Η εικόνα της δουλείας ως «κάτι του παρελθόντος» είναι επικίνδυνα παραπλανητική. Ιστορικές μελέτες και πρόσφατα ρεπορτάζ υπενθυμίζουν ότι η δουλεία και το δουλεμπόριο διατρέχουν τον μουσουλμανικό κόσμο από τον 7ο αιώνα, και ότι το αποτύπωμα αυτής της ιστορίας φτάνει μέχρι τις μέρες μας.
Ορισμένοι σύγχρονοι ιστορικοί και δημοσιογράφοι εκτιμούν ότι έως και 17 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν περάσει από το δουλεμπόριο στον μουσουλμανικό κόσμο στη μακρά αυτή περίοδο, στοιχείο που αναδεικνύει το εύρος και τη διάρκεια του φαινομένου.
Η σύγχρονη δουλεία όμως δεν μοιάζει απαραίτητα με τις “κλασσικές” εικόνες, σήμερα παίρνει τη μορφή καταναγκαστικής εργασίας, εμπορίας ανθρώπων, σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κληρονομικής δεσποτείας. Διεθνείς μετρήσεις και δείκτες καταγράφουν ότι δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν υπό συνθήκες που εμπίπτουν στον ορισμό της «μοντέρνας σκλαβιάς». Το Global Slavery Index επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα είναι παγκόσμιο, αυξανόμενο σε περιόδους κρίσης και πολέμου, και ιδιαίτερα ευάλωτες είναι περιοχές με συγκρούσεις, φτώχεια και πολιτική αστάθεια.
Στην Αφρική και την ζώνη ετου Σαχέλ, η Μπουρκίνα Φάσο, το Μαυριτανία και περιοχές της Σαχάρας έχουν μακρόχρονα ιστορικά αποτυπώματα δουλείας. Η Μαυριτανία, παρά την τυπική κατάργηση, παραμένει υπό παρακολούθηση επειδή δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θεωρούνται ευάλωτοι ή ζουν σε συνθήκες που ερευνητές χαρακτηρίζουν ως καταναγκαστική εργασία και δεσποτεία, ένα φαινόμενο που αντιπαραβάλλει το νομικό πλαίσιο με την πραγματικότητα στην καθημερινή ζωή. (Αρχεία ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έρευνες πεδίου αναδεικνύουν την εσωτερική διάσταση του προβλήματος.)
Στη Λιβύη, η κατάρρευση του κράτους δημιούργησε αγορές εκμετάλλευσης όπου μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική κρατούνται, υποβάλλονται σε βία και σύμφωνα με πολυάριθμα ρεπορτάζ, πωλούνται. Το 2017 βίντεο και δημοσιογραφικές έρευνες προκάλεσαν διεθνή κατακραυγή για «αγορές σκλάβων» στη Λιβύη, ενώ ανθρωπιστικές υπηρεσίες ανέφεραν ότι πολλοί κρατούμενοι αντιμετωπίζουν εξευτελιστικές συνθήκες και εξαναγκαστική εργασία. Η περίπτωση της Λιβύης δείχνει πώς η ασφάλεια και η πολιτική αποσάθρωση δημιουργούν περιβάλλον όπου η εμπορία ανθρώπων αναβιώνει με δραματικό τρόπο.
Σε πλουσιότερες χώρες του Κόλπου, η εξάρτηση από εργαζόμενους – μετανάστες, ιδιαίτερα οικιακούς βοηθούς, έχει δημιουργήσει δομές που ευνοούν την εκμετάλλευση. Δεσμεύσεις διαβατηρίων, ακραία υπερεργασία, απλήρωτη εργασία και, σε πολλούς καταγεγραμμένους περιστασιακά, περιστατικά κακοποίησης που ενδέχεται να συνιστούν καταναγκαστική εργασία ή εμπορία ανθρώπων. Πρόσφατες εκθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων τεκμηριώνουν ότι δικαιώματα και νομικές προστασίες συχνά δεν εφαρμόζονται πρακτικά, αφήνοντας εργαζόμενους εκτεθειμένους.
Επιπλέον, η χρήση της δουλείας ως εργαλείου πολέμου, όπως επιβεβαιώθηκε στην περίπτωση του ISIS με τη σεξουαλική δουλεία των Γεζίντι γυναικών, αναδεικνύει τον χαρακτήρα της δουλείας ως όπλου εξόντωσης και εθνοθρησκευτικής καταστολής. Διεθνείς αναφορές των Ηνωμένων Εθνών και νομικές αξιολογήσεις έχουν περιγράψει πρακτικές συστηματικής αιχμαλωσίας, σεξουαλικής εκμετάλλευσης και εξαναγκασμού που συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η σιωπή, πολιτική, θρησκευτική ή κοινωνική, γύρω από αυτές τις πρακτικές επιτείνει τον πόνο των θυμάτων και δυσκολεύει τη λογοδοσία. Όπως τονίζουν ερευνητές και δημοσιογράφοι, κάθε συζήτηση περί αποζημιώσεων ή ιστορικής ευθύνης που αποκλείει χώρες με ρόλο στην ιστορία και τη σύγχρονη πρακτική της δουλείας (αραβικές χώρες, περιοχές της Βόρειας Αφρικής, και την πρώην οθωμανική σφαίρα επιρροής) θα είναι μερική και ανεπαρκής.
Η λύση απαιτεί συνδυασμό, ανεξάρτητη δημοσιογραφική έρευνα, νομική λογοδοσία, προστασία θυμάτων, μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και διακρατική συνεργασία για τη διάλυση δικτύων εμπορίας ανθρώπων. Το ιστορικό βάθος του προβλήματος δεν αφαιρεί την ευθύνη του σήμερα, η αναγνώριση, η έρευνα και η αποκατάσταση των θυμάτων πρέπει να μπουν στο κέντρο κάθε δημόσιας και διεθνούς πολιτικής που διεκδικεί δικαιοσύνη.
Πηγές πληροφοριών: Telegraph, Global Slavery Index, Reuters, Amnesty, Έκθεση ΟΗΕ
