Μια νέα επιστημονική μελέτη αποκαλύπτει έναν εντυπωσιακά απλό αλλά κρίσιμο μηχανισμό με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι πραγματικό και τι προϊόν φαντασίας.
Το “κλειδί” φαίνεται πως βρίσκεται στην ένταση της εγκεφαλικής δραστηριότητας σε μια συγκεκριμένη περιοχή, την ατρακτοειδή έλικα, η οποία εμπλέκεται στην οπτική αναγνώριση αντικειμένων και προσώπων.
Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στις 5 Ιουνίου στο επιστημονικό περιοδικό Neuron, έγινε από ομάδα νευροεπιστημόνων με επικεφαλής την Nadine Dijkstra του University College London. Χρησιμοποιώντας λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), οι ερευνητές κατέγραψαν τη νευρική δραστηριότητα 26 εθελοντών την ώρα που αντιλαμβάνονταν ή φαντάζονταν διαγώνιες γραμμές σε μια οθόνη γεμάτη με οπτικό «θόρυβο».
Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν πως η ατρακτοειδής έλικα ενεργοποιείται τόσο κατά την πραγματική όραση όσο και κατά τη φαντασία. Ωστόσο, όταν η ένταση του σήματος σε αυτήν την περιοχή ξεπερνά ένα συγκεκριμένο «κατώφλι», ο εγκέφαλος “αποφασίζει” πως αυτό που βιώνει είναι πραγματικό, ακόμα κι αν είναι φανταστικό. «Η δραστηριότητα αυτή αποτελεί ένα είδος “καντράν” που, όταν φτάσει σε υψηλό επίπεδο, μας κάνει να πιστεύουμε ότι κάτι είναι αληθινό», εξήγησε η Dijkstra.
Ένα επιπλέον στοιχείο που κατέγραψαν οι επιστήμονες ήταν η συσχέτιση της δραστηριότητας της ατρακτοειδούς έλικας με την πρόσθια νησίδα, περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και στην ανάλυση της εμπειρίας. Η παρατήρηση αυτή ενισχύει την υπόθεση πως η αίσθηση του «πραγματικού» δεν προκύπτει απλώς από τα αισθητηριακά δεδομένα, αλλά από την επεξεργασία και αξιολόγηση του εγκεφάλου.
Οι εθελοντές της μελέτης, μάλιστα, έπεσαν αρκετές φορές «θύματα» της ίδιας τους της φαντασίας. Όταν φαντάζονταν γραμμές παρόμοιες με αυτές που περίμεναν να δουν, συχνά ανέφεραν ότι τις έβλεπαν ακόμη κι όταν αυτές δεν υπήρχαν στην πραγματικότητα. Το εύρημα αυτό υπογραμμίζει το πόσο εύκολα μπορεί ο εγκέφαλος να ξεγελαστεί από τις προσδοκίες και τις εσωτερικές εικόνες του.
Ο Αυστραλός νευροεπιστήμονας Thomas Pace, σχολιάζοντας τη μελέτη, σημείωσε πως το έργο της ομάδας προσφέρει μια «κομψά απλή» εξήγηση για τον διαχωρισμό φαντασίας και πραγματικότητας. Η βασική ιδέα ότι «η αίσθηση του πραγματικού είναι μια κρίση που βασίζεται στην ισχύ του νευρικού σήματος» ρίχνει φως σε φαινόμενα όπως οι ψευδαισθήσεις, αλλά και σε ψυχιατρικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια.
Αν και η μελέτη βασίστηκε σε απλά οπτικά ερεθίσματα, όπως γραμμές, οι ερευνητές σχεδιάζουν τώρα να επεκτείνουν τα πειράματα με πιο σύνθετα ερεθίσματα πρόσωπα, αντικείμενα ή ακόμα και ζώα. Παράλληλα, ενδιαφέρονται να διερευνήσουν αν η κατάλληλη νευρική διέγερση μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση ότι κάτι φανταστικό είναι πραγματικό.
Στο μέλλον, η εφαρμογή αυτών των ευρημάτων σε κλινικές ομάδες, όπως άτομα με σχιζοφρένεια, θα μπορούσε να προσφέρει βαθύτερη κατανόηση των μηχανισμών παρακολούθησης της πραγματικότητας, και ενδεχομένως να οδηγήσει σε νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις.
