Πολιτικό–Κοινωνική Κρίση στη Μαδαγασκάρη

Γράφει ο *Νικόλαος Χατζόβουλος.

 Εισαγωγή

Από τα τέλη Σεπτεμβρίου 2025, η Μαδαγασκάρη βιώνει μια κλιμακούμενη πολιτική–κοινωνική κρίση. Η άμεση αφορμή είναι οι εκτεταμένες διακοπές ηλεκτροδότησης και υδροδότησης, αλλά η ουσία του φαινομένου είναι βαθύτερη: πρόκειται για συσσωρευμένη κρίση νομιμοποίησης που ριζώνει στον τρόπο ανόδου και παγίωσης του καθεστώτος του Andry Rajoelina (από το «αντισυνταγματικό» 2009 έως τις αμφισβητούμενες εκλογικές αναμετρήσεις του 2018 και 2023), στη θεσμική αδυναμία και στη χρόνια διαφθορά – με σημείο – σύμβολο την κρατική εταιρεία ηλεκτροδότησης-ύδρευσης, Jirama. Οι διαμαρτυρίες, με αιχμή τη νεολαία (Gen Z), μετεξελίχθηκαν από κοινωνικό ξέσπασμα σε θεσμική αμφισβήτηση, με αιτήματα που υπερβαίνουν την αποκατάσταση των υπηρεσιών και αγγίζουν την ίδια την αρχιτεκτονική εξουσίας (παραίτηση προέδρου, διάλυση/ανασυγκρότηση θεσμών).

1. Πολιτικό υπόβαθρο: η άνοδος και η διακυβέρνηση Rajoelina

1.1 Η άνοδος στην εξουσία (2009 «συνταγματικό πραξικόπημα»)

Ο Andry Rajoelina, πρώην δήμαρχος Ανταναναρίβο και επιχειρηματίας στα ΜΜΕ, ανέβηκε στην εξουσία το 2009 μέσω ένοπλης – στρατιωτικά υποστηριζόμενης – ανατροπής του εκλεγμένου Προέδρου Marc Ravalomanana. Η κίνηση καταδικάστηκε ευρέως ως πραξικόπημα. Η Αφρικανική Ένωση ανέστειλε τη συμμετοχή της Μαδαγασκάρης λόγω «αντισυνταγματικής αλλαγής εξουσίας». Ο Rajoelina ήταν τότε 34 ετών, ο νεότερος ηγέτης της χώρας.

1.2 Μεταβατική περίοδος και επιστροφή μέσω εκλογών

Μετά διεθνείς πιέσεις, ο Rajoelina ηγήθηκε Μεταβατικής Κυβέρνησης (High Transitional Authority) κατά την περίοδο 2009–2014. Οι εκλογές του 2013, που έφεραν στην προεδρία τον Hery Rajaonarimampianina, υπήρξαν αμφιλεγόμενες αλλά οδήγησαν σε αποκλιμάκωση της διεθνούς απομόνωσης. Το 2018, ο Rajoelina επέστρεψε στην προεδρία, επικρατώντας του Ravalomanana στον δεύτερο γύρο (55%–44%). Η εκλογική διαδικασία αμφισβητήθηκε για καταγγελίες εξαγοράς ψήφων, κρατικής μεροληψίας και χειραγώγησης των ΜΜΕ. Το 2023 επανεξελέγη, με την αντιπολίτευση να μποϊκοτάρει μεγάλο μέρος της διαδικασίας καταγγέλλοντας αδιαφάνεια, έλεγχο της Εκλογικής Επιτροπής (CENI) και αποκλεισμό αντιπάλων υποψηφίων.

1.3 Διοίκηση με κατηγορίες διαφθοράς και νεποτισμού

Η Μαδαγασκάρη καταγράφει σταθερά χαμηλές επιδόσεις στους δείκτες διαφάνειας (ενδεικτικά 2024: θέση 142/180, score 26/100). Η κρατική Jirama (ηλεκτρισμός–ύδρευση) έχει αναδειχθεί σε σύμβολο διαφθοράς και κακοδιαχείρισης (πελατειακές σχέσεις, υπερκοστολογήσεις, πολιτικές τοποθετήσεις). Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης αμφισβητείται έντονα, ενώ Γερουσία και CENI κατηγορούνται για «ελεγχόμενη αντιπολίτευση». Ο Rajoelina έχει κατηγορηθεί ότι χρησιμοποιεί το προεδρικό αξίωμα για να ενισχύει επιχειρηματικά δίκτυα, να επηρεάζει κρατικές συμβάσεις και να ελέγχει το μιντιακό τοπίο.

2. Εκκίνηση και αιτίες της κρίσης (2025)

2.1 Προβλήματα ηλεκτρισμού και ύδρευσης

Η άμεση αφορμή των διαδηλώσεων ήταν οι συχνές, μεγάλης διάρκειας διακοπές ρεύματος και νερού στο Ανταναναρίβο και σε άλλες πόλεις. Πολίτες περιέγραψαν συνθήκες «ηλεκτρικής και υδροδοτικής ασφυξίας», με διακοπές πολλών ωρών. Η Jirama, ως κρατικός φορέας ύδρευσης–ηλεκτρισμού, βρέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας οργής, ως υπεύθυνη για την υποεπένδυση, την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά που υπονομεύουν ζωτικές υποδομές.

2.2 Κοινωνική δυσαρέσκεια, φτώχεια και διακυβέρνηση

Πέραν της αφορμής, οι ρίζες της κρίσης βρίσκονται σε χρόνια φαινόμενα: εκτεταμένη φτώχεια, άνιση κατανομή πόρων, διαχρονική αδυναμία επενδύσεων στις υποδομές, θεσμική στασιμότητα και διαφθορά. Η δυσπιστία προς την κυβέρνηση Rajoelina, ήδη αυξημένη λόγω της αμφισβητούμενης επανεκλογής του το 2023, εντάθηκε. Η νεολαία κινητοποιήθηκε δυναμικά, εμπνεόμενη από πρόσφατα παραδείγματα αφρικανικών «Gen Z» κινημάτων, συγκροτώντας τον κοινωνικό κορμό πίεσης εναντίον του καθεστώτος.

3. Σύνδεση πολιτικού υπόβαθρου με τη σημερινή κρίση

Η τρέχουσα κοινωνική έκρηξη δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό, αλλά κρίση συσσωρευμένης απονομιμοποίησης:

• Έλλειψη θεσμικής αξιοπιστίας: Εκτεταμένη δυσπιστία ότι κυβέρνηση και CENI μπορούν να εγγυηθούν δίκαιες διαδικασίες ή ειλικρινείς μεταρρυθμίσεις.
• Αντίληψη νεποτισμού/διαφθοράς: Η Jirama κατέστη σύμβολο της άμεσης, απτής επίπτωσης της κακοδιαχείρισης στην καθημερινότητα, τροφοδοτώντας την αίσθηση «κρατικοδίαιτων ελίτ».
• Κούραση από «αιώνιους παίκτες»: Ο Rajoelina επιστρέφει και αναπαράγει ένα σύστημα χωρίς ουσιαστική πολιτική ανανέωση· η νεολαία απαιτεί «σπάσιμο του παλιού καθεστώτος».
• Συμβολική απονομιμοποίηση: Η απαίτηση για διάλυση Γερουσίας, Ανώτατου Δικαστηρίου και Εκλογικής Επιτροπής σηματοδοτεί ότι η κρίση ξεπερνά το επίπεδο υπηρεσιών και εξελίσσεται σε θεσμική εξέγερση εναντίον ενός καθεστώτος που θεωρείται διεφθαρμένο.

4. Χρονολόγιο των γεγονότων / εξελίξεις 

• 25 Σεπτεμβρίου 2025 – Έναρξη μαζικών διαδηλώσεων: Χιλιάδες νέοι διαδηλώνουν στο Ανταναναρίβο ενάντια στις διακοπές ηλεκτροδότησης–υδροδότησης, παρά τις απαγορεύσεις.
• 25 Σεπτεμβρίου – Ένταση και βία: Χρήση δακρυγόνων και ελαστικών σφαιριδίων από δυνάμεις ασφαλείας· καταγράφονται λεηλασίες και εμπρησμοί καταστημάτων/υποδομών.
• 26 Σεπτεμβρίου – Επέκταση κινητοποιήσεων: Διαμαρτυρίες και σε επαρχιακές πόλεις (π.χ. Antsirabe), συγκρούσεις με την αστυνομία, εστίες βίας.
• 26 Σεπτεμβρίου – Αποπομπή Υπουργού Ενέργειας: Κίνηση αποκλιμάκωσης από τον πρόεδρο, χωρίς να επιτυγχάνει αντιστροφή του κλίματος.
• 29 Σεπτεμβρίου – Διάλυση κυβέρνησης: Ο Rajoelina διαλύει την κυβέρνηση υπό τον Christian Ntsay και καλεί σε σχηματισμό νέας.
• 29 Σεπτεμβρίου – Καμπή αιτημάτων: Οι διαδηλωτές πλέον ζητούν παραίτηση προέδρου και διάλυση κορυφαίων θεσμών (Γερουσία, Ανώτατο Δικαστήριο, Εκλογική Επιτροπή).
• 1 Οκτωβρίου και μετά – Κλιμάκωση: Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται και εξαπλώνονται.
• Ανθρώπινες απώλειες: Σύμφωνα με αξιωματούχους του ΟΗΕ, τουλάχιστον 22 νεκροί και πάνω από 100 τραυματίες καταγράφονται στα επεισόδια, αριθμοί που η κυβέρνηση αμφισβητεί.
• Μέτρα τάξης: Επιβάλλεται αυστηρή απαγόρευση κυκλοφορίας στην πρωτεύουσα (7 μ.μ.–5 π.μ.).
• Παράγοντας χρόνου/ηγεσίας: Ο πρόεδρος, ο οποίος βρισκόταν στις ΗΠΑ, επιστρέφει εν μέσω έντονης πίεσης.

5. Φύση της κρίσης: πολιτικοκοινωνική και θεσμική

Η κρίση υπερβαίνει το πεδίο των υποδομών και προσλαμβάνει χαρακτηριστικά:

1. Κοινωνικής έκρηξης: Η νεολαία πρωτοστατεί, τοποθετώντας αιτήματα που αφορούν όχι μόνο ποιοτική βελτίωση ζωής αλλά και δικαιοσύνη, συμμετοχή, διαφάνεια.
2. Πίεσης προς το πολιτικό καθεστώς: Αιτήματα για παραίτηση προέδρου, ανασχηματισμό και διάλυση/ανασυγκρότηση θεσμών υπονομεύουν την πολιτική νομιμοποίηση της κυβέρνησης.
3. Θεσμικής αμφισβήτησης: Αμφισβητείται η ανεξαρτησία και αξιοπιστία κεντρικών θεσμών (CENI, δικαιοσύνη, Γερουσία).
4. Κατασταλτικής διαχείρισης: Χρήση αστυνομικής βίας, περιορισμοί κυκλοφορίας, συλλήψεις· μέτρα που εντείνουν την αίσθηση κρίσης εμπιστοσύνης.

6. Ρεαλιστική ανάλυση

Από ρεαλιστική σκοπιά, ο Rajoelina λειτουργεί ως κρατικός ηγεμόνας σε περιβάλλον αδύναμων θεσμών, επιδιώκοντας την επιβίωση του καθεστώτος μέσω ελέγχου κρίσιμων πόρων και πολιτικής ατζέντας (ενέργεια/ύδρευση, μηχανισμοί ασφαλείας, ΜΜΕ). Η Μαδαγασκάρη φέρει χαρακτηριστικά fragile state: πατρονιστικά δίκτυα (patron–clientelism) αντικαθιστούν τη θεσμική ισχύ και λογοδοσία. Η τρέχουσα εξέγερση σηματοδοτεί erosion of regime legitimacy: η νεολαία αμφισβητεί το μονοπώλιο ισχύος, αυξάνοντας την πιθανότητα είτε σκληρής καταστολής είτε αναγκαστικής πολιτικής αναδιάρθρωσης (πρόωρες εκλογές, συνταγματική επανεκκίνηση).

7. Αντιδράσεις, συνέπειες και προοπτικές

7.1 Κινήσεις της κυβέρνησης

• Ανασχηματισμός μέσω διάλυσης της κυβέρνησης και αποπομπή κρίσιμων προσώπων (π.χ. Υπουργού Ενέργειας).
• Απαγόρευση κυκλοφορίας (curfew) στην πρωτεύουσα ως μέτρο αποκατάστασης της τάξης.
• Δημόσιες αναφορές σε «διάλογο», χωρίς ωστόσο σαφή δέσμευση σε δομικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις.

7.2 Κοινωνία και πολιτικοί ανταγωνισμοί

• Αντιπολίτευση και πολιτικές προσωπικότητες αποφεύγουν συμμετοχή σε κυβέρνηση υπό τον Rajoelina, επικαλούμενοι έλλειμμα εμπιστοσύνης.
• Κοινωνικά κινήματα ζητούν όχι απλώς διαχειριστικές βελτιώσεις αλλά συνολική θεσμική επανεκκίνηση.

7.3 Διεθνής διάσταση

• ΟΗΕ, ΕΕ και άλλοι διεθνείς δρώντες καλούν σε αυτοσυγκράτηση και σεβασμό δικαιωμάτων διαδηλωτών· η Αφρικανική Ένωση παρακολουθεί στενά, προς το παρόν χωρίς κυρώσεις, αλλά με έμφαση στη συνταγματική τάξη.

7.4 Κίνδυνοι / απειλές

• Κλιμάκωση καταστολής: Η εντεινόμενη χρήση βίας μπορεί να ριζοσπαστικοποιήσει περαιτέρω το κίνημα.
• Θεσμική αποσταθεροποίηση: Η παρατεταμένη κρίση διαβρώνει την αποτελεσματικότητα του κράτους.
• Διεθνής πίεση/παρέμβαση: Ενδεχόμενες στοχευμένες κυρώσεις ή μεσολαβήσεις, αν επιδεινωθεί η κατάσταση.
• Κοινωνικοοικονομικό κόστος: Διαταραχές σε υποδομές, μεταφορές και οικονομική δραστηριότητα με άμεσο αντίκτυπο στη φτώχεια.

7.5 Πιθανές εξελίξεις (σενάρια)

1. Ελεγχόμενη μεταρρύθμιση: Κυβέρνηση συνασπισμού με περιορισμένες παραχωρήσεις· μερική εκτόνωση χωρίς ριζική αλλαγή.
2. Πρόωρες εκλογές: Υποχώρηση στην εσωτερική/διεθνή πίεση με δέσμευση για αξιοπιστία της διαδικασίας.
3. Αυταρχική σκλήρυνση: Ενίσχυση ρόλου δυνάμεων ασφαλείας για διατήρηση της εξουσίας.
4. Καθεστωτική μετάβαση/παραίτηση: Συνδυασμός κοινωνικής πίεσης, διεθνούς απομόνωσης και οικονομικής πίεσης οδηγεί σε ριζική αναδιάταξη.

Επιχειρηματική Διάσταση

Η οικονομική κρίση στη Μαδαγασκάρη δεν αφορά μόνο τα κοιτάσματα πολύτιμων μετάλλων-ορυκτών, ή τις άμεσες ξένες επενδύσεις· διαπερνά το σύνολο της εσωτερικής αγοράς. Η αδυναμία του κράτους να εξασφαλίσει βασικές υποδομές (ηλεκτρισμός, νερό, καύσιμα) επηρεάζει την καθημερινότητα των πολιτών και υπονομεύει τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων. Οι εισαγωγές –από τρόφιμα και φάρμακα έως τεχνολογικό εξοπλισμό– καθίστανται όλο και πιο δαπανηρές και επισφαλείς, ενώ οι εξαγωγές πρώτων υλών και γεωργικών προϊόντων υποχωρούν λόγω χαμηλής παραγωγικότητας και περιορισμένης αξιοπιστίας στις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού.

Αν δεν αποκατασταθεί η σταθερότητα, η χώρα θα παραμείνει εγκλωβισμένη σε έναν φαύλο κύκλο: εσωτερική αγορά σε ασφυξία, διεθνείς επενδυτές διστακτικοί, και διεθνείς αγορές που θα αντιμετωπίζουν τη Μαδαγασκάρη ως έναν αναξιόπιστο εταίρο. Ακόμη και αν υπάρξει αποκλιμάκωση, η ανάκτηση εμπιστοσύνης θα είναι χρονοβόρα και θα απαιτήσει θεσμικές εγγυήσεις, διαφάνεια και σταθερές πολιτικές δεσμεύσεις. Μέχρι τότε, οι διεθνείς συναλλαγές της χώρας θα παραμένουν επισφαλείς, με το βάρος να πέφτει στην κοινωνία και στους ήδη παρόντες ξένους επιχειρηματικούς παίκτες που παρακολουθούν προσεκτικά τις εξελίξεις.

8. Συμπεράσματα

Η κρίση της Μαδαγασκάρης είναι πολυεπίπεδη: ξεκινά από την αποτυχία παροχής βασικών δημόσιων αγαθών και καταλήγει σε θεσμική αμφισβήτηση ενός καθεστώτος που επί σειρά ετών παγίωσε την εξουσία του με αμφισβητούμενες διαδικασίες και σε περιβάλλον διαφθοράς. Η νεολαία λειτουργεί ως καταλύτης: αρνείται την «κανονικότητα» της κακοδιαχείρισης και διεκδικεί διαφάνεια, λογοδοσία και ανανέωση. Τα περιορισμένα μέτρα αποκλιμάκωσης (διάλυση κυβέρνησης, αποπομπές) δεν φαίνονται επαρκή για να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη. Η έκβαση θα κριθεί από την ικανότητα του κράτους να προχωρήσει σε ουσιαστικές θεσμικές εγγυήσεις και να αναμετρηθεί με τα δομικά αίτια της κρίσης, αλλιώς ο κίνδυνος περαιτέρω όξυνσης παραμένει υψηλός.

Οδηγίες Ασφαλείας

Το περιβάλλον αυτό δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο για όσους δραστηριοποιούνται στη Μαδαγασκάρη. Οι βασικές κατευθύνσεις ασφαλείας είναι:

• Situational Awareness: Αποφύγετε περιοχές διαδηλώσεων, παρακολουθείτε συνεχώς τις εξελίξεις μέσω τοπικών και διεθνών πηγών, χαρτογραφήστε εξόδους διαφυγής και “patterns of life” γύρω από το κατάλυμα.
• Risk Avoidance: Μειώστε τις μετακινήσεις, ειδικά τη νύχτα. Χρησιμοποιήστε μόνο αξιόπιστους παρόχους μεταφοράς. Έχετε εναλλακτικά σημεία συνάντησης/καταφυγής σε περίπτωση ταραχών.
• Evacuation Readiness: Προετοιμάστε σχέδιο εκκένωσης μέσω Ivato Airport ή λιμένων, με “go-bag” (έγγραφα, μετρητά, ιατρικά εφόδια, δορυφορικό τηλέφωνο). Κρατήστε τακτική επαφή με την Πρεσβεία και τον οργανισμό σας.
• Operational Security (OPSEC): Μειώστε το αποτύπωμα στα social media, διασφαλίστε ασφαλείς επικοινωνίες, μη κοινοποιείτε δρομολόγια πέραν του απαραίτητου κύκλου.

Βιβλιογραφία

• Al Jazeera (2023) Madagascar opposition boycotts presidential elections citing fraud. Available at: https://www.aljazeera.com/news/2023/11/16/madagascar-opposition-boycotts [Accessed 2 Oct. 2025].
• BBC News (2009) Madagascar crisis: Rajoelina takes power as Ravalomanana flees. Available at: https://www.bbc.com/news/world-africa-10631239 [Accessed 2 Oct. 2025].
• Freedom House (2019) Madagascar – Freedom in the World 2019. Available at: https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2019/madagascar [Accessed 2 Oct. 2025].
• International Crisis Group (2010) Madagascar: Ending the Crisis. Africa Report No. 156. Available at: https://www.crisisgroup.org/africa/southern-africa/madagascar/madagascar-ending-crisis [Accessed 2 Oct. 2025].
• Le Monde (2022) Madagascar: corruption and state capture. Available at: https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/ [Accessed 2 Oct. 2025].
• Reuters (2025) Curfew declared in Madagascar capital after violent protests. Available at: https://www.reuters.com/world/africa/curfew-declared-madagascar-capital-after-violent-protests-2025-09-25/ [Accessed 2 Oct. 2025].
• Reuters (2025) Madagascar protesters demand president’s resignation in fifth day of rallies. Available at: https://www.reuters.com/world/asia-pacific/madagascar-protesters-demand-presidents-resignation-fifth-day-rallies-2025-10-01/ [Accessed 2 Oct. 2025].
• The Guardian (2025) Madagascar’s president dissolves government amid youth-led protests. Available at: https://www.theguardian.com/world/2025/sep/29/madagascar-president-dissolves-government-amid-youth-led-protests [Accessed 2 Oct. 2025].
• Transparency International (2024) Corruption Perceptions Index 2024 – Madagascar. Available at: https://www.transparency.org/en/cpi/2024 [Accessed 2 Oct. 2025].
• AP News (2025) Madagascar’s president fires the government following days of deadly Gen Z protests. Available at: https://apnews.com/ [Accessed 2 Oct. 2025].
• Le Monde (2025) At least five killed after unprecedented protests in Madagascar. Available at: https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/ [Accessed 2 Oct. 2025].
• Rotberg, R.I. (2004) When States Fail: Causes and Consequences. Princeton: Princeton University Press.
• Bayart, J.-F. (2009) The State in Africa: The Politics of the Belly. 2nd edn. Cambridge: Polity Press.

* Ο Νικόλαος Ε. Χατζόβουλος είναι Διεθνής Σύμβουλος Φυσικής Ασφάλειας, Εισηγητής, και Συγγραφέας του βιβλίου ”Περιβάλλον Ασφαλείας & Σύνδρομο Burnout”