ΑΝΔΡΕΑΣ ΦΛΟΥΡΗΣ: ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΤΟΥΣ 100 ΠΙΟ ΕΠΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.

Μια μέρα του Αυγούστου ο καθηγητής έλαβε ένα email που έλεγε ότι κάποιος τον είχε προτείνει για τη λίστα του περιοδικού TIME για το 2023 με τους “100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους” που “θα αλλάξουν τον κόσμο”. Η διάκριση επιβεβαιώθηκε, καθιστώντας τον 44χρονο επιστήμονα τον πρώτο Έλληνα που εντάσσεται στη διεθνή αυτή λίστα. Για εκείνον όμως δεν μετράει η δόξα όσο η ευκαιρία που του δίνεται να μιλήσει δημόσια και “να περάσει το μήνυμα”.

Ο Φλουρής μεγάλωσε στο Ηράκλειο Κρήτης με μητέρα δασκάλα και πατέρα φιλόλογο. Αγαπούσε το μπάσκετ και σπούδασε στη Γυμναστική Ακαδημία. Στα φοιτητικά χρόνια όμως, ανακάλυψε αυτό που θα τον γοήτευε και θα αφοσιωνόταν διά βίου στη μελέτη του: το περιβάλλον και τις επιδράσεις του στον άνθρωπο. Ακολούθησαν μεταπτυχιακά στη Φυσιολογία και στην Επιδημιολογία, δίπλωμα από το Διεθνές Πανεπιστήμιο Διαστήματος στη Γαλλία και Διδακτορικό στη Φυσιολογία του Περιβάλλοντος. Μετά από συνεργασία με τη NASA, τα Ηνωμένα Έθνη, κλπ., επέστρεψε στην Ελλάδα το 2009 και δημιούργησε το πρώτο εργαστήριο Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας που μελετάει τις επιδράσεις των περιβαλλοντικών παραγόντων στην υγεία, την ψυχολογία και τη σωματική μας απόδοση. Πώς επιδρούν δηλαδή τα βουνά στην προετοιμασία των αθλητών, το διάστημα στους αστροναύτες, κλπ. Τα τελευταία χρόνια η ομάδα του Φλουρή συγκεντρώνει τις δυνάμεις της στη μελέτη των ακραίων καιρικών φαινομένων και την επίδρασή τους στην υγεία και παραγωγικότητα των εργαζομένων.

Δεν είναι ένας επιστήμονας αποκομμένος από την κοινωνία που μιλάει κάποια αλλόκοτη γλώσσα. Αντιθέτως, νοιάζεται για τον άνθρωπο, εξηγεί εκλαϊκευμένα, εκφράζει τους φόβους του για τον γιο του και τις επόμενες γενιές και πάνω απ’ όλα, προσφέρει στην κοινωνία και την πολιτεία επιστημονικά δεδομένα άκρως σημαντικά για τις διεκδικήσεις των εργατών στα χρόνια της κλιματικής κατάρρευσης.

Συναντιόμαστε, δυστυχώς, με φόντο την καταστροφή στη Θεσσαλία και την αγωνία για τα επόμενα καιρικά φαινόμενα. Ζείτε στα Τρίκαλα – σε τι κατάσταση σας βρίσκω;

Χωρίς προσωπικές απώλειες, αλλά είναι δύσκολο να βλέπεις τι συνέβη στην πόλη και τους συνανθρώπους μας. Στο πανεπιστήμιό μας, το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, όλα τα υπόγεια έχουν πλημμυρίσει. Καταστράφηκαν μηχανήματα, εργαστήρια, αποθήκες – εξοπλισμός άνω του ενός εκατομμυρίου που κανείς δεν γνωρίζει αν και πότε θα αντικατασταθεί. Πολλοί διδακτορικοί φοιτητές έχασαν δείγματα έρευνας πολλών χρόνων και τώρα θα χάσουν και τη δουλειά τους γιατί θα κοπούν οι χρηματοδοτήσεις ελλείψει εξοπλισμού.

Ως επιστήμονα, σας εκπλήσσει κάτι;

Όχι, δυστυχώς, τίποτα. Η έκπληξη είναι ότι δεν είχε συμβεί νωρίτερα. Γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες ότι στην Ευρώπη υπάρχουν σημεία με πολύ έντονο ρίσκο πλημμύρας, κυρίως στην Ολλανδία και το Βέλγιο που βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Στην Ελλάδα, το πιο επικίνδυνο σημείο είναι η Θεσσαλία. Υπάρχουν χάρτες από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, αν όχι και νωρίτερα, που δείχνουν κόκκινη τη Θεσσαλία στην επικινδυνότητα πλημμύρας. Η μόνη έκπληξη, λοιπόν, είναι ότι δεν υπήρξε πρόληψη. Η πολιτεία πρέπει να βρει τρόπο να κατασκευάσει αποτελεσματικά έργα γιατί θα ξαναζήσουμε τέτοια φαινόμενα. Είμαι σίγουρος ότι μέχρι το τέλος της δεκαετίας θα έχουμε τουλάχιστον άλλον έναν “Daniel”.

Να χρησιμοποιούμε τον όρο κλιματική “αλλαγή” ή κλιματική “κρίση”;

Και οι δύο όροι είναι δόκιμοι. Παλιότερα μιλούσαμε για κλιματική αλλαγή, τώρα είμαστε στην κρίση και πλησιάζει η κλιματική κατάρρευση.

“ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΤΟ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΧΑΡΤΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ, ΑΝ ΟΧΙ ΚΑΙ ΝΩΡΙΤΕΡΑ, ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΚΟΚΚΙΝΗ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ. Η ΜΟΝΗ ΕΚΠΛΗΞΗ, ΛΟΙΠΟΝ, ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΡΟΛΗΨΗ.”

Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν, και μας φτάνει ο χρόνος;

Το παράδειγμα που δίνω στους φοιτητές μου είναι ένα τάνκερ που μεταφέρει πετρέλαιο. Η μάζα του είναι τόσο μεγάλη που για να σταματήσει πρέπει να κάνει μία ώρα ανάποδα τις μηχανές. Κάπως έτσι είναι και ο πλανήτης. Έχει μπει στις ράγες, έχει πάρει μία ταχύτητα και είναι δύσκολο να το ανατρέψουμε. Θα χρειαστούν αρκετές δεκαετίες και αποφασιστικότητα. Μέχρι τότε, εγώ προσπαθώ να βοηθήσω στην προσαρμογή του ανθρώπου στο περιβάλλον. Ξέρουμε ότι τις επόμενες δεκαετίες η Ελλάδα θα είναι πολύ πιο θερμή, πιο ξηρή, και όταν βρέχει, θα βρέχει πολύ έντονα για σύντομο χρονικό διάστημα, όπως συνέβη στη Θεσσαλία. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να γίνουν αλλά πρέπει να έχουμε όραμα – ότι το 2050, για παράδειγμα, θέλουμε η Ελλάδα να είναι μια οικονομία και μια κοινωνία ακμάζουσα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πάρουμε αποφάσεις που στο παρόν φαίνονται άστοχες αλλά αυτή ακριβώς είναι η έννοια της πρόληψης.

Για παράδειγμα;

Το μοντέλο τουρισμού που προωθούμε έχει ημερομηνία λήξεως. Ήδη φέτος υπήρξαν αρκετές δημοσιεύσεις σε αγγλικά Μέσα με τουρίστες να δηλώνουν ότι έφυγαν γιατί η ζέστη ήταν αφόρητη. Αναμφίβολα, τα περιστατικά αυτά θα πυκνώνουν κάθε χρόνο. Η Κομισιόν έχει βγάλει εκθέσεις εδώ και δεκαετίες που λένε ότι ο θερινός τουρισμός θα μειώνεται. Άρα είναι απαραίτητο να επενδύσουμε στον τουρισμό στην ηπειρωτική Ελλάδα, στον τουρισμό των βουνών. Θα πει κάποιος, “Μα με τόσα εκατομμύρια τουρίστες στις παραλίες σου;”. Ναι, γιατί αυτό έχει ημερομηνία λήξεως.

Επίσης ξέρουμε ότι θα έχουμε πολύ λιγότερο νερό. Πρέπει να επενδύσουμε σε τρόπους συγκράτησης των νερών, σε τεχνολογίες αφαλάτωσης και στην παραγωγή πράσινης ενέργειας. Και πρέπει φυσικά να προασπίσουμε την υγεία των εργαζομένων. Ο καύσωνας που ζήσαμε φέτος θα αποτελεί φυσιολογική συνθήκη όλο το καλοκαίρι στο μέλλον. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που δουλεύουμε, τα ωράριά μας και πρέπει με σύμμαχο την τεχνολογία και τη νομοθεσία να προστατεύσουμε τους εργαζομένους.

Σχετικά με τον τουρισμό των βουνών, κάποια από τα επαγγέλματα που θα χαθούν λόγω κλιματικής κρίσης είναι όσα σχετίζονται με τα χιονοδρομικά.

Ακριβώς. Οι μεγάλες επιχειρήσεις ήδη εγκαταλείπουν τον χώρο αφού τα χιονοδρομικά ανοίγουν όλο και λιγότερες μέρες και δεν είναι κερδοφόρα. Ο τουρισμός των βουνών όμως περιλαμβάνει και πολλά άλλα.

Διακριθήκατε από το περιοδικό TIME για τη δουλειά σας πάνω στην κλιματική κρίση και τα δικαιώματα των εργατών. Μου κάνει εντύπωση, θετικά φυσικά, το ότι σε νεοφιλελεύθερες κοινωνίες, επικροτείται ένας επιστήμονας αφοσιωμένος στα εργασιακά δικαιώματα.

Ωραία παρατήρηση. Οι επιπτώσεις του περιβάλλοντος επηρεάζουν και την παραγωγικότητα οπότε ένας σωστά ενημερωμένος εργοδότης θέλει να βρει λύση. Γι’ αυτό, όταν ξεκινήσαμε με την ομάδα μας να αναλύουμε το ζήτημα, επιμείναμε πολύ στο θέμα της παραγωγικότητας για να σιγουρευτούμε ότι θα έχουμε μαζί μας και τους εργοδότες.

Υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία για την επιδείνωση της οικονομίας και τη μείωση της παραγωγικότητας από την κλιματική κρίση;

Μας ζητήθηκε να εκπονήσουμε μια έρευνα για την Τράπεζα της Ελλάδος και επιβεβαιώσαμε ότι υπάρχουν πολλά επαγγέλματα που επηρεάζεται η παραγωγικότητά τους. Στην Ελλάδα, αυτή τη στιγμή χάνουμε 1,6 δισεκατομμύρια τον χρόνο λόγω χαμένης παραγωγικότητας εξαιτίας της ζέστης. Αυτό το νούμερο προκύπτει από συντηρητικές εκτιμήσεις. Τώρα επικαιροποιούμε το μοντέλο ανάλυσης και πιθανότατα το νούμερο που θα προκύψει να είναι πολύ μεγαλύτερο.

“ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΕΝΔΥΣΟΥΜΕ ΣΕ ΤΡΟΠΟΥΣ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ, ΣΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΦΑΛΑΤΩΣΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΦΥΣΙΚΑ ΝΑ ΠΡΟΑΣΠΙΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ. Ο ΚΑΥΣΩΝΑΣ ΠΟΥ ΖΗΣΑΜΕ ΦΕΤΟΣ ΘΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΟΛΟ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ.”

Πώς συνδέεται λοιπόν η κλιματική κρίση με τα εργασιακά κι ανθρώπινα δικαιώματα;

Η κλιματική κρίση εκθέτει τον εργαζόμενο σε περισσότερη σκόνη, χημικά, σε εντονότερη ζέστη, κρύο και πλημμύρες, πολλαπλασιάζοντας τις απειλές για την υγεία του. Εμείς το τελευταίο διάστημα μελετάμε τις επιπτώσεις από τη ζέστη. Αυτό αφορά και τις Βόρειες χώρες αφού ακόμα και η ήπια ζέστη αυξάνει το ρίσκο κάποιας βλάβης για την υγεία. Φανταστείτε ότι υπό συγκεκριμένες συνθήκες – βαρύς ρουχισμός, βαριά εργασία, κλπ. – το ρίσκο για την υγεία μας ξεκινά από τους 15 βαθμούς Κελσίου. Οι εργαζόμενοι είναι η πιο πολυπληθής ευάλωτη ομάδα και η ομάδα που πρέπει επειγόντως να προστατεύσουμε.

Εργάτες στα χωράφια, χτίστες, μετανάστες, άνθρωποι που εργάζονται στον τουρισμό, άνθρωποι που ζουν σε παλιά σπίτια, χωρίς air condition, μακριά από το πράσινο των προαστίων, χωρίς επαρκή πρόσβαση στο σύστημα υγείας… Η κλιματική κρίση φαίνεται να οξύνει σοβαρά τις κοινωνικές ανισότητες.

Δυστυχώς, έτσι είναι. Η ζέστη και η κλιματική αλλαγή δεν μας επηρεάζει όλους εξίσου. Επηρεάζονται κυρίως οι πιο φτωχές και οι πιο ευπαθείς ομάδες (ηλικία, χρόνιες παθήσεις όπως διαβήτης, κλπ.). Σε μια πρόσφατη μελέτη μας, δείξαμε ότι οι μετανάστες είναι, για τρεις λόγους,  από τις πιο ευπαθείς ομάδες εργαζομένων. Πρώτον, γιατί τους ζητείται να κάνουν πιο βαριές εργασίες με έκθεση στα καιρικά φαινόμενα. Δεύτερον, γιατί συχνά φοράνε βαριά ρούχα είτε για πολιτισμικούς λόγους είτε γιατί δεν διαθέτουν άλλα και ο εργοδότης δεν φροντίζει να τους παρέχει τα κατάλληλα. Τρίτον, τυχαίνει κάποιες εθνικότητες να είναι πιο μικρόσωμες και ο μικρόσωμος άνθρωπος διώχνει πιο δύσκολα τη θερμότητα από το σώμα του σε σχέση με έναν μεγαλόσωμο. Στη Γαλλία πέθαναν πρόσφατα τέσσερις εργαζόμενοι μετανάστες που μάζευαν σταφύλια εν μέσω καύσωνα για μια πολύ γνωστή μάρκα σαμπάνιας.

Στην Ελλάδα πέθανε φέτος ένας διανομέας από θερμοπληξία αλλά, η αλήθεια είναι ότι δεν ακούμε συχνά τέτοια περιστατικά.

Όχι γιατί δεν συμβαίνουν αλλά γιατί δεν καταγράφονται. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα που πρέπει οπωσδήποτε να αναφερθεί: στην Ελλάδα δεν καταγράφονται οι επαγγελματικές ασθένειες. Αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε αν έχουν πεθάνει ή αν έχουν αρρωστήσει άνθρωποι από την έκθεση στη ζέστη ή άλλες επιβλαβείς συνθήκες. Όταν κάτι δεν το μετράς, δεν μπορείς να το θεραπεύσεις. Αυτοί οι θάνατοι στην Ελλάδα καταχωρούνται, για παράδειγμα, στις καρδιακές ανακοπές και δεν μετριούνται πουθενά επίσημα ως θάνατοι στην εργασία. Και φυσικά η αδήλωτη εργασία, που συναντάμε κυρίως στους μετανάστες, δυσχεραίνει περισσότερο τα πράγματα καθώς δεν καταγράφεται καμία πληροφορία γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Το υπ. Υγείας και το υπ. Εργασίας πρέπει να δράσουν άμεσα.

Τι αλλαγές στη νομοθεσία επιβάλλεται να εφαρμοστούν;

Να σας πω ότι χάρηκα πάρα πολύ όταν το υπ. Εργασίας έβγαλε τον Ιούλιο (2023) την πρώτη Υπουργική Απόφαση για την προστασία των εργαζομένων από τη ζέστη. Μόλις την διάβασα όμως, ο ενθουσιασμός μου μειώθηκε αισθητά. Συμμετείχα και ο ίδιος στην τεχνική ομάδα του υπουργείου που κατέθεσε εκτεταμένη έκθεση για το ζήτημα αυτό – συνεργαστήκαμε με εκπροσώπους των εργαζομένων, των εργοδοτών, με γιατρούς και επιθεωρητές εργασίας, και δουλέψαμε όλοι μαζί για πάνω από 3 χρόνια για να καταθέσουμε μια ολοκληρωμένη έκθεση στον υπουργό. Πολλά όμως από αυτά που αναφέραμε στην έκθεσή μας, δεν ελήφθησαν υπόψη δυστυχώς.

Τι αγνόησαν δηλαδή;

Για να αντιμετωπίσεις κάτι, πρέπει πρώτα να μπορείς να το μετρήσεις και να το αξιολογήσεις. Αυτό που προτείνουμε εμείς, καθώς και η επιστημονική κοινότητα σε πάρα πολλές χώρες, είναι ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιείς μόνο τη θερμοκρασία ως σημείο αναφοράς. Υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις εργαζομένων, όπως αυτοί που δουλεύουν σε καθαριστήρια, που αντιμετωπίζουν υγρασία 100% στον χώρο εργασίας τους. Δεν μπορείς λοιπόν να αρκεστείς στο να πεις ότι θα βάλω ως όριο εργασίας τους 40 βαθμούς Κελσίου και μόνο αν τους ξεπεράσουμε, τότε θα κάνω κάτι. Γιατί η θερμοκρασία πολύ συχνά είναι κάτω από τους 40 βαθμούς αλλά το ρίσκο για τους εργαζόμενους είναι μεγάλο εξαιτίας άλλων παραγόντων όπως η υγρασία και η ηλιακή ακτινοβολία.

Στο εργαστήριό μας κάναμε μια μεγάλη ανάλυση όλων των σχετικών δεικτών που υπάρχουν και βρήκαμε ότι ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ είναι ο πιο έγκυρος καθώς λαμβάνει υπόψη την υγρασία, τη θερμοκρασία, την ακτινοβολία του ήλιου και την ταχύτητα του αέρα. Στην έκθεσή μας προς το υπουργείο είπαμε ότι τα μέτρα ασφαλείας των εργαζομένων και το πότε θα κάνει παύση εργασιών μια επιχείρηση, πρέπει να προκύπτουν από αυτόν τον δείκτη. Χρησιμοποιείται ήδη στην Κύπρο, το Κατάρ, το Βέλγιο και σε όσες χώρες διαθέτουν προστατευτική νομοθεσία. Η ομάδα μας δημιούργησε και ένα app προκειμένου να βοηθήσει τους εργαζόμενους και τους εργοδότες τους να παραμένουν ασφαλείς.

Η Υπουργική Απόφαση στην Ελλάδα έδινε την επιλογή στον εργοδότη είτε να ακολουθήσει τον δείκτη ΘΥΒΜΑΣ είτε να πάρει ως όριο τους 40 βαθμούς Κελσίου. Αυτή η δυνατότητα επιλογής μπερδεύει τον εργοδότη, ο οποίος τελικά θα διαλέξει το πιο βολικό. Αυτή η απόφαση είχε ευτυχώς προσωρινή ισχύ. Ελπίζω το υπουργείο να το ξανασκεφτεί και να φτιάξει έναν νόμο βασισμένο στη διεθνή βιβλιογραφία.

Εκτός από την προσωρινή παύση εργασιών που είναι το ανώτατο μέτρο, τι άλλα μέτρα πρέπει να λάβουν οι εργοδότες;

Εκπαίδευση των εργαζομένων στην αρχή του καλοκαιριού – γιατί οι άνθρωποι είμαστε πιο ευάλωτοι στους πρώτους καύσωνες του χρόνου – πολλά μικρά διαλείμματα, πρόβλεψη για σκιερά μέρη, παροχή νερού όλη μέρα, ειδικός προστατευτικός ρουχισμός που διώχνει τη ζέστη που παράγεται μέσα μας, και όσο ανεβαίνει η θερμότητα τόσο πιο αυστηρά πρέπει να είναι τα μέτρα. Σε σημείο που κάποιος μπορεί να εργάζεται μόνο για 20 λεπτά της ώρας.

Δώστε μας μια εικόνα από χώρες με καλές πρακτικές αλλά και τυχόν αμφιλεγόμενα μέτρα προς αποφυγή.

Αρκετά καλή νομοθεσία έχει η Κύπρος ήδη από το 2014, το Βέλγιο, και από φέτος και η Ισπανία, οι οποίες εφαρμόζουν τα μέτρα που μόλις αναφέραμε. Αμφιλεγόμενη νομοθεσία εφαρμόζει η Κίνα όπου ο εργοδότης πληρώνει περισσότερο τον εργαζόμενο όταν αυτός εκτίθεται σε επικίνδυνες συνθήκες όπως οι υψηλές θερμοκρασίες. Του δίνει κίνητρο δηλαδή για να θέτει σε ρίσκο την υγεία του.

Ο καιρός έμοιαζε να είναι το πιο αχειραγώγητο μέρος της ενημέρωσης. Σήμερα πια, ούτε αυτό φαίνεται να είναι αθώο.

Δεν το συζητώ – και γι ‘αυτό ακριβώς πρέπει να υπάρχει πλήρης ανεξαρτησία στους φορείς και στους επιστήμονες που ασχολούνται με τον καιρό και δίνουν προβλέψεις γιατί έχουν τεράστια ευθύνη και επηρεάζουν τον προγραμματισμό όλης της χώρας. Οι άνθρωποι που ασχολούνται με τον καιρό πρέπει να είναι ανεξάρτητοι από φορείς και εταιρείες που μπορεί να τους επηρεάσουν.

Η πράσινη οικονομία είναι ένα μεγάλο χρηματιστήριο και αυτό δημιουργεί σκεπτικισμό σε μια μερίδα της κοινωνίας σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Τι θα τους απαντούσατε;

Υπάρχουν πράγματι συμφέροντα μέσα σε όλο αυτό αλλά είναι σημαντικό να πούμε ότι η πράσινη οικονομία εμφανίστηκε περίπου την τελευταία δεκαετία. Ενώ η γνώση για την κλιματική αλλαγή και ο οικολογικός ακτιβισμός υφίστανται από τη δεκαετία του ‘60. Υπήρχαν επιστήμονες που μιλούσαν για όλα αυτά δημόσια, με στοιχεία στα χέρια τους, πολύ πριν σκεφτούμε τις ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά. Αυτός ο μισός αιώνας διαφορά δημιουργεί την εμπιστοσύνη ότι η πράσινη βιομηχανία – που γιγαντώνεται ασταμάτητα – εντόπισε την ανάγκη και ήρθε μεταγενέστερα. Δεν ήταν αυτή δηλαδή που δημιούργησε τα δεδομένα για να δημιουργήσει και τη ζήτηση.

Ζούμε έντονα το αφήγημα της ατομικής ευθύνης: ενοχοποίηση για τα πλαστικά καλαμάκια, app για το ατομικό μας αποτύπωμα άνθρακα, κλπ., ενώ ταυτόχρονα οι εταιρείες επενδύουν εκατομμύρια στο greenwashing, συνεχίζοντας να καταστρέφουν το περιβάλλον. Ποια είναι η γνώμη σας;

Προσωπικά, πιστεύω στην ατομική ευθύνη και θεωρώ ότι όλοι μας πρέπει να κάνουμε αλλαγές στον τρόπο ζωής μας και να βελτιώσουμε την περιβαλλοντική μας συνείδηση. Σίγουρα όμως, το να αλλάξει μια βιομηχανία τον τρόπο που παράγει ενέργεια ή που διαχειρίζεται τα απόβλητά της, θα έχει πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο σε σχέση με εμένα που θα πιω έναν καφέ σε πλαστικό ποτήρι. Πρέπει λοιπόν να γίνουν και τα δύο. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε καλή δημοσιογραφία, ακτιβισμό και πληροφορημένους πολίτες ώστε να πιέσουμε τις εταιρείες και τους πολιτειακούς παράγοντες, αλλά συγχρόνως να γίνουμε και εμείς οι ίδιοι πρεσβευτές της αλλαγής.

“ΦΟΒΑΜΑΙ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΦΟΒΑΜΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΟ ΜΟΥ, ΓΙΑΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΤΙ ΔΟΥΛΕΙΑ ΘΑ ΚΑΝΕΙ. ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΑΝ ΘΑ ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΜΕΙΝΕΙ ΑΡΚΕΤΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ.”

Πώς φαντάζεστε τον εργαζόμενο του μέλλοντος;

Φοβάμαι πάρα πολύ για τα παιδιά, φοβάμαι για τον γιο μου, γιατί πραγματικά δεν ξέρω τι δουλειά θα κάνει. Δεν ξέρω αν θα έχουν απομείνει αρκετές δουλειές. Είναι συγκλονιστικό αυτό που συμβαίνει με την τεχνητή νοημοσύνη και με τον συγκερασμό της με τη βιοτεχνολογία. Τους προηγούμενους αιώνες, για κάθε δουλειά που χανόταν λόγω της τεχνολογίας, περίπου μια νέα δουλειά δημιουργούνταν. Φοβάμαι ότι αυτό δεν θα ισχύει από εδώ και πέρα. Φοβάμαι πολύ για τις επόμενες γενιές.

Ποια επαγγέλματα θα επιβιώσουν;

Θα επιβιώσουν τα επαγγέλματα που έχουν να κάνουν με τις ανθρώπινες σχέσεις και με την ανθώπινη επαφή, το άγγιγμα. Ένας νοσηλευτής ή ένας κομμωτής θα είναι πολύ δύσκολο να αντικατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη. Αντίθετα, όμως, δυστυχώς, ο γιατρός ή ο ψυχολόγος θα αντικατασταθεί εύκολα. Θα βάζεις τα συμπτώματα στον αλγόριθμο και θα σου δίνει μια ιατρική συμβουλή.

Και η φύση, η ζωή μας στο μέλλον;

Χρειάζεται να επιστρέψουμε κοντά στη φύση. Η μοναδική περίπτωση να σωθεί η φύση είναι αν κατοικήσουν οι άνθρωποι σε αυτήν. Δείτε τις φωτιές – τις σταματάμε μόνο εκεί που κατοικούν άνθρωποι. Μόνο έτσι θα φτιάξουμε περιβαλλοντική συνείδηση, θα αγαπήσουμε τη φύση και θα την προστατεύσουμε.