. Χωρίς κοινωνική στήριξη, καμία γεωπολιτική στρατηγική δεν μπορεί να σταθεί.
Συμπέρασμα
Η Ευρώπη, περισσότερο από ποτέ, καλείται να αποφασίσει αν θα μείνει θεατής ή αν θα ξαναγίνει πρωταγωνιστής στη διεθνή σκηνή. Σήμερα μοιάζει απομονωμένη, εγκλωβισμένη σε εσωτερικές αδυναμίες και εξωτερικές εξαρτήσεις. Όμως η ιστορία έχει δείξει ότι οι κρίσεις μπορούν να γίνουν και ευκαιρίες.
Το ζητούμενο είναι αν θα υπάρξουν ηγέτες με το θάρρος να πουν την αλήθεια, να σπάσουν τις εξαρτήσεις και να χαράξουν έναν νέο δρόμο για την ήπειρο. Γιατί αν η Ευρώπη συνεχίσει να πορεύεται όπως τώρα, τότε πράγματι οι πολίτες της θα είναι εκείνοι που θα πληρώσουν το τίμημα, όχι μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτικά, δημοκρατικά, πολιτισμικά. Και αυτό θα είναι η μεγαλύτερη ήττα της.
ΥΓ1: : Η πολιτική αβεβαιότητα στη Γαλλία αποτελεί ακόμη ένα σημάδι της κρίσης που διαπερνά την Ευρώπη.
Υ.Γ. 2: Αξίζει, επίσης, να παρατηρήσουμε την αντίδραση των νέων στο Νεπάλ απέναντι στις καταστροφές που έπληξαν τις περιουσίες των πολιτικών, αλλά και την δολοφονία της συζύγου του πρώην ηγέτη της χώρας, η οποία κάηκε μετά από φωτιά που προκάλεσαν οι διαδηλωτές στην οικία τους. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η κοινωνική βάση αντιδρά σε πολιτικές ηγεσίες που αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τον λαό τους. Το φαινόμενο αυτό δείχνει την παγκόσμια κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στις πολιτικές ελίτ, την οποία βλέπουμε να εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους και στην Ευρώπη.
