Στα οροπέδια του Παμίρ, στα σύνορα Τατζικιστάν, Αφγανιστάν, Κίνας και Κιργιστάν, κρύβεται μια απρόσμενη και συγκινητική ιστορία: ολόκληρα χωριά κατοικούνται από απογόνους των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι οποίοι διατηρούν ζωντανή τη μνήμη του, 2.300 χρόνια μετά την πορεία του μέσα από την αρχαία Σογδιανή και Βακτριανή.
Την αποκάλυψη αυτής της άγνωστης ελληνικής παρουσίας στην καρδιά της Ασίας έκανε ο ιστορικός ερευνητής και σκηνοθέτης Δημήτρης Μανωλεσάκης, έπειτα από επίμονες έρευνες και δύσκολες αποστολές στα κακοτράχαλα βουνά της περιοχής.
Ζωντανή η μνήμη του “Ισκαντάρ”
Οι κάτοικοι αυτών των απομονωμένων ορεινών χωριών αυτοαποκαλούνται Ισκανταρί Παμίρσκι – δηλαδή «Αλεξανδρινοί του Παμίρ» – και δηλώνουν υπερήφανοι για την ελληνική καταγωγή τους. Αναφέρονται στον Μέγα Αλέξανδρο ως Ισκαντάρ, τον οποίο όχι μόνο σέβονται αλλά και λατρεύουν σχεδόν ως θεότητα.
Παρότι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, οι Ισκανταρί προσεύχονται στον Αλέξανδρο και προσκυνούν έναν τάφο ψηλά στα βουνά Γιασμουλάχ, τον οποίο θεωρούν δικό του. Κάθε άνοιξη και φθινόπωρο διανύουν με τα πόδια 68 χιλιόμετρα για να τον τιμήσουν και να ζητήσουν τη βοήθειά του.
«Η ζωή εδώ είναι σκληρή, αλλά με τον Ισκαντάρ στο πλευρό μας, τα καταφέρνουμε», λέει ένας ηλικιωμένος κάτοικος με συγκινητική απλότητα.
Πέντε ελληνικά χωριά σε υψόμετρο 4.000 μέτρων
Ο Δ. Μανωλεσάκης εντόπισε πέντε απομονωμένα χωριά σε υψόμετρα 3.000 έως 4.000 μέτρων. Κάθε ένα φέρει διαφορετική ονομασία: Ισκανταρί Παμίρσκι (Αλεξανδρινοί του Παμίρ), Ισκανταρί Κούλι (Αλεξανδρινοί της Λίμνης) και Καλάσι Παμίρσκι (Καλάς του Παμίρ), παραπέμποντας σε κοινότητες που πιθανώς έχουν καταγωγή από τους Καφίρ Καλάς του Πακιστάν — έναν άλλο πληθυσμό με αρχαιοελληνικά χαρακτηριστικά που είχε επίσης μελετήσει ο ίδιος σκηνοθέτης στο παρελθόν.
Οι κοινότητες αυτές, πέρα από την πίστη τους στον Ισκαντάρ, διατηρούν παραδόσεις, γλωσσικά στοιχεία και θρύλους με εμφανή ελληνικά στοιχεία. Η γλώσσα τους είναι μίγμα περσικών, τατζικικών, ουζμπεκικών, αφγανικών και λέξεων ελληνικής ρίζας. Λέξεις όπως «εις καλόν» (το όμορφο), «γυναίκ» (η γυναίκα), και εκφράσεις όπως «μακεδόνσκι αρύδ» (μακεδονικά καρύδια) παραπέμπουν σε μακρινά ελληνικά κατάλοιπα.
Θρύλοι και παραδόσεις με επίκεντρο τον Αλέξανδρο
Η προφορική τους παράδοση είναι πλούσια σε θρύλους για τον Μέγα Αλέξανδρο. Ένας από αυτούς αφηγείται πως ο Ισκαντάρ, με υπεράνθρωπη δύναμη, σήκωσε έναν τεράστιο βράχο για να φτιάξει γέφυρα ανάμεσα σε δύο γκρεμούς. Άλλος θρύλος θέλει τη λίμνη Κούλι να σχηματίζεται από έναν κατακλυσμό που εμπόδισε μάχη μεταξύ των στρατευμάτων του Αλέξανδρου και των ντόπιων, οδηγώντας τελικά σε ειρήνη και συμβίωση.
Ο Αλέξανδρος παρουσιάζεται ως ημίθεος, ικανός να φέρει ειρήνη, ευγονία και σοφία. Ο ίδιος θρησκευτικός τους ηγέτης διηγείται ότι γυναίκες που δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν επισκέπτονται τον “τάφο του Ισκαντάρ” και μετά την προσευχή μένουν έγκυες.
Σε μια παραλλαγή του γνωστού μύθου για το νερό της αθανασίας, ο Αλέξανδρος φέρεται να απορρίπτει την αιώνια ζωή, λέγοντας ότι δεν θέλει να ζήσει για πάντα, αλλά να μείνει αθάνατο το έργο του.
Ένα συγκλονιστικό ελληνικό αποτύπωμα στον χρόνο
Η ύπαρξη αυτών των μακρινών απογόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελεί ζωντανή μαρτυρία της τεράστιας επιρροής του ελληνικού πολιτισμού και της πορείας του Αλέξανδρου στην Ανατολή. Πρόκειται για μια από τις πιο συγκινητικές πτυχές της ελληνικής διασποράς — άγνωστη στο ευρύ κοινό, σχεδόν μυθική, αλλά ιστορικά τεκμηριωμένη.
«Δεν είναι απλώς θρύλοι», λέει ο Δημήτρης Μανωλεσάκης. «Είναι ζωντανή μνήμη ενός λαού που δεν ξεχνά. Και ίσως εμείς οι υπόλοιποι Έλληνες πρέπει να τον θυμηθούμε ξανά».
