Μια από τις πιο ιδιαίτερες και θρυλικές πολεμικές μονάδες της Αρχαίας Ελλάδας υπήρξε ο Ιερός Λόχος της Θήβας, ένα σώμα στρατιωτών που διακρίθηκε για την πειθαρχία, την εκπαίδευση, αλλά και τη μεταξύ τους ισχυρή προσωπική σχέση, η οποία ενίσχυε το ηθικό και την αποτελεσματικότητά του στο πεδίο της μάχης.
Ο Ιερός Λόχος ιδρύθηκε γύρω στο 379 π.Χ. από τον Θηβαίο Γοργίδα, λίγο μετά την αποτίναξη της σπαρτιατικής κυριαρχίας από την πόλη. Σύμφωνα με τον αρχαίο συγγραφέα Πλούταρχο, απαρτιζόταν από 150 ζεύγη ανδρών, συνολικά 300 οπλίτες, οι οποίοι συνδέονταν μεταξύ τους με ερωτική ή βαθιά συναισθηματική σχέση. Ωστόσο, άλλες μαρτυρίες, όπως εκείνη του Διόδωρου Σικελιώτη, κάνουν λόγο για προγενέστερη ύπαρξη του σώματος, ήδη από τη μάχη του Δηλίου το 424 π.Χ., κάτι που ενισχύει την άποψη πως ο Γοργίδας δεν τον ίδρυσε εξ αρχής, αλλά τον αναδιοργάνωσε.
Από την πρώτη γραμμή στην αποστολή ακριβείας
Αρχικά, ο Ιερός Λόχος τοποθετούνταν στην πρώτη γραμμή της φάλαγγας, χωρίς ιδιαίτερη τακτική συνοχή. Αυτό άλλαξε με την ανάληψη της διοίκησής του από τον Πελοπίδα, ο οποίος μετέτρεψε τον Λόχο σε αδιάσπαστη, αυτόνομη δύναμη. Από εκείνο το σημείο και μετά, η δράση του Λόχου απέκτησε καθοριστικό χαρακτήρα σε κρίσιμες μάχες, όπως αυτή της Τεγύρας, όπου αντιστάθηκε σε υπεράριθμες σπαρτιατικές δυνάμεις, και στη θρυλική μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ.
Παρά τις διαφωνίες των ιστορικών ως προς τον ακριβή ρόλο του Ιερού Λόχου στα Λεύκτρα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μονάδα θεωρείται κλειδί στη στρατιωτική ανάκαμψη της Θήβας κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.
Το τέλος στη Χαιρώνεια
Ο Ιερός Λόχος έμεινε αήττητος επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες. Το τέλος του ήρθε δραματικά το 338 π.Χ., στη μάχη της Χαιρώνειας, όταν αντιμετώπισε το πανίσχυρο Μακεδονικό Ιππικό του Φιλίππου Β’, υπό την ηγεσία του νεαρού τότε Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκεί, οι Θηβαίοι στρατιώτες πολέμησαν μέχρις εσχάτων και εξοντώθηκαν ολοσχερώς.
Σύμφωνα με ορισμένες θεωρίες, ο περίφημος Λέων της Χαιρώνειας ανεγέρθηκε προς τιμήν των πεσόντων του Ιερού Λόχου — άποψη που ωστόσο έχει δεχτεί αμφισβητήσεις, όπως και η συνολική έμφαση που δόθηκε στον ρόλο του Λόχου στην έκβαση της μάχης, δεδομένου ότι η βασική μαρτυρία προέρχεται μόνο από τον Πλούταρχο.
Η αμφιλεγόμενη φύση των σχέσεων μεταξύ των Ιερολοχιτών
Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα χαρακτηριστικά του Ιερού Λόχου είναι η φύση των δεσμών ανάμεσα στους στρατιώτες του. Ο Πλούταρχος κάνει λόγο για «σύστημα εξ εραστών και ερωμένων», επισημαίνοντας ότι η αγάπη και η βαθιά συναισθηματική σύνδεση μεταξύ των μελών αποτελούσε κινητήριο δύναμη γενναιότητας και αυταπάρνησης στη μάχη.
Η Θήβα, όπως και η Ήλιδα, ήταν από τις λίγες ελληνικές πόλεις όπου οι σχέσεις μεταξύ ενηλίκων ανδρών και εφήβων θεωρούνταν κοινωνικά αποδεκτές και ενθαρρύνονταν. Υπάρχουν αναφορές ότι εραστές προσέφεραν πανοπλία στους ερωμένους τους κατά την πολιτογράφησή τους — μια συμβολική χειρονομία που, κατά ορισμένες ερμηνείες, δήλωνε είτε την έναρξη είτε το τέλος της σχέσης.
Ωστόσο, το ακριβές περιεχόμενο των σχέσεων αυτών παραμένει θέμα έντονης ιστορικής συζήτησης. Ορισμένοι μελετητές, όπως ο David Leitão, εκφράζουν σκεπτικισμό ως προς την ερωτική τους διάσταση, καθώς οι περισσότερες σχετικές πηγές είναι μεταγενέστερες, ηθογραφικές και όχι καθαρά ιστοριογραφικές. Άλλοι, αντίθετα, υποστηρίζουν ότι ο όγκος και η πυκνότητα των αρχαίων αναφορών επιβεβαιώνουν τη σύνδεση ερωτικής φύσης ως κρίσιμο στοιχείο της ψυχολογίας και της συνοχής του Λόχου.
Κληρονομιά
Ο Ιερός Λόχος των Θηβών αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στη στρατιωτική ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας. Συνδύασε την αυστηρή στρατιωτική εκπαίδευση με έναν δεσμό ψυχικό, ακόμα και ερωτικό, που παρήγαγε μια από τις πιο αποτελεσματικές μάχιμες μονάδες της εποχής.
Η εικόνα των 300 Ιερολοχιτών να πέφτουν μαζί στη Χαιρώνεια, χωρίς να υποχωρούν, συνεχίζει να συγκινεί ως σύμβολο ανδρείας, τιμής και αφοσίωσης — σε ιδανικά, σε πόλη και μεταξύ συντρόφων.
«Ιερός Λόχος». Γλυπτό του Malcolm Lidbury για το 2016 LGBT History & Art Project
