Καθώς η βιομηχανία παραμερίζεται, οι επιστήμονες αναζητούν καινοτόμους τρόπους για να διασφαλίσουν ότι οι ακριβές θεραπείες μπορούν να προσεγγίσουν άτομα που τις χρειάζονται.
Ήταν μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της γονιδιακής θεραπείας – και τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις.
Το Strimvelis είναι μια ισχυρή θεραπεία για μια καταστροφική γενετική διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος και μια από τις πρώτες γονιδιακές θεραπείες που εγκρίθηκαν στην Ευρώπη. Αλλά το 2022, η εταιρεία που το πούλησε ανακοίνωσε ότι δεν είχε πλέον την οικονομική δυνατότητα να το κάνει: ο Στριμβέλης ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός στη θεραπεία ασθενειών, αλλά όχι στο να αποφέρει κέρδος.
Τώρα έχει μια δεύτερη ευκαιρία. Το ιταλικό φιλανθρωπικό ίδρυμα Telethon στο Μιλάνο ανακοίνωσε ότι θα παράγει τον ίδιο τον Στριμβέλη. «Κάνουμε μια αλλαγή παραδείγματος», είπε η Francesca Pasinelli, γενική διευθύντρια του Telethon Foundation, σε δήλωση της 12ης Σεπτεμβρίου που ανακοινώνει την απόφαση. «Είμαστε ο πρώτος μη κερδοσκοπικός οργανισμός που αναλαμβάνει την εμπορευματοποίηση μιας γονιδιακής θεραπείας».
Το πρωτοφανές πρόγραμμα της φιλανθρωπικής οργάνωσης προσφέρει ελπίδα σε επιστήμονες που έχουν περάσει δεκαετίες αναπτύσσοντας γονιδιακές θεραπείες για σπάνιες διαταραχές, μόνο για να διαπιστώσουν ότι ο τυπικός τρόπος παροχής αυτών των θεραπειών σε άτομα που έχουν ανάγκη – η αδειοδότηση τους σε κερδοσκοπικές εταιρείες – δεν είναι διαθέσιμος. Άλλοι ανορθόδοξοι τρόποι για να συνεχιστούν αυτές οι προσπάθειες δοκιμάζονται επίσης.
«Νομίζω ότι θα αρχίσουμε να βλέπουμε δημιουργικές λύσεις και μάλλον διαφορετικές οντότητες που εμπορεύονται φάρμακα», λέει ο P. J. Brooks, διευθυντής προγράμματος του Εθνικού Κέντρου Προώθησης Μεταφραστικών Επιστημών των ΗΠΑ (NCATS) στη Bethesda του Μέριλαντ.
Θεραπείες υπό απειλή.
Τα τελευταία δύο χρόνια, δύο γονιδιακές θεραπείες εκτός από τον Στρυμβέλη έχουν αποσυρθεί από την ευρωπαϊκή αγορά για επιχειρηματικούς λόγους, αφού έλαβαν την έγκριση των ρυθμιστικών αρχών. Εντείνεται η ανησυχία ότι άλλες γονιδιακές θεραπείες για σπάνιες ασθένειες θα έχουν παρόμοια μοίρα, όπως και οι επερχόμενες θεραπείες που βασίζονται στη σχετική τεχνική επεξεργασίας γονιδιώματος, η οποία κάνει στοχευμένες αλλαγές στο DNA.
«Η γονιδιακή θεραπεία είναι εκεί που βρίσκονται πολλές ελπίδες μας», λέει η Barbara Ballard, διευθύντρια του SCID, Angels for Life Foundation, μιας ομάδας υπεράσπισης στο Lakeland της Φλόριντα. «Για να πεις σε κάποιον, «Έχουμε την τεχνολογία, αλλά δεν πρόκειται να σώσουμε το παιδί σου επειδή δεν μπορούμε να βγάλουμε χρήματα από σένα»; Πραγματικά?”
Ο Στριμβέλης αντιμετωπίζει μια διαταραχή του ανοσοποιητικού που ονομάζεται ADA-SCID, μέρος μιας ομάδας καταστάσεων που είναι άτυπα γνωστές ως διαταραχή «μωρού φούσκας». Τα παιδιά με την πάθηση έχουν μεταλλάξεις σε ένα γονίδιο που ονομάζεται ADA, με αποτέλεσμα ανεπαρκή επίπεδα του ενζύμου ADA. Αυτό τα αφήνει ευάλωτα σε συχνές λοιμώξεις, οι οποίες μπορεί να είναι θανατηφόρες.
Μια μεταμόσχευση μυελού των οστών μπορεί να θεραπεύσει ορισμένες περιπτώσεις της ασθένειας, αλλά πολλά παιδιά δεν διαθέτουν κατάλληλο δότη. Άλλες υπάρχουσες θεραπείες αποκαθιστούν μόνο εν μέρει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Το Strimvelis περιέχει κύτταρα από τον μυελό των οστών ενός παιδιού που έχουν τροποποιηθεί ώστε να φέρουν ένα λειτουργικό αντίγραφο της ADA. Αναπτύχθηκε αρχικά από ερευνητές στο San Raffaele Telethon Institute for Gene Therapy στο Μιλάνο, το οποίο στη συνέχεια το έδωσε άδεια στην GSK, μια φαρμακευτική εταιρεία με έδρα το Λονδίνο. Το 2016, ο Στριμβέλης έγινε η πρώτη γονιδιακή θεραπεία που πραγματοποιήθηκε σε βλαστοκύτταρα που παράγουν αίμα και κέρδισε έγκριση στην Ευρώπη.
Ανώτατο όριο στις πωλήσεις.
Αλλά η αγορά του Στριμβέλη είναι μικροσκοπική. Τα παιδιά με ADA-SCID ευθύνονται για λιγότερες από 1 στις 200.000 γεννήσεις γεννήσεων στην Ευρώπη και η γονιδιακή θεραπεία προορίζεται για όσους δεν μπορούν να βρουν κατάλληλο δότη μυελού των οστών. Επιπλέον, το Strimvelis παράγεται μόνο στο Μιλάνο και τα άτομα που αναζητούν θεραπεία πρέπει να μπορούν να ταξιδέψουν εκεί για να το λάβουν — ένα ταξίδι που δεν μπορούν να κάνουν όλα τα παιδιά με ADA-SCID.
Το 2018, η GSK πούλησε το Strimvelis, μαζί με πολλές άλλες θεραπείες για σπάνιες ασθένειες, στην Orchard Therapeutics, η οποία εδρεύει στο Λονδίνο. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Orchard άφησε το φάρμακο. «Θα έλεγα ότι είναι μια θεραπεία για αυτήν την ασθένεια και δεν χρησιμοποιώ τη λέξη «θεραπεία» πολύ συχνά», λέει ο Μπρουκς. «Το γεγονός ότι δύο εταιρείες το εγκατέλειψαν – υπάρχει ένα πρόβλημα εδώ».
Η συμφωνία Telethon θα μπορούσε να αποτελέσει δοκιμαστική περίπτωση για άλλες γονιδιακές θεραπείες για σπάνιες ασθένειες, λέει ο Luigi Naldini, διευθυντής του San Raffaele Telethon Institute for Gene Therapy. «Είναι ένα σημείο εκκίνησης που ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε», λέει.
Οι καινοτομίες ριζώνουν.
Ο Στριμβέλης δεν είναι η μόνη γονιδιακή θεραπεία ADA-SCID που εγκαταλείφθηκε από τον εταιρικό ιδιοκτήτη της. Η Orchard έχει επίσης σταματήσει τις εργασίες σε μια θεραπεία που είναι παρόμοια με το Strimvelis, αλλά χρησιμοποιεί μια διαφορετική μέθοδο για να μεταφέρει το γονίδιο ADA στα κύτταρα ενός αποδέκτη. Το 2021, η εταιρεία επέστρεψε τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για αυτή τη θεραπεία στους ακαδημαϊκούς ερευνητές που την δημιούργησαν για πρώτη φορά.
Ένας από αυτούς τους ερευνητές, ο παιδίατρος Donald Kohn στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Λος Άντζελες, συνεχίζει τις δοκιμές με χρήματα από το Ινστιτούτο Αναγεννητικής Ιατρικής της Καλιφόρνια στο Νότιο Σαν Φρανσίσκο, μια κρατική υπηρεσία που χρηματοδοτεί την έρευνα βλαστοκυττάρων. Είναι επίσης σε συζητήσεις με την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ και εταιρείες που μπορούν να παράγουν τα συστατικά μιας γονιδιακής θεραπείας, αναζητώντας έναν τρόπο μείωσης του κόστους παραγωγής της θεραπείας και την απόκτηση ρυθμιστικής έγκρισης.
Άλλες προσπάθειες βρίσκονται σε εξέλιξη για τη μείωση του κόστους ανάπτυξης και παραγωγής γονιδιακών θεραπειών. Το NCATS εμπλέκεται σε πολλαπλά προγράμματα που διερευνούν τρόπους τυποποίησης της παραγωγής γονιδιακής θεραπείας, με την ελπίδα να επινοήσουν απλοποιημένες διαδικασίες παραγωγής και έγκρισης. «Εάν το πετύχουμε αυτό, θα αλλάξουμε τον λογισμό του τι συνιστά «ασθένεια εμπορικού ενδιαφέροντος», λέει ο Μπρουκς.
Ευπρόσδεκτοι δισεκατομμυριούχοι.
Αλλά αυτός και άλλοι αναγνωρίζουν επίσης τις προκλήσεις της παραγωγής αυτών των θεραπειών εκτός βιομηχανίας. Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι λίγες φιλανθρωπικές οργανώσεις έχουν αρκετά βαθιά τσέπες για να διαθέσουν στην αγορά μια γονιδιακή θεραπεία, λέει η Simone Boselli, διευθύντρια δημοσίων υποθέσεων στο EURORDIS-Rare Diseases Europe, μια μη κερδοσκοπική συμμαχία οργανώσεων ασθενών με έδρα το Παρίσι. Με την ανακοίνωση της Telethon, «ένα νέο μοντέλο διαμορφώνεται στην πραγματικότητα», λέει. «Αλλά πρέπει να προσέχουμε: πόσους άλλους Τηλεμαραθωνίους μπορούμε να έχουμε;» Και λίγοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί έχουν την απαραίτητη τεχνική τεχνογνωσία, λέει η Grace Hampson, αναπληρώτρια διευθύντρια στο Office of Health Economics, μια ανεξάρτητη ερευνητική φιλανθρωπική οργάνωση στο Λονδίνο.
Για τέτοιους λόγους, ο Kohn ελπίζει ότι μπορεί τελικά να δελεάσει μια κερδοσκοπική εταιρεία να αναλάβει τη γονιδιακή θεραπεία ADA-SCID που δοκιμάζει τώρα. Αλλά εάν η θεραπεία του δεν μπορεί να τραβήξει το βλέμμα ενός μνηστήρα βιοτεχνολογίας, λέει ο Kohn, το σχέδιο Β του είναι να περιθάλψει όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά πριν εξαντληθούν τα μετρητά. «Μόλις πήγα στην ιατρική σχολή. Μαθαίνω αυτό το ρυθμιστικό και την ανάπτυξη φαρμάκων όσο προχωράμε», λέει. «Αν γνωρίζετε δισεκατομμυριούχους, στείλτε τους στο δρόμο μου».
