Ο Καπετάν Κώττας Χρήστου (1852–1905), γνωστός απλά ως Καπετάν Κώττας, υπήρξε μια από τις κορυφαίες μορφές του Μακεδονικού Αγώνα και θεωρείται ο πρώτος Μακεδονομάχος.
Γεννημένος στη Ρούλια (σημερινό χωριό Κώττας στη Φλώρινα), ξεχώρισε από νεαρή ηλικία για το ανυπότακτο και τολμηρό του πνεύμα.
Παρά το γεγονός ότι δεν αγαπούσε ιδιαίτερα τα γράμματα, κατάφερε να μάθει ανάγνωση και γραφή ώστε να βοηθήσει την οικογένειά του μετά τον θάνατο του πατέρα του. Εργάστηκε ως αγωγιάτης, ταξιδεύοντας στη Θράκη, την Κωνσταντινούπολη και τη Σερβία, και αργότερα δραστηριοποιήθηκε ως παντοπώλης, υποδηματοποιός, κηροπλάστης και ξενοδόχος στη Ρούλια. Με τα κέρδη του στήριζε φτωχούς χωριανούς, έκτισε ξενώνα για άπορους και βοήθησε στη συντήρηση μοναστηριών της περιοχής.
Η ένταξη στη VMRO και η ρήξη
Αρχικά ο Κώττας εντάχθηκε στην Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (VMRO), πιστεύοντας στο όραμα μιας ελεύθερης Μακεδονίας. Ωστόσο, η συνεργασία του με τους Βουλγάρους κομιτατζήδες γρήγορα έληξε, καθώς αρνήθηκε να στραφεί εναντίον των Ελλήνων. Το 1898, αφού σκότωσε τον Τούρκο τσιφλικά Κασίμ Μπέη που καταδυνάστευε τη Φλώρινα, πήρε τα βουνά του Βιτσίου και σχημάτισε τη δική του ένοπλη ομάδα.
Η συμμαχία με τον Γερμανό Καραβαγγέλη
Η στροφή στην ελληνική υπόθεση έγινε το 1902, όταν ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης τον προσέγγισε. Ο Καπετάν Κώττας εντάχθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα, πολεμώντας κατά των κομιτατζήδων και των Οθωμανών, προστατεύοντας τα ελληνικά χωριά της Δυτικής Μακεδονίας. Παρά τη συνεργασία με την Εκκλησία και το ελληνικό κράτος, κράτησε την ανεξαρτησία του και παρέμεινε μια ελεύθερη φωνή.
Η σύλληψη και ο απαγχονισμός
Το 1904 γνώρισε τον Παύλο Μελά, με τον οποίο συνεργάστηκε στην πρώτη αποστολή στη Μακεδονία. Όμως, τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς συνελήφθη μετά από προδοσία. Μεταφέρθηκε στις φυλακές Μοναστηρίου, όπου αρνήθηκε πρόταση αποφυλάκισης με αντάλλαγμα να υπηρετήσει στον οθωμανικό στρατό.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1905, οδηγήθηκε στο ικρίωμα στην πλατεία Ατ Παζάρ του Μοναστηρίου. Με θάρρος απαίτησε να του λύσουν τα χέρια, ανέβηκε μόνος του και φώναξε το ιστορικό: «Ντα ζίβι Γκάρτσια!» (Ζήτω η Ελλάς!) πριν κλωτσήσει το υποπόδιο και βρει μαρτυρικό θάνατο.
Η κληρονομιά του Καπετάν Κώττα
Η θυσία του συγκλόνισε τους Έλληνες της Μακεδονίας και αποτέλεσε την απαρχή της ελληνικής αντεπίθεσης. Ο Καπετάν Κώττας έμεινε στην ιστορία ως σύμβολο αντίστασης και ηρωισμού. Το χωριό του μετονομάστηκε σε Κώττας προς τιμήν του, ενώ το 1960 ανεγέρθηκε επιβλητικός ανδριάντας του στη Φλώρινα, έργο του γλύπτη Δημήτριου Καλαμάρα..
Ο Καπετάν Κώττας ήταν ο πρωτοπόρος του Μακεδονικού Αγώνα, ο πρώτος που ύψωσε τη σημαία της ελληνικής ιδέας στη Δυτική Μακεδονία και άφησε παρακαταθήκη πίστης, θάρρους και ελευθερίας.
