Κραυγή απελπισίας από τους κατοίκους της Αχλάδας στην Φλώρινα: ”Δώστε μας πίσω την αξιοπρέπειά μας”

Γράφει ο Μουρτζούκος Χρήστος

Η περίπτωση της Αχλάδας στη Φλώρινα, αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου η οικονομική εκμετάλλευση συγκρούεται με το περιβάλλον, το δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η εξόρυξη λιγνίτη, που συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες, έχει οδηγήσει σε εκτεταμένη περιβαλλοντική καταστροφή, υποβάθμιση εδαφών, μόλυνση υδάτων, επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με σωματίδια και αέρια που απειλούν την υγεία των κατοίκων. Παρά τις διεθνείς δεσμεύσεις για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, η περιοχή παραμένει παγιδευμένη σε ένα ενεργειακό μοντέλο που θυσιάζει τη βιωσιμότητα και την ποιότητα ζωής.

Πέρα όμως από τις οικολογικές συνέπειες, σοβαρά ζητήματα εγείρονται και σε νομικό επίπεδο. Οι διαδικασίες αδειοδότησης και οι πρακτικές εκμετάλλευσης έχουν επανειλημμένα αμφισβητηθεί ως παράτυπες, με παραβίαση τόσο της εθνικής νομοθεσίας όσο και των ευρωπαϊκών κανονισμών. Υπάρχουν καταγγελίες για ανεπαρκή περιβαλλοντική μελέτη, για καταπατήσεις εκτάσεων, ακόμη και για ελλιπή αποζημίωση των κατοίκων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα χωράφια τους. Οι κάτοικοι της Αχλάδας νιώθουν συχνά απροστάτευτοι απέναντι σε μεγάλες εταιρείες και κρατικούς φορείς, γεγονός που ενισχύει το αίσθημα αδικίας και ατιμωρησίας.

Η διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν μπορεί να αγνοηθεί. Η υγεία, η ασφάλεια, το δικαίωμα σε ένα καθαρό περιβάλλον και η αξιοπρεπής διαβίωση βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Οι κάτοικοι της περιοχής υφίστανται τις επιπτώσεις μιας πολιτικής που δεν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και τις φωνές των τοπικών κοινωνιών. Πρόκειται για ένα ζήτημα που ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα και απαιτεί διεθνή προσοχή και στήριξη. Η προστασία της Αχλάδας δεν είναι μόνο ζήτημα τοπικό αλλά και ευρωπαϊκό, καθώς συνδέεται με την κλιματική δικαιοσύνη, την ενεργειακή μετάβαση και τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Το ορυχείο της Αχλάδας υπάρχει από το 1936. Ανήκει στο ελληνικό κράτος και όλα αυτά τα χρόνια εκμεταλλεύεται από την εταιρεία ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΑ ΑΧΛΑΔΑΣ, η οποία λάμβανε και ανανέωνε συνεχώς άδειες εξόρυξης από το κράτος. Η τελευταία άδεια ισχύει έως το 2028.

Το 2002 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του υπερσύγχρονου εργοστασίου ΑΗΣ ΜΕΛΙΤΗΣ – ΑΧΛΑΔΑΣ. Ο σταθμός αυτός τροφοδοτείται κυρίως από το ορυχείο της Αχλάδας για λόγους εθνικής ενεργειακής παραγωγής. Από τότε ξεκίνησε μια μανιώδης και ανεξέλεγκτη εξόρυξη λιγνίτη μέσα στο χωριό της Αχλάδας. Διαδοχικές κυβερνήσεις έδιναν στην εταιρεία «λευκή επιταγή» να ανοίγει νέα ορυχεία όπου ήθελε μέσα στον οικισμό.

Χρόνο με τον χρόνο, το ορυχείο μεγάλωνε, καταστρέφοντας ιδιαίτερα παραγωγικές γαίες. Ως αποτέλεσμα, η γεωργία και η κτηνοτροφία υπέστησαν ανεπανόρθωτη ζημιά. Οι κάτοικοι, μη έχοντας άλλη διέξοδο βιοπορισμού, αναγκάστηκαν να δουλεύουν στα λιγνιτωρυχεία ως μοναδική επιλογή.

Όλα αυτά τα χρόνια οι κάτοικοι της Αχλάδας ζουν σε ένα εντελώς ακατάλληλο και ανθυγιεινό περιβάλλον λόγω της σκόνης και των καυσαερίων. Η καταστροφή της χλωρίδας οδήγησε σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας και η μορφολογία του εδάφους άλλαξε. Δημιουργήθηκαν τεράστιοι κρατήρες και βουνά από χώμα.

Η κοίτη του ποταμού Γεροπόταμου μετακινήθηκε δύο φορές για να εξυπηρετηθεί η εταιρεία, χωρίς καμία πρόβλεψη για μελλοντικές πλημμύρες. Εξαιτίας αυτών των εκτροπών, μια νέα γέφυρα που είχε κατασκευαστεί έμεινε «ορφανή», χωρίς τον ποταμό να περνάει από κάτω της. Η κατασκευή αυτής της γέφυρας είχε κοστίσει στον δήμο μας 900.000 ευρώ. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι εκείνη την περίοδο καταστράφηκε όλο το αρδευτικό δίκτυο του ΤΟΕΒ, το οποίο εξυπηρετούσε τις ανάγκες της πεδιάδας ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να ποτίζουν τα χωράφια τους.

Με τη συναίνεση διαδοχικών κυβερνήσεων, η εταιρεία κατάφερε να διαμελίσει το χωριό της Αχλάδας εκδίδοντας 3 διαφορετικά ΦΕΚ, ώστε να μπορεί να εκμεταλλεύεται οποιοδήποτε τμήμα του οικισμού την εξυπηρετούσε.

Η έκδοση αυτών των ΦΕΚ χώρισε ουσιαστικά το χωριό στα εξής τρία τμήματα:

• Τομέας Α (Γιουρούκι),
• Τομέας Β (μεσαίος οικισμός)
• Τομέας Γ (Άνω Αχλάδα).

Αυτό θεωρείται παράλογο, καθώς το χωριό αποτελεί ενιαία οντότητα.

Βλέποντας το αδιέξοδο από την καταστροφή και την υποβάθμιση της περιοχής, οι κάτοικοι απευθύνθηκαν στην εκάστοτε κυβέρνηση ζητώντας αποκατάσταση των εξορυγμένων εκτάσεων και μετεγκατάσταση του χωριού. Καμία από τις δύο αιτήσεις δεν ικανοποιήθηκε, με αποτέλεσμα την περαιτέρω απαξίωση της κατάστασης.

Αφού εξαντλήθηκαν τα κοιτάσματα γύρω από το χωριό, και χωρίς να δοθεί συνολική λύση για τον οικισμό, η εταιρεία, μη θέλοντας να αποζημιώσει με βάση τις τιμές απαλλοτρίωσης όλων των 3 ΦΕΚ, στράφηκε μόνο σε εξωδικαστικό συμβιβασμό με τους κατοίκους του Τομέα Α (Γιουρούκι, 11 σπίτια), χάρη στη συνεργασία της με τη METLEN (θυγατρική της MYTILINEOS S.A.).

Στο πλαίσιο της απολιγνιτοποίησης, η κυβέρνηση ανακοίνωσε το κλείσιμο του ΑΗΣ Μελίτης-Αχλάδας, ο οποίος μέχρι τότε τροφοδοτούνταν από το ορυχείο. Ωστόσο, η εξόρυξη συνεχίζεται, χωρίς το ορυχείο να καλύπτει ενεργειακές ανάγκες της Ελλάδας, καθώς ο λιγνίτης εξάγεται σε γειτονική χώρα (Σκόπια). Εδώ τίθεται ζήτημα εθνικού συμφέροντος. Η εξόρυξη εξυπηρετεί καθαρά ιδιωτικά οικονομικά συμφέροντα, εις βάρος των κατοίκων και του περιβάλλοντος, αλλά και του κράτους.

Συγκεκριμένα: το ορυχείο συνέχισε να λειτουργεί παρά το κλείσιμο του εργοστασίου. Η Λιγνιτωρυχεία Αχλάδας – METLEN συνάπτει συμβόλαια με τα Σκόπια, τα οποία αγοράζουν τον λιγνίτη και τον καίει σε απαρχαιωμένα εργοστάσια, μόλις 15 χλμ. από την πόλη της Φλώρινας. Ως αποτέλεσμα, οι εξαιρετικά ανθυγιεινοί ρύποι εισπνέονται ξανά από τους κατοίκους της περιοχής. Αυτό, σε συνδυασμό με την ήδη μολυσμένη ατμόσφαιρα από την εξόρυξη, δημιουργεί συνθήκες τριτοκοσμικής χώρας, χωρίς κανένα μέτρο μέτρησης ρύπων για την προστασία της υγείας των κατοίκων.

Πρέπει να σημειωθεί ότι, παρά την υποχρέωση της εταιρείας να αποκαταστήσει τις εξορυγμένες εκτάσεις, σύμφωνα με τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων που εκπονήθηκαν για τις απαλλοτριώσεις, τα Λιγνιτωρυχεία Αχλάδας ουδέποτε συμμορφώθηκαν με αυτές τις συμβατικές υποχρεώσεις. Αξίζει να τονιστεί ότι για τις απαλλοτριώσεις πολλοί κάτοικοι δεν έχουν ακόμη αποζημιωθεί, παρότι έχασαν τις περιουσίες τους πριν από 10-15 χρόνια.

Μετά την εξάντληση των κοιτασμάτων στον Τομέα Α (Γιουρούκι), στις 4/2/25 το χωριό επισκέφθηκε ο πρόεδρος της METLEN, κ. Μυτιληναίος, συνοδευόμενος από όλες τις τοπικές αρχές. Υποσχέθηκε ότι θα προχωρήσει σε οριστική λύση για όλο το υπόλοιπο χωριό (Τομέας Β και Τομέας Γ). Υποσχέθηκε επίσης ότι δεν θα ανοίξει νέο ορυχείο χωρίς τη συναίνεση κάθε κατοίκου.

Ενώ οι κάτοικοι περίμεναν την πρότασή του, η οποία ποτέ δεν ήρθε, η εταιρεία επιχείρησε αμέσως να ανοίξει νέο ορυχείο μεταξύ Τομέα Β και Τομέα Γ. Οι κάτοικοι αντέδρασαν εμποδίζοντας την κίνηση αυτή, με αποτέλεσμα η METLEN να καταθέσει την εξής πρόταση:

1. Να δώσει τιμές αποζημίωσης στον Τομέα Γ (Άνω Αχλάδα) πολύ χαμηλότερες (κατά 30-40%) από εκείνες του Τομέα Α (Γιουρούκι).

2. Για τον Τομέα Β (μεσαίος οικισμός), δεν προτάθηκε καμία τιμή αποζημίωσης περιουσιών. Αντίθετα, προσφέρθηκαν «αντισταθμιστικά μέτρα», πολλά από τα οποία είναι ήδη συμβατικές υποχρεώσεις της εταιρείας.

Αυτά τα μέτρα θα ίσχυαν μόνο αν οι κάτοικοι επέτρεπαν εξόρυξη σε απόσταση 130 μέτρων από τα σπίτια τους. Ανάμεσά τους:

• Δωρεάν ηλεκτρικό ρεύμα από τη METLEN.

• Κατασκευή αθλητικών γηπέδων (τένις, μπάσκετ, ποδόσφαιρο).

• Μείωση στην τιμή λιγνίτη για θέρμανση των κατοίκων.

• 850 ευρώ τον μήνα ανά οικογένεια, ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να μετεγκατασταθούν προσωρινά αν οι συνθήκες διαβίωσης γίνουν ανυπόφορες.

Μάλιστα, ένα από τα «αντισταθμιστικά μέτρα» αναφέρει: «ΕΑΝ η εξορυκτική δραστηριότητα προχωρήσει ομαλά και ΕΑΝ συνεχιστεί το ενδιαφέρον των Σκοπίων να αγοράζει λιγνίτη, καθώς και ΕΑΝ υπάρξουν προοπτικές ανανέωσης της άδειας του ορυχείου από το ΥΠΕΝ μετά το 2028, τότε θα συζητήσουμε ξανά από την αρχή μια λύση, η οποία θα περιλαμβάνει και τον κεντρικό οικισμό».

Η παραπάνω πρόταση δίχασε τους κατοίκους. Οι χαμηλές τιμές αποζημίωσης θεωρήθηκαν προσβλητικές, ενώ τα «αντισταθμιστικά μέτρα» έγιναν δεκτά κυρίως από όσους εργάζονται στην εταιρεία.

Ένα μεγάλο μέρος κατοίκων που διαφωνεί με την εξόρυξη στο τελευταίο κομμάτι γης (εκτός αν δοθεί οριστική λύση για τον οικισμό) αντέδρασε με ειρηνική διαμαρτυρία στον χώρο του νέου ορυχείου. Η εταιρεία υπέβαλε ασφαλιστικά μέτρα εναντίον συγκεκριμένων κατοίκων, τα οποία όμως οι κάτοικοι κέρδισαν. Παρ’ όλα αυτά, οι εργασίες για το νέο ορυχείο ξεκίνησαν και οι κάτοικοι συνεχίζουν τις κινητοποιήσεις μέχρι να δοθεί τελική λύση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτόν τον αγώνα, ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος του τοπικού συμβουλίου διαφοροποιήθηκαν και τάχθηκαν υπέρ της πρότασης METLEN.

Τέλος, πρέπει να αναφερθούν οι Ηθικές και Σωματικές Βλάβες που υπέστησαν οι κάτοικοι όλα αυτά τα χρόνια:

• Μακροχρόνια έκθεση σε ρύπους (αιωρούμενα σωματίδια, τέφρα κ.λπ.).

• Αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις.

• Καρκινογένεση.

• Ψυχικές επιπτώσεις (κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, ανασφάλεια).

Το κράτος έχει τεράστια ευθύνη για την κατάσταση στην οποία έχει οδηγηθεί η Αχλάδα. Δεν μερίμνησε ποτέ ουσιαστικά για την προστασία των κατοίκων. Δεν προχώρησε σε αποκατάσταση, δεν σχεδίασε ούτε υλοποίησε μετεγκατάσταση, δεν έλαβε σοβαρά υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αντιθέτως, παραχωρούσε άδειες εξόρυξης χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση και μελέτη των συνεπειών, νομιμοποιώντας μια επικίνδυνη δραστηριότητα δίπλα σε κατοικημένη περιοχή, αδιαφορώντας για την ανθρώπινη ζωή, υγεία και ασφάλεια.

Η έκκληση των κατοίκων:

Καλούμε επειγόντως τις ευρωπαϊκές και διεθνείς αρχές:

1. Ξεκινήστε μια ανεξάρτητη έρευνα σχετικά με τη νομική, περιβαλλοντική και ανθρωπιστική κατάσταση στην Αχλάδα.
2. Διεξαγωγή ελέγχου διαφάνειας όλων των διαδικασιών αδειοδότησης για έργα εξόρυξης και ενέργειας.
3. Διεξαγωγή δημόσιας ακρόασης σε επίπεδο ΕΕ για τους πληττόμενους κατοίκους της περιοχής.
4. Κίνηση διαδικασιών επί παραβάσει σε περίπτωση παραβίασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ.
5. Να διασφαλιστεί η προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης, ώστε να ακουστεί επιτέλους η φωνή του τοπικού πληθυσμού.
6. Υποστηρίξτε μια δίκαιη διαδικασία αποζημίωσης για τους κατοίκους που δεν μπορούν πλέον να υπομείνουν τους κινδύνους για την υγεία, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την καθημερινή ταλαιπωρία – ώστε να μπορούν να μετεγκατασταθούν υπό ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες, εφόσον το επιθυμούν.

Οι κάτοικοι της Αχλάδας έχουν θυσιάσει την υγεία και την ευημερία τους εδώ και δεκαετίες στην υπηρεσία του εθνικού ενεργειακού εφοδιασμού.

Τώρα, στο τέλος της εποχής του άνθρακα, εγκαταλείπονται:, χωρίς αποζημίωση, χωρίς επανεγκατάσταση και χωρίς ελπίδα.

Σας απευθύνουμε έκκληση: Βοηθήστε μας να φέρουμε την αλήθεια στο φως. Υπερασπιστείτε τη δικαιοσύνη και την οικολογική αποκατάσταση, πριν να είναι πολύ αργά.

Συνεπώς, η μόνη λύση που απομένει για να σώσουμε τις περιουσίες μας, την αξιοπρέπεια μας και τις ίδιες μας τις ζωές, είναι η απευθείας αντιμετώπιση της εταιρείας. Ζητούμε από τον πρόεδρο της METLEN, κ. Μυτιληναίο, πρώτα να διατάξει την άμεση διακοπή των εργασιών στο σημείο που ξεκίνησε το νέο ορυχείο και να επιστρέψει ΑΜΕΣΑ στην Αχλάδα για μια δίκαιη και ειλικρινή λύση, όπως είχε δεσμευτεί κατά την προηγούμενη επίσκεψή του τον Φεβρουάριο 2025.