Γράφει ο Θωμάς Παπανικολάου
Την άνοιξη του 1927 εμφανίστηκαν στη Θεσσαλονίκη προκηρύξεις με αντικομμουνιστικό και αντισημιτικό περιεχόμενο, με αποτέλεσμα να εξαγριωθεί η τοπική κομμουνιστική οργάνωση και το εβραϊκό στοιχείο της πόλης. “Σήμερον εκυκλοφόρησαν”, έγραφε μια αναφορά ενός πληροφοριοδότη της αστυνομίας, “αι Αντικομμουνιστικαί προκηρύξεις. Λόγω τούτου οι Κομμουνισταί εξημένησαν και ετοιμάζουν επίθεσιν κατά του εν λόγω Συλλόγου (σ.σ. εννοεί τον Πατριωτικό Σύνδεσμο “Παύλος Μελάς”) μετά την ανακάλυψιν του υπ’αυτών”. Πραγματικά, στις 2 Απριλίου 1927 τοιχοκολλήθηκαν σε πολλά σημεία της συμπρωτεύουσας προκηρύξεις με τίτλο “Οι Εβραίοι και ο Κομμουνισμός”. Περιείχαν κατηγορίες για συνωμοσία της Μόσχας με όργανα τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και προτροπές για εκδίωξη της μειονότητας από την Ελλάδα. Η ισραηλιτική κοινότητα διαμαρτυρήθηκε τότε έντονα στον γενικό διοικητή, όπως άλλωστε έπραξε και ο γενικός γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, I. Αρβανιτάκης. Ο Ισραηλίτης μάλιστα βουλευτής Ζακ Βεντούρα έφερε το θέμα στη Βουλή στις 4/4/1927, όπου με την ευκαιρία ζήτησε να ληφθούν μέτρα κατά της δραστηριότητας των αντιεβραϊκών στοιχείων.
Το καλοκαίρι του 1931 έλαβε χώρα η πλέον αντισημιτική εκδήλωση βίας στη Θεσσαλονίκη με τη μορφή του εμπρησμού ολόκληρης συνοικίας, όπου διέμεναν φτωχοί Εβραίοι 227 θύματα της πυρκαγιάς του 1917. Αδικημένοι και από τις νομοθεσίες για την ανάπλαση της πόλης, είχαν αναγκαστεί να μετακομίσουν το 1928 στον συνοικισμό με το όνομα “Κάμπελ”, η έκταση του οποίου είχε αγοραστεί από έναν ομώνυμο επιχειρηματία.
Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης βρισκόταν ανάμεσα σε μια μη φιλική κρατική πολιτική και στις μεγεθυνόμενες εθνικιστικές-φασιστικές ομάδες στην πόλη. Μια από αυτές, η οποία είχε και τη μεγαλύτερη απήχηση και δράση, ήταν η “Εθνική Ένωση Ελλάς” (Ε.Ε.Ε.), αλλιώς γνωστή και ως “Τρία Ε”, που συστάθηκε στην πόλη τον Ιανουάριο του 1927. Η δράση της υπήρξε κυρίως αντισημιτική αλλά και αντικομμουνιστική και αντλούσε μέλη και υποστηρικτές κυρίως -αν όχι μόνο- από τη δεξαμενή των φτωχών και μικρομεσαίων Μικρασιατών προσφύγων, που ήταν ως επί το πλείστο συμπαθούντες ή υποστηρικτές του Βενιζέλου. Ήταν δραστήρια από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της και απολάμβανε την στήριξη αξιωματούχων της ανώτατης πολιτικής ηγεσίας. Η έντονη αντισημιτική δραστηριότητα που ανέπτυξε η Ε.Ε.Ε. με τον καιρό, εύλογα προκαλούσε σχόλια όπως την ειρωνική ονομασία “Έλληνες Εξοντώσατε Εβραίους” που της είχε αποδώσει η θεσσαλονικιώτικη εβραϊκή εφημερίδα “Avanti”.
Στις 28 Ιουνίου αποσπάσματα εθνικιστών επιτέθηκαν σε μια εβραϊκή συνοικία χωρίς ωστόσο να προκαλέσουν εκτεταμένες φθορές γιατί οι κάτοικοι τους σταμάτησαν. Το επόμενο βράδυ ένα πλήθος οπλισμένων, περίπου 2000 ατόμων με την καθοδήγηση της ΕΕΕ επιτέθηκε στην πυκνοκατοικημένη εβραϊκή συνοικία Κάμπελ, όπου ζούσαν σε παραπήγματα πυροπαθείς του 1917. Οι επιτιθέμενοι έβαλαν φωτιά στα παραπήγματα και ξέσπασε μεγάλος πανικός καθώς εμπόδιζαν με οδοφράγματα τη διέλευση των αρχών για την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Τριάντα δύο οικογένειες εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και έφυγαν στην εξοχή για να σωθούν. Έντεκα κτήρια, που στέγαζαν πενήντα τέσσερις οικογένειες, το σχολείο, το φαρμακείο, η συναγωγή, τα σπίτια του ραβίνου, του γιατρού και του υπεύθυνου συνοικισμού καταστράφηκαν μέσα σε μία ώρα. Γρήγορα οι ταραχές εξαπλώθηκαν και σε άλλες περιοχές, με συναγωγές να πολιορκούνται, σπίτια να καίγονται και να λεηλατούνται.
Στη δίκη που επακολούθησε και η οποία έλαβε χώρα στη Βέροια το 1932, οι κατηγορούμενοι και οι κατήγοροι προσπάθησαν να καταστήσουν σαφή την ταυτότητα των αντιδίκων. Οι Εβραίοι εστίασαν τις κατηγορίες τους στην Εθνική Ένωση Ελλάδος καταμαρτυρώντας της συστηματική αντισημιτική δράση και κατά της εφημερίδας Μακεδονίας ως το φερέφωνο που προπαγάνδιζε τις θέσεις της οργάνωσης. Από την άλλη, η υπεράσπιση παρουσίαζε τον αθλητικό σύλλογο Μακαμπή σαν μια οργάνωση κλειστή για τους Έλληνες που εξυπηρετούσε πολιτικοθρησκευτικά συμφέροντα των Εβραίων. Το δικαστήριο έκρινε τους κατηγορουμένους αθώους αν και παραδέχτηκε πως είχαν προβεί στον εμπρησμό. Κατά τη διάρκεια της δίκης ανακινήθηκαν όλα τα θέματα που προκαλούσαν την ένταση μεταξύ των δύο κοινοτήτων από το 1912. Αν και κατηγορούνταν συγκεκριμένα πρόσωπα δικάστηκαν κυρίως οι εθνικές και εξτρεμιστικές ιδέες. Το δικαστήριο υποστήριξε ότι το κίνητρο ήταν ο πατριωτισμός και ότι οι κατήγοροι πραγματικά θεωρούσαν πως οι Εβραίοι αποτελούσαν απειλή για την πατρίδα. Συνεπώς, δεν έπρεπε να τιμωρηθούν καθώς αυτό που κρινόταν ήταν ο πατριωτισμός και αυτό δεν αποτελούσε αδίκημα. Ο εβραϊκός πληθυσμός έμεινε με την πικρία. Η απόφαση του ήταν μια επίσημη επιβράβευση του αντισημιτισμού.
Βιβλιογραφία
Λιάκος Αντώνης, Η εμφάνιση των νεανικών οργανώσεων, Αθήνα 1985, εκδόσεις Λωτός,σ.2-41.
Κουζινόπουλος Σπύρος, Μελανές Κηλίδες στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, εκδόσεις Ιανός, Θεσσαλονίκη 2017, σ.52-71.
Μαχαιρά Άννα. «Η Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου» στο Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα. 1922-1940 ο Μεσοπόλεμος, τ. Β1, (επιμ.), Χατζηιωσήφ Χρήστος , σ. 107-131, Αθήνα 2003 εκδόσεις Βιβλιόραμα.
Pierron Bernard. Εβραίοι και χριστιανοί στη νεότερη Ελλάδα. Ιστορία των διακοινοτικών σχέσεων από το 1821 ως το 1945, μτφ. Σαρατσιώτης Γ., Αθήνα 2004, εκδόσεις Πόλις, σ.200-203.
Ακολουθήστε μας στα κοινωνικά δίκτυα facebook, twitter, instagram, youtube, και στο Google news. Διαβάστε την e-enimerosi.com για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, από την Ελλάδα και τον κόσμο, κάνετε εγγραφή στην σελίδα και πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι έγκαιρα και έγκυρα.