Γράφει ο *Νικόλαος Χατζόβουλος.
23 χρόνια μετά…
Η τρομοκρατική ενέργεια της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στους δίδυμους πύργους αποτέλεσε καθοριστικό ορόσημο για την έννοια της Ασφάλειας, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται και ερμηνεύεται η Ασφάλεια τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Ο θάνατος χιλιάδων ανθρώπων και η άνευ προηγουμένου κλίμακα της επίθεσης προκάλεσαν εν το βάθει επανεκτίμηση της απειλής της τρομοκρατίας, των τρωτών σημείων των κρατικών δομών και των μεθόδων αντίδρασης όλων των δρώντων.
Αυτή η επίθεση κατέστησε σαφές ότι η απειλή για την Ασφάλεια δεν περιορίζεται μόνο σε διακρατικούς πολέμους και τρομοκρατικά χτυπήματα μικρής κλίμακας, αλλά περιλαμβάνει και την ασύμμετρη τρομοκρατία μεγάλης κλίμακας, η οποία εκμεταλλεύεται τα τρωτά σημεία στους θεσμούς, τα όργανα, και τα μέτρα Ασφάλειας των σύγχρονων κοινωνιών.
Πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, οι έννοιες της Ασφάλειας επικεντρώνονταν κυρίως στην Κρατική Ασφάλεια και στη δυνατότητα αποτροπής μιας επίθεσης από άλλες κρατικές δυνάμεις (Walt, 1991). Μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους, η έμφαση μετατοπίστηκε προς την αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, όπως η τρομοκρατία, καθώς και προς την πολύ-επίπεδη προληπτική ασφάλεια (multilevel pre-emptive security). Το γεγονός αυτό οδήγησε στην ενίσχυση των μέτρων εσωτερικής ασφάλειας και της ανάπτυξης νέων θεωριών σχετικά με την ασφάλεια, όπως η ανθρωποκεντρική ασφάλεια (human security) και η ασφάλεια των δικτύων και των πληροφοριακών συστημάτων (cybersecurity) (Buzan & Hansen, 2009).
Η τρομοκρατική ενέργεια της 11/09 Manhattan προκάλεσε επίσης, την επανεξέταση του ρόλου των Διεθνών Οργανισμών και των συμμαχιών στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) ενεργοποίησε για πρώτη φορά το άρθρο 5 της συνθήκης, το οποίο υποδεικνύει ότι μια επίθεση σε ένα μέλος ισοδυναμεί με επίθεση σε όλα τα μέλη. Αυτό ενίσχυσε την αντίληψη της Ασφάλειας ως ένα συλλογικό ζήτημα που απαιτεί παγκόσμια συνεργασία και συντονισμό (Williams, 2008). Παράλληλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες προώθησαν το δόγμα του προληπτικού πολέμου (preemptive war), επισημαίνοντας την ανάγκη δράσης πριν από την υλοποίηση μιας απειλής.
Η ενίσχυση της Εθνικής Ασφάλειας συνοδεύτηκε από την επέκταση της εποπτείας και του ελέγχου, με νόμους όπως το USA PATRIOT Act να εισάγουν αυστηρότερα μέτρα παρακολούθησης και περιορισμούς στις ατομικές ελευθερίες. Αυτές οι εξελίξεις ώθησαν τους μελετητές να αναπτύξουν κριτικές θεωρίες σχετικά με την ισορροπία ασφάλειας και ελευθερίας (security vs. liberty) και τις επιπτώσεις στην Ασφάλεια δεδομένων και προσωπικών πληροφοριών (De Goede, 2008). Ταυτόχρονα, αναδύθηκε η ανάγκη ανάπτυξης στρατηγικών διαχείρισης κινδύνων (risk management), δεδομένου ότι οι απειλές από τρομοκρατικές ενέργειες δεν είναι πλέον εύκολα προβλέψιμες ή περιορισμένες γεωγραφικά.
Οι επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου οδήγησαν, επίσης, σε μια πιο πολύπλευρη αντίληψη της Ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο, που περιλαμβάνει όχι μόνο στρατιωτικά και πολιτικά ζητήματα, αλλά και κοινωνικό-οικονομικές και πολιτισμικές παραμέτρους. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, που ακολούθησε τις επιθέσεις, δεν ήταν μόνο μια στρατιωτική απάντηση, αλλά και μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ρίζες της τρομοκρατίας, όπως η φτώχεια, η εκπαίδευση και η ανεργία στις εμπόλεμες περιοχές (Fierke, 2007).
Κλείνοντας, σε πολιτισμικό επίπεδο, η τρομοκρατική επίθεση της 11/09 επιβεβαίωσε κατά πολλούς την πρόβλεψη του Samuel P. Huntington στο έργο του The Clash of Civilizations (1996). Σύμφωνα με τον Huntington, οι μελλοντικές συγκρούσεις δεν θα βασίζονται πλέον σε ιδεολογικές ή οικονομικές διαφορές, αλλά θα είναι αποτέλεσμα πολιτισμικών και θρησκευτικών διαφορών. Η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου θεωρήθηκε ως μία απόδειξη αυτής της θεωρίας, καθώς τροφοδότησε την αντίληψη ότι ο δυτικός πολιτισμός και ο ισλαμικός κόσμος βρίσκονται σε μια βαθιά, πολιτισμική αντιπαράθεση. Αυτό επηρέασε τόσο τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής των δυτικών κρατών όσο και τη στάση τους απέναντι σε ζητήματα όπως η μετανάστευση, η πολιτισμική ταυτότητα και η θρησκευτική ανοχή (Huntington, 1996). Οι επιθέσεις οδήγησαν στην ενίσχυση του πολιτισμικού εθνικισμού σε πολλές δυτικές κοινωνίες και στην αύξηση των εντάσεων μεταξύ θρησκευτικών κοινοτήτων, επισημαίνοντας την ανάγκη για έναν νέο διάλογο γύρω από τη διαπολιτισμική συνεργασία και κατανόηση.
Συμπερασματικά, η τρομοκρατική ενέργεια της 11/09 καθορίζει ένα γενεαλογικό ορόσημο, καθώς οδήγησε σε έναν ριζικό επαναπροσδιορισμό της Ασφάλειας ως θεωρητικό και πρακτικό πλαίσιο. Η έννοια της Ασφάλειας διευρύνθηκε, με έμφαση στην προστασία των πολιτών, την πρόληψη ασύμμετρων απειλών, τη συνεργασία μεταξύ κρατών, την πολιτισμική ταυτότητα, και την ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και επιτήρησης. Επίσης, έφερε στο προσκήνιο τις αναδυόμενες προκλήσεις που σχετίζονται με την τεχνολογία και τα δίκτυα, και ανέδειξε την ανάγκη για πιο συνολικές στρατηγικές διαχείρισης κινδύνων.
Βιβλιογραφία
- Buzan, B., & Hansen, L. (2009). The Evolution of International Security Studies. Cambridge University Press.
- De Goede, M. (2008). Risk and the War on Terror. Routledge.
- Fierke, K. M. (2007). Critical Approaches to International Security. Polity Press.
- Huntington, S. P. (1996). The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Simon & Schuster.
- Walt, S. M. (1991). The Renaissance of Security Studies. International Studies Quarterly, 35(2), 211-239.
- Williams, P. D. (2008). Security Studies: An Introduction. Routledge.
