Γράφει ο *Νικόλαος Χατζόβουλος.
Οι ιδιωτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις (Private Military Contractors/ PMC) και οι μισθοφόροι που τις απαρτίζουν δεν είναι μια νέα τάση.
Βρίσκονται ανάμεσά μας από τα πρώτα κιόλας βήματα του ανθρώπινου πολιτισμού. Μάλιστα, σύμφωνα με τον καθηγητή Ασφάλειας κ. Κυριακάκη Σπ. ”Η Ιδιωτική Ασφάλεια προηγήθηκε της Δημόσιας αφού η Δημόσια Τάξη αναδύθηκε μέσα από ολοκληρωμένα και οργανωμένα κράτη”. (Purpura & Κυριακάκης, 2005, σελ. 52).
Επιπρόσθετα, για τον ιδρυτή της δυτικής φιλοσοφίας τον Σωκράτη, ο ορισμός χρηματικού ή άλλου αντιτίμου ως αποζημίωση για τις υπηρεσίες των Φυλάκων αποτελεί μια norma, όπως πολύ ξεκάθαρα εντοπίζουμε στο έργο της Πολιτείας του Πλάτωνα. (Βιβλίο Ι Πολιτείας)
Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν τους βασικούς πυλώνες οι οποίοι εδραίωσαν τους μισθοφόρους και τις PMCs στο διηνεκές ως modus operanti για οποιονδήποτε είχε τη δυνατότητα να μισθώσει τις υπηρεσίες τους.
Το μόνο πράγμα που αλλάζει στο χωροχρονικό συνεχές για τους μισθοφόρους και τις ιδιωτικές στρατιωτικές οργανώσεις είναι η προηγμένη ικανότητά τους να αναδιαμορφώνονται και να αναπροσαρμόζονται, ως άλλοι χαμαιλέοντες, σύμφωνα με τις τρέχουσες ανάγκες και συνθήκες σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο.
Η ακαδημαϊκή προσέγγιση της καθηγήτριας PhD Erika Calazans (2016) απεικονίζει την εξέλιξη μέσα στο χρόνο για τους μισθοφόρους σε τέσσερις μεγάλες εποχές. Οι αρχαίοι χρόνοι (Ancient times 4000 π.Χ. – 476 μ.Χ.), ο Μεσαίωνας (Middle Ages 476 μ.Χ. – 1453), η μοντέρνα εποχή (Modern Era 1453 – 1800) και η σύγχρονη εποχή (Contemporary Εra 1800 – σήμερα).
Ο συνθέτης του άρθρου, συμβάλλοντας στο έργο της Calazans θα τερματίσει τη σύγχρονη εποχή το 1965, όπου ξεκίνησε η κατ’ εκτίμηση πέμπτη εξέλιξη για τον συγκεκριμένο επαγγελματικό χώρο με τη δημιουργία της WatchGuard International και θα ονομάσει αυτή την εποχή ως μεταμοντέρνα εποχή (Postmodern Era 1965 – today).
Σε αυτή τη μεταμοντέρνα εποχή, οι PMCs διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο στερέωμα της παγκόσμιας Ασφάλειας. Παράδειγμα προς ανάλυση αποτελεί η Wagner και πώς αυτή διαμορφώνει το περιβάλλον ασφαλείας με τις δραστηριότητές της.
Η ημερομηνία αρχικού σχηματισμού της Wagner δεν είναι ευρέως γνωστή, αλλά μπορούμε να την αποτυπώσουμε χωροχρονικά από την συμμετοχή της στην επιχείρηση προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους το 2014. Η Wagner έχει στρατιωτική δομή, διοίκηση και εκπαίδευση όπως οι περισσότεροι οργανισμοί PMC. Κατά τη διάρκεια του 2014 ο συνολικός αριθμός μισθοφόρων ήταν 250 επιχειρησιακά στελέχη, αλλά το 2023 η Wagner έφτασε να απασχολεί περισσότερους από 50.000 μισθοφόρους.
Η Wagner ακολούθησε με επιτυχία το παράδειγμα της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων και δεν δίστασε να προσλάβει πρώην κατάδικους και άλλους παράνομους υποψηφίους για να υποστηρίξει τις επιχειρησιακές της ανάγκες. Η δομή της Wagner έχει εξελιχθεί σε μια πολυεταιρική οντότητα με πολλές εταιρείες διάφορων δραστηριοτήτων και πολυάριθμες μονάδες κάτω από την ομπρέλα της.
Έχει κλιμακώσει τα έσοδά της μετουσιώνοντας την σε μια επιχείρηση πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, αποκτώντας ένα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας βιομηχανίας ασφάλειας.
Η Wagner δραστηριοποιείται ταυτόχρονα σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν την Ουκρανία, τη Λευκορωσία, τη Συρία, την Αφρική, το Σουδάν, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, τη Λιβύη, το Μάλι, τη Μαδαγασκάρη, τη Βενεζουέλα, τη Μολδαβία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τη Σερβία, την Αϊτή, τα νησιά Ghatam και τη Νέα Ζηλανδία. Η παρουσία της Wanger σε αυτές τις περιοχές περιλάμβανε κυβερνητική ή παρα-κυβερνητική υποστήριξη, ένοπλες παρεμβάσεις, επιχειρήσεις εξασφάλισης σταθερότητας, προστασία εγκαταστάσεων, επιχειρηματικές δραστηριότητες όπως εξόρυξη ορυκτών (χρυσός, διαμάντια κ.λπ.) και κάθε είδους άλλη στρατιωτική επιχείρηση που μπορεί να προσφέρει ένας ιδιωτικός φορέας. (Ρέινολντς, 2017)
Οι PMC όπως η Wagner δεν μπορούν να ξεφύγουν από τα στατιστικά και πρέπει να πληρώσουν το τίμημα της απώλειας ανθρώπινων ζωών στο πεδίο των επιχειρήσεων. Από την προσάρτηση της Κριμαίας, όπου εντοπίζουμε την Wagner για πρώτη φορά, έχει υποστεί περισσότερες από 30.000 απώλειες μισθοφόρων, όχι μόνο στον πόλεμο της Ουκρανίας αλλά παγκοσμίως. Αξίζει να αναφερθεί μια περίπτωση στην οποία μισθοφόροι της Wagner έχασαν τη ζωή τους στο γνωστό φιάσκο του Μάλι όπου έπεσαν νεκροί από φίλια πυρά (Blue on Blue).
Η Wagner, μαζί με άλλες PMC, έχουν κατηγορηθεί αρκετές φορές για παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου και των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, καθώς παρουσιάζονται να έχουν διαπράξει θηριωδίες εναντίον άοπλων πολιτών και των περιουσιών τους. (Fasanotti, 2022) Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει συσταθεί κανένα δικαστήριο για φρικαλεότητες παρά το γεγονός ότι έχουν βρεθεί εσωτερικοί πληροφοριοδότες και εθελοντές που στοχεύουν στην μετατόπιση ευθυνών προς το Κρεμλίνο.
Αυτή η κατάσταση είναι φυσιολογικό να εγείρει ερωτήματα και να δημιουργεί ανησυχίες για τη Δημόσια Ασφάλεια. Γεγονότα σαν αυτά αλλά και αντίστοιχα, έχουν οδηγήσει πολλά έθνη σε όλο τον κόσμο να ανακηρύξουν τη Wagner και άλλες PMC ως τρομοκρατικές ομάδες. Μεταξύ των κατηγόρων, υπάρχει και η Γαλλία. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι αυτό είναι τραγικά ειρωνικό αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι οι ίδιες διαδικασίες και επιχειρήσεις έχουν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν από τη Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων με αντίστοιχες φρικαλεότητες ειδικά στην πολύπαθη Αφρικανική Ήπειρο.
Παρά τις κατηγορίες και τις ηθικές ανησυχίες σχετικά με τις PMC, οι μισθοφόροι και οι Οργανισμοί τους βρήκαν τρόπο να ανθίσουν οικονομικά σε αυτή τη μεταμοντέρνα εποχή μέσα από μια άνευ προηγουμένου αναγκαιότητα για τις δυνατότητές τους. Η εποχή μεταξύ της συνθήκης της Βεστφαλίας το 1648, όπου τα κράτη καθιέρωσαν το μονοπώλιο της δύναμης με βάση την έννοια της κυριαρχίας, έληξε, μετά την αιματοχυσία του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, το 1945 μέσω των Ηνωμένων Εθνών και το ψήφισμα του περιορισμού της βίας εκτός από πολύ «περιορισμένες περιστάσεις»… (Calazans, 2016).
Χρειάστηκαν μόνο 20 χρόνια για τους απανταχού γραφειοκράτες και τους αέναους μισθοφόρους για να ξεπεράσουν αυτό τον φιλειρηνικό σκόπελο. Έτσι λοιπόν, το 1965 έχουμε τη δημιουργία της πρώτης PMC (WatchGuard International). Εφόσον τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών είχαν δεσμευτεί το 1945 για περιορισμό της βίας, έπρεπε να βρουν έναν άλλο τρόπο κεκαλυμμένης κρατικής βίας για να υπερκεράσουν το μέτρο που οι ίδιοι επέβαλαν για να μπορέσουν να συνεχίσουν την προάσπιση των εθνικών τους συμφερόντων στην άναρχη παγκόσμια σκηνή. Επιβεβαιώνοντας για ακόμη μια φορά την ΄΄ες αεί΄΄ διαχρονικότητα του Θουκυδίδη μέσω του Κλασσικού Ρεαλισμού.
Από το 1965 οι PMC λειτουργούν ως το αόρατο χέρι των κυβερνήσεων και άλλων εύπορων φορέων που μπορούν να χρηματοδοτήσουν τις απαιτήσεις αντίστοιχων οργανισμών σε όλο τον κόσμο. Οι κυβερνήσεις έχουν ανακαλύψει στις PMC έναν τρόπο να προωθήσουν και να επιτύχουν τα σχετικά συμφέροντά τους χωρίς να χρειάζεται να εξετάσουν ή να πληρώσουν το πολιτικό κόστος της ανάπτυξης και της απώλειας εθνικών στρατών σε ξένο έδαφος. Η χρήση εθελοντών ιδιωτικών υπαλλήλων που πληρώνονται για να πολεμήσουν δεν ενέχει κανένα κόστος για την εκάστοτε κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι PMC στο Ιράκ και το Αφγανιστάν για λογαριασμό της κυβέρνησης των ΗΠΑ μετά την αποχώρηση του εθνικού στρατού.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ικανότητα εχθροπραξιών δι’ αντιπροσώπων που έχει ένα κράτος μέσω των PMC. Μια κυβέρνηση μπορεί πολύ εύκολα να αποστασιοποιηθεί από τις ενέργειες ενός <<μη δημόσιου-μη ελεγχόμενου>> ιδιωτικού οργανισμού που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα έχει ούτε την εταιρική του έδρα στο κράτος χειριστή του αλλά σε κάποιο φορολογικό παράδεισο.
Ολοκληρώνοντας, μπορούμε να παρατηρήσουμε το γεγονός ότι μέσω των PMC, οι κυβερνήσεις μπορούν να δημιουργήσουν ανεπίσημες οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με κράτη που φαινομενικά σε επίσημο επίπεδο δεν είναι τόσο στενά συνδεδεμένες. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι οι PMC είναι το νέο σκάφος για πολιτικές αποικισμού χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του Wagner στην Αφρική.
Τέλος, οι μισθοφόροι είναι ανάμεσά μας από την εποχή του Θουκυδίδη, του Πλάτωνα, του Σωκράτη και πολλών άλλων που κατέγραψαν θαυμάσια κείμενα γι’ αυτούς. Δεν αποτελούν νέα μόδα. Οι μισθοφόροι στο πέρασμα των αιώνων βρήκαν τρόπους να παραμείνουν ζωντανοί και να παρέχουν τις υπηρεσίες τους στον πλειοδότη. Στη μεταμοντέρνα εποχή από το 1965 έως σήμερα, έχουν διαμορφώσει Ιδιωτικούς Στρατιωτικούς Οργανισμούς για να υποστηρίξουν την παγκόσμια ζήτηση που υπάρχει. Αυτό θα εξακολουθήσει να ισχύει για όσο διάστημα τα κράτη και άλλοι παράγοντες χρειάζονται τις υπηρεσίες τους. Όταν οι υπηρεσίες τους δεν θα χρειάζονται πια, θα δικαστούν για τις παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου με θεαματικό τρόπο για να υποστηριχθεί η κοινή γνώμη. Στη συνέχεια, οι μισθοφόροι θα εμφανιστούν ξανά με διαφορετική μορφή σε μια διαφορετική εποχή. Αυτός είναι ένας αιώνιος κύκλος μεταμόρφωσης και υπηρεσίας.
*O Νικόλαος E. Χατζόβουλος
International Security Health & Safety Consultant
Παραπομπές:
Πλάτων, Πολιτεία, Μετάφραση Γρυπάρης Ι, Εκδόσεις Μάτι, 2004.
Θουκυδίδη, Ιστορία.
Johanna Hanink, Θουκυδίδης, Περί Πολέμου, Εκδόσεις Διόπτρα, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, 2020
Connor, W.R., 1984. Thucydides. Princeton University Press.
Calazans, Ε., 2016. Ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες και εταιρείες ασφάλειας: οι συνέπειες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της επιχειρηματικής δραστηριότητας στον πόλεμο. Εκδόσεις Cambridge Scholars.
Purpura Ph., C.P.P., Κυριακάκης Σ., Security – Το βασικό βοήθημα Στελεχών Εγγύτατης Ασφάλειας & Ιδιωτικών, ΙΩΝ, Αθήνα, 2005.
Marten, Κ., 2019. Η χρήση ημικρατικών δυνάμεων ασφαλείας από τη Ρωσία: η περίπτωση του ομίλου Wagner. Post-Soviet Affairs, 35(3), σελ.181-204.
Reynolds, Ν., 2019. Οι όχι και τόσο μυστικοί μισθοφόροι του Πούτιν: Πατρωνεία, γεωπολιτική και η ομάδα Wagner (τόμος 8). Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace.
Fasanotti, F.S., 2022. Ρωσία Wagner Group στην Αφρική: Επιρροή, εμπορικές παραχωρήσεις, παραβιάσεις δικαιωμάτων και αποτυχία κατά της εξέγερσης.
Sukhankin, Σ., 2020. Ομάδα Wagner στη Λιβύη: Όπλο πολέμου ή γεωπολιτικό εργαλείο;. Δημοσίευση: Terrorism Monitor, 11(13).
Ber, J., 2023. Από την Popasna στο Bakhmut. Ο όμιλος Wagner στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας.
Leander, Α., 2005. Η δύναμη για την οικοδόμηση της διεθνούς ασφάλειας: Σχετικά με τη σημασία των ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών. Millennium, 33(3), σελ.803-825.
Kinsey, Γ., 2006. Εταιρικοί στρατιώτες και διεθνής ασφάλεια: Η άνοδος των ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών. Ρούτλετζ.
Chesterman, S. και Lehnardt, C. eds., 2007. Από τους μισθοφόρους στην αγορά: Η άνοδος και η ρύθμιση των ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών. Πανεπιστημιακός Τύπος της Οξφόρδης, ΗΠΑ.
Ακολουθήστε μας και στο Google news. Διαβάστε μας για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, από την Ελλάδα και τον κόσμο, πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι έγκαιρα και έγκυρα.