Της Μαίρης Μάκρα
ΟΙΔΙΠΟΥΣ – (Από τον Τύραννο στον Οδοιπόρο – αυτόν που βαδίζει προς το Φως της Συνείδησης).
«ΑΠΟΣΤΟΛΗ»: Άτομο με ηγετικές ικανότητες, προορισμένο να ηγηθεί.
«ΑΔΥΝΑΜΙΑ ή ΑΜΑΡΤΙΑ»: Έμμονη φιλοδοξία και τάση επιβολής. Δεσποτική στάση.
Ο Μύθος
Πριν από τη γέννηση του Οιδίποδα, ο βασιλιάς της Θήβας, Λάιος, θέλησε να μάθει το πεπρωμένο του όσον αφορά την απόκτηση διαδόχου, καθώς η σύζυγός του, Ιοκάστη (ή Επικάστη), δεν είχε καταφέρει να κυοφορήσει, παρά τις πολύχρονες προσπάθειες. Ο Λοξίας Απόλλων, μέσω της Πυθίας, του προφήτεψε πως θα αποκτούσε γιο, ο οποίος όμως θα γινόταν ο φονιάς του.
Ο Λάιος, γνωρίζοντας τον χρησμό, όταν γεννήθηκε ο πρωτότοκος του, έδεσε τα πόδια του βρέφους —εξού και το όνομα Οιδίπους (οίδημα + πους)— και τον εμπιστεύτηκε σ’ έναν δούλο, διατάζοντάς τον να το αφήσει έκθετο στον Κιθαιρώνα. Όμως, ένας βοσκός βρήκε το βρέφος και το παρέδωσε στη βασίλισσα της Κορίνθου, Μερόπη (ή Περίβοια), σύζυγο του βασιλιά Πόλυβου. Το βασιλικό ζεύγος, που δεν είχε δικά του παιδιά, θεώρησε τον Οιδίποδα «θείο δώρο» και τον ανέθρεψε ως νόμιμο διάδοχο του θρόνου.
Ο Οιδίποδας μεγάλωσε στα παλάτια της Κορίνθου, στην πόλη Τενέα, θεωρώντας τον εαυτό του γνήσιο Κορίνθιο πρίγκιπα. Όταν όμως κάποιος τον αποκάλεσε «νόθο», άρχισε να αμφιβάλλει για την καταγωγή του. Επειδή στο παλάτι επικρατούσε απόλυτη σιωπή γύρω από το θέμα, αποφάσισε να αναζητήσει την αλήθεια στον ναό των Δελφών. Εκεί, η Πυθία, χωρίς να απαντήσει στο ερώτημά του, του απηύθυνε έναν τρομακτικό χρησμό: θα σκοτώσει τον πατέρα του, θα νυμφευθεί τη μητέρα του, και τα παιδιά του θα γεννηθούν μέσα στην αμαρτία.
Ο Οιδίποδας, τρομαγμένος, αποφάσισε να μην επιστρέψει ποτέ στην Κόρινθο για να προστατέψει εκείνους που πίστευε για γονείς του. Ξεκίνησε έτσι μια περιπλάνηση στον ελλαδικό χώρο, ώσπου, σε ένα τρίστρατο με την ονομασία «Σχιστή Οδός», συνάντησε μια άμαξα. Ύστερα από έντονη λογομαχία, σκότωσε τον κύριο της άμαξας και τους συνοδούς του, εκτός από έναν. Αργότερα θα αποδειχθεί πως ο άντρας εκείνος ήταν ο ίδιος του ο πατέρας, ο Λάιος, ο οποίος κατευθυνόταν στους Δελφούς για να μάθει τι απέγινε το παιδί του.
Λίγο πριν φτάσει στη Θήβα, ο Οιδίποδας συνάντησε τη Σφίγγα, ένα φοβερό μυθικό τέρας με κεφάλι γυναίκας, σώμα λιονταριού και φτερά αετού. Η Σφίγγα σκότωνε όποιον περαστικό δεν μπορούσε να απαντήσει στον γρίφο της. Ρώτησε και τον Οιδίποδα: «Ποιο ον βαδίζει το πρωί στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;»
Ο Οιδίποδας απάντησε: «Ο Άνθρωπος· που στην παιδική του ηλικία (πρωί της ζωής) μπουσουλά στα τέσσερα, στην ώριμη ηλικία (μεσημέρι) περπατά στα δύο, και στο γήρας (βράδυ) χρειάζεται τρίτο στήριγμα, τη μαγκούρα.»
Η Σφίγγα, είτε πέφτοντας από τον γκρεμό, είτε σκοτωμένη από τον Οιδίποδα σε μάχη που ακολούθησε, κατατροπώθηκε. Ως ανταμοιβή, ο Κρέοντας, προσωρινός βασιλιάς της Θήβας, του προσέφερε τον θρόνο και το χέρι της βασίλισσας Ιοκάστης —μητέρας του Οιδίποδα.
Ο Οιδίποδας παντρεύτηκε την Ιοκάστη, αγνοώντας την αληθινή της ταυτότητα, και απέκτησαν μαζί τέσσερα παιδιά: τον Πολυνείκη, τον Ετεοκλή, την Αντιγόνη και την Ισμήνη —που ήταν ταυτόχρονα παιδιά και αδέλφια του.
Έτσι εκπληρώθηκε πλήρως ο χρησμός που είχε δοθεί πρώτα στον Λάιο και κατόπιν στον ίδιο τον Οιδίποδα. Κατά μια εκδοχή, όταν η Ιοκάστη έμαθε την αλήθεια, αυτοκτόνησε.
ΑΠΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ – Γενικά
Ο Οιδίπους συμβολίζει τον νοητικά προικισμένο άνθρωπο με ηγετικές ικανότητες, που όμως για να τις εκδηλώσει με αρμονικό τρόπο, καλείται να υπερβεί την εγωκεντρική του φύση. Αν δεν πνευματοποιηθεί, αν δεν γνωρίσει και εναρμονιστεί με τον βαθύτερο, άυλο εαυτό του, κινδυνεύει να εκδηλώσει τη δυναμική του ως αλαζονική κυριαρχία. Χωρίς εσωτερική εργασία, ο “ηγέτης” μετατρέπεται σε “τύραννο”, που ζητά να επιβάλλει τις ατομικές του ιδέες, προβάλλοντάς τες ως μοναδικές αλήθειες.
ΑΠΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ
– «Είναι γιος βασιλιά»=Συμβολίζει το άτομο με πνευματικά και ηθικά “βασιλικά” προσόντα — είναι γεννημένος για να ηγείται, να πρωτοπορεί, να δημιουργεί. Δεν αντέχει την υποταγή σε συστήματα ή ρόλους που περιορίζουν την αυτονομία του. Έχει ανάγκη να εκφράσει τη μοναδικότητά του, όμως αν δεν έχει πνευματική βάση, προσπαθεί να την επιβάλει στους άλλους με δογματισμό ή αυταρχισμό.
– «Ο Λάϊος διατάζει να εγκαταλείψουν το παιδί στο βουνό»=Το παιδί βιώνει το τραύμα της πατρικής εγκατάλειψης. Στην ψυχική του εμπειρία, ο πατέρας αποτυγχάνει να του προσφέρει αγάπη, αποδοχή, κατανόηση. Καλύπτει μόνο τις υλικές ανάγκες ή απουσιάζει πλήρως. Αυτή η απόρριψη υποσκάπτει την αυτοεκτίμηση του ατόμου και δημιουργεί κενό ταυτότητας.
– «Οι τένοντες του παιδιού είναι πληγωμένοι»=Το άτομο φέρει μια βαθιά ψυχική πληγή. Η τραυματισμένη ψυχή του εκδηλώνεται με συναισθηματική αστάθεια, ευθιξία, θυμό και ανάγκη για επιβολή. Η εσωτερική ανασφάλεια καλύπτεται με θυμό και αλαζονεία.
– «Οιδίπους» = «Πρησμένο πόδι»-Υποδηλώνει την ασταθή πορεία ζωής λόγω ματαιοδοξίας. Η ψυχή “πρήζεται” από την ανάγκη για αναγνώριση. Το άτομο προσπαθεί να θεραπεύσει το αίσθημα κατωτερότητας κατακτώντας ανώτερες θέσεις εξουσίας, ώστε να νιώσει ασφαλές.
– «Σκοτώνει τον Λάϊο, όταν του κόβει τον δρόμο»= Μια ψυχική αναπαράσταση της εσωτερικής σύγκρουσης. Όταν ο άνθρωπος νιώθει ότι υποτιμάται ή παραμερίζεται, ξεσπά με ένταση. Δεν αντέχει την απόρριψη — είναι σαν να ξυπνά η πρωταρχική του πληγή. Η επιθετικότητα είναι αμυντικός μηχανισμός απέναντι στον παλιό πόνο.
– «Αντιμετωπίζει τη Σφίγγα και σώζει τη Θήβα»=Η δύναμη του νου του τον καθιστά σωτήρα της κοινότητας. Όμως, πίσω από την πράξη του διακρίνεται η ανάγκη του να αποδείξει την αξία του, να εδραιώσει την υπεροχή του μέσω της διάνοιας. Αν δεν έχει ταπεινότητα, το φως του νου γίνεται εργαλείο υπεροψίας.
– «Παντρεύεται την Ιοκάστη, που είναι μητέρα του»=Συμβολικά, ενώνεται με την Ύλη. Οι πόθοι και οι φιλοδοξίες του τον απομακρύνουν από την πνευματική του υπόσταση. Κυριαρχείται από το “Εγώ” και τις γήινες επιδιώξεις του.
– «Η Ιοκάστη αυτοκτονεί όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια»=Οι εγκόσμιες προσκολλήσεις του απορρίπτονται. Δεν έχουν πια νόημα. Το σοκ της αποκάλυψης οδηγεί σε εσωτερικό θάνατο του παλιού τρόπου ύπαρξης.
– «Ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται»=Η συνειδητοποίηση των λαθών του τον οδηγεί στην ενδοσκόπηση. Κλείνει τα μάτια προς τους πειρασμούς του εξωτερικού κόσμου για να στραφεί προς τον εσωτερικό εαυτό. Η τυφλότητα εδώ συμβολίζει το ταξίδι προς την αυτογνωσία.
– «Η Αντιγόνη τον οδηγεί στον Κολωνό, στο ιερό των Ευμενίδων»=Η καθαρή, αφοσιωμένη όψη του εαυτού του (η Αντιγόνη) τον οδηγεί στη μεταμέλεια και στη λύτρωση. Οι Ερινύες, ενοχικές φωνές μέσα του, μεταμορφώνονται σε Ευμενίδες — σύμμαχοι του πνευματικού του δρόμου. Το τέλος του είναι ένας ιερός απολογισμός και συμφιλίωση.
***
ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ:
«Το μονοπάτι της μεταστροφής»
Γράψε δύο επιστολές:
Μια επιστολή από τον «Τύραννο» εαυτό σου προς εσένα. Γράψε με ειλικρίνεια, σαν να σου μιλά η πλευρά σου που θέλει να ελέγχει, να επιβάλλεται, να έχει πάντα δίκιο.
Μια επιστολή απάντησης από τον Πνευματικό σου Εαυτό προς αυτόν τον «Τύραννο». Τι του λες; Πώς του μιλάς; Τι τον καλείς να κατανοήσει;
Αυτές οι δύο επιστολές θα σε βοηθήσουν να διακρίνεις τις φωνές μέσα σου και να δημιουργήσεις έναν διάλογο εσωτερικής συμφιλίωσης.
* ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ:
«Η πιο επικίνδυνη τυραννία δεν είναι αυτή που ασκούμε στους άλλους — αλλά αυτή που ασκούμε στον εαυτό μας, όταν του στερούμε την ευκαιρία να γνωρίσει το αληθινό του πρόσωπο.»
*Ερώτηση Αυτογνωσίας:
-Ποιες συμπεριφορές μου προδίδουν ότι ενεργώ μέσα από πληγωμένη ματαιοδοξία και όχι από αυθεντική εσωτερική δύναμη;
ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΕΜΑ “ΗΡΩΕΣ & ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ”
Προσθέτουμε:
Ο μύθος ζει μέσα μας!
Ολοκληρώνοντας αυτό το ταξίδι στους Ήρωες της Ελληνικής Μυθολογίας, κρατάμε κάτι βαθύτερο από γνώσεις.
Κρατάμε σπέρματα μνήμης, σύμβολα ψυχής, και έναν χάρτη εσωτερικής πορείας.
Οι ήρωες που διαβάσαμε δεν είναι μόνο μορφές αρχαίων αφηγήσεων·
είναι δυνάμεις μέσα μας: ενεργές, αθέατες, ενίοτε συγκρουόμενες.
Καθένας τους αποτελεί ένα στάδιο της εσωτερικής μας εξέλιξης,
μια φάση μεταμόρφωσης, μια φωνή καθοδήγησης.
Δεν αναφερθήκαμε εκτενώς στον Ηρακλή, ούτε καθόλου στον Οδυσσέα και γενικότερα στην Οδύσσεια.
Αυτό δεν ήταν παράλειψη, αλλά συνειδητή πρόθεση: να δώσουμε ιδιαίτερη σημασία στους Άθλους του Ηρακλή και ξεχωριστή θέση – ως προς την ανάλυση – στην Οδύσσεια.
Και τα δύο αυτά θέματα, μέσα από τον αποσυμβολισμό τους, μπορούν να αποτελέσουν αυτόνομα εγχειρίδια Αυτογνωσίας για τους σύγχρονους λάτρεις του “Γνώθι σαυτόν”.
