*Γράφει η Σ. Ηλιάδου-Τάχου Καθηγήτριας Νέας Ελληνικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
Αφορμή για αυτό το βιβλίο μας πρόσφερε απλόχερα η εμμονή πολλών ακαδημαϊκών και λογίων στην προσφυγή σε λογικές απλουστευτικών και εν πολλοίς αυθαίρετων γενικεύσεων περί των «καθεστωτικών απαγορεύσεων της γλώσσας και του πολιτισμού των σλαβοφώνων» και η εστίαση σε αυτό που πραγματικά συνέβη, έτσι όπως περιγράφεται, με την συνεπικουρία μάλιστα του «ρετσινόλαδου», κυρίως την περίοδο του Μεταξά, και ειδικότερα επί Νομάρχη Τσιακτσήρα στην Φλώρινα.
Η συγκεκριμένη γενίκευση όμως, η οποία χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον για να ερμηνεύσει την πολιτική του ελληνικού κράτους απέναντι στις μειονότητες και στην εκπαίδευσή τους, αφήνει , κατά την άποψή μας, στο σκοτάδι τις καθοριστικές πτυχές του Μακεδονικού Ζητήματος, οι οποίες καθόρισαν τις εξελίξεις. Γιατί ακόμα και αν εξαιρέσουμε το αδιαφιλονίκητο δεδομένο ότι η συγκεκριμένη εξίσωση είναι πολυπαραγοντική, θα πρέπει πάλι να παραδεχτούμε ότι οι πολυσήμαντες μεν, πολύπλοκες δε διαστάσεις του Μακεδονικού Ζητήματος έχουν ήδη καταρρίψει τέτοια «κραυγαλέα και καταγγελτικά» ερμηνευτικά σχήματα και ότι η εμμονή σε αυτά δεν συνεισφέρει στην κατανόηση των διεθνών ή έστω των βαλκανικών διαστάσεων του Μακεδονικού Ζητήματος, η ερμηνεία του οποίου, αν μη τι άλλο, προϋποθέτει την προσωπική μας «αποστασιοποίηση» από υπεραπλουστευμένες ιδεοληπτικές εμμονές.
Σκοπός λοιπόν της μελέτης μας είναι η ανάδειξη του Μακεδονικού Ζητήματος μέσα από μια άλλη εστίαση: την δράση που επενδύθηκε από τα έθνη-κράτη στο πεδίο της εκπαίδευσης. Πραγματικά η εκπαίδευση, ενταγμένη στο πλαίσιο του εθνικισμού, εμπλουτίστηκε με στρατηγικές που αποσκοπούσαν στην αφομοίωση των αλλόγλωσσων πληθυσμών στο εσωτερικό των νεότευκτων εθνών-κρατών των Βαλκανίων, άρα στην κατασκευή της εθνικής τους ταυτότητας. Οι στρατηγικές αυτές επεκτάθηκαν και σε αλυτρωτικές διεκδικήσεις που σχετίζονταν με την διεύρυνση των εδαφικών ορίων των νεότευκτων εθνών-κρατών. Η ομάδα στόχος των διεκδικήσεων αυτών ήταν κάθε φορά εκείνη η οποία εξυπηρετούσε την αλυτρωτική πολιτική τους. Έτσι, άλλοτε οι διεκδικήσεις τους αφορούσαν σε εθνοτικές ομάδες που είχαν διχοτομηθεί ή τριχοτομηθεί, ένθεν κακείθεν των συνόρων τους, τα οποία είχαν χαραχτεί με την συνθήκη του Βουκουρεστίου, το 1913. Άλλοτε πάλι η αλυτρωτική προπαγάνδα επεκτεινόταν σε γλωσσικές μειονότητες, συμπαγείς πυρήνες των οποίων διαβιούσαν στις γειτονικές βαλκανικές χώρες. Οπωσδήποτε όμως πίσω από την αλυτρωτική προπαγάνδα βρισκόταν η προσδοκία των εθνικών κρατών να χρησιμοποιήσουν τους πληθυσμούς αυτούς ως όχημα, για να διευρύνουν την επικυριαρχία τους στην ευρύτερη περιοχή. Από την άλλη, τα βαλκανικά κράτη σχεδόν εν των συνόλω τους, στα οποία διαβιούσαν γλωσσικές μειονότητες ή εθνοτικές ομάδες που αποτελούσαν το «μήλο της έριδας», ανέπτυσσαν στρατηγικές αφομοίωσής τους, οι οποίες εκκινούσαν από την εκπαίδευσή τους και έφταναν ως την βίαιη ενσωμάτωσή τους.
Στόχος μας είναι να αναφερθούμε στους σχεδιασμούς που εκπονήθηκαν από το ελληνικό κράτος, οι οποίοι αφορούσαν στην κοινωνική, ιδεολογική και ψυχολογική λειτουργία της εκπαίδευσης, μέσα στο πλαίσιο του Μακεδονικού Ζητήματος. Η διερεύνησή μας ξεκινάει από το 1870, έτος συγκρότησης της Εξαρχίας, δηλαδή του βουλγαρικού «εθνοφυλετισμού», όταν η περιοχή της Μακεδονίας ήταν ακόμα τμήμα της οθωμανικής επικράτειας. Στη συνέχεια παρακολουθούμε, μέσα από τις εξελίξεις του Μακεδονικού Ζητήματος, την ανάληψη εκπαιδευτικών στρατηγικών που υπηρετούσαν συγκρουσιακούς εθνικούς στόχους, στο βαλκανικό συγκείμενο. Η ανάπτυξη μας λαμβάνει υπόψη της και το δυαδικό μοντέλο κομουνισμός-αντικομουνισμός και φτάνει ως το 1967, έτος εγκαθίδρυσης της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, κατασκευάζοντας ένα καθορισμένο ερμηνευτικό σχήμα.
Αναφορικά τώρα με την σχέση ανάμεσα στην αφομοίωση των ξενοφώνων και στην εκπαίδευση, η ελληνική και η διεθνής ακαδημαϊκή έρευνα αποδέχονται ότι οι σχολικοί μηχανισμοί, μέσω συγκεκριμένων πρακτικών, λειτούργησαν ως σταθεροποιητικοί παράγοντες για το κοινωνικό σύστημα και ως εργαλεία για την επιβολή της πειθαρχίας και για την ένταξη των ανθρώπων στο κράτος. Ειδικότερα η έρευνα, αναφορικά με τις σχολικές πρακτικές που υιοθετήθηκαν, κατέδειξε ότι κάθε εκπαιδευτικό σύστημα προσανατόλισε, όσους εντάχθηκαν σε αυτό, σε σαφείς πολιτικές και ιδεολογικές κατευθύνσεις. Ειδικότερα, η έρευνα που αφορούσε στα σχολεία που συγκροτήθηκαν από τα νεαρά κράτη των Βαλκανίων απέδειξε ότι το σχολείο συνέτεινε στην συγκρότηση των κρατών αυτών, αφού βοήθησε στην κατασκευή της εθνικής ταυτότητας των μελών τους. Πρόκειται δηλαδή για την παραδοχή ότι οι ταυτότητες της ομάδας στόχου, δηλαδή των σλαβοφώνων κατασκευάστηκαν από τις εθνικές ελίτ των βαλκανικών κρατών, μέσα από εκπαιδευτικές στρατηγικές που αντιμετώπισαν τους σλαβόφωνους πληθυσμούς ως υποκείμενα που βρίσκονταν σε διαδικασίες εθνικής συγκρότησης, αλλά και ως μοχλός άσκησης πιέσεων στα γειτονικά κράτη.
Dufour, B. (1982). New Movements in the Social Studies and Humanities. London: Maurice Temple Smith.
*Η Σ. Ηλιάδου-Τάχου Καθηγήτριας Νέας Ελληνικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
- Η Σοφία Ηλιάδου-Τάχου είναι Καθηγήτρια της Α/θμιας Νέας ελληνικής Ιστορίας και Ιστορίας της Εκπαίδευσης του Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης της Σχολής Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
- Πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και Διευθύντρια του Π.Μ.Σ. “Ζητήματα Ιστορίας, Ιστορικής Εκπαίδευσης και Εκπαιδευτικής Πολιτικής”
- Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Ιστορικών της Εκπαίδευση
- Μέλος της Μικτής Διεπιστημονικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων μεταξύ Ελλάδος και Βόρειας Μακεδονίας για εκπαιδευτικά και αρχαιολογικά θέματα.
Ακολουθήστε μας στα κοινωνικά δίκτυα facebook, twitter, instagram, youtube, και στο Google news. Διαβάστε την e-enimerosi.com για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, από την Ελλάδα και τον κόσμο, κάνετε εγγραφή στην σελίδα και πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι έγκαιρα και έγκυρα.