Θεόδωρος Κωστής
Κρίσιμος παράγοντας στην έκβαση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στα μέτωπα του Χάρκοβου, του Ντόνμπας, της Ζαπορίσγια και της Χερσώνας είναι τα δεδομένα που στέλνονται από τα δορυφορικά συστήματα στους αντίστοιχους σταθμούς λήψεως στο έδαφος. Η σημασία των δορυφορικών συστημάτων στο σύγχρονο πεδίο της μάχης είναι εξαιρετικά σημαντική και σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε την κατάσταση σε αυτόν τον νευραλγικό τομέα και των δύο αντιμαχόμενων.
Ρωσία: Δορυφορικές Δυνατότητες μέσω ιδίων πόρων
Σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες από το jamestown.org της 24ης Μαΐου 2022, για την ρωσική πλευρά οι υπάρχουσες δυνατότητες διαστημικής επιτήρησης και συλλογής πληροφοριών βασίζεται σε μόνο δώδεκα (12) δορυφόρους. Επιπροσθέτως αυτός ο μικρός αριθμός δορυφόρων δεν επισκέπτεται συχνά το σημείο που διεξάγονται οι στρατιωτικές επιχειρήσεις και προφανώς περιορίζει την συλλογή τακτικών πληροφοριών και την αποτελεσματική χρήση όπλων υψηλής ακρίβειας για τον ρωσικό στρατό.
Επίσης από άλλες παράλληλες αμερικανικές πηγές υπάρχει το επιχείρημα ότι ο ρωσικός στρατός μπορεί μεν να έχει υλοποιήσει αρκετά στάδια προς την αξιοποίηση των τακτικών και μη πληροφοριών από το πεδίο της μάχης (network-centric warfare) αλλά ίσως να μην έχει μεταβεί σε πλήρη δυνατότητα ανάλυσης και επιλεκτικής διάδοσης αυτών των πληροφοριών (information dissemination) στα κατάλληλα στρατιωτικά τμήματα σε πραγματικό χρόνο.
Δηλαδή οι ρωσικές στρατιωτικές τηλεπικοινωνίες είναι οργανωμένες ως μια κατακόρυφα προσανατολισμένη ιεραρχία, με το Κέντρο Επιχειρήσεων Εθνικής Άμυνας στην κορυφή να έχει την πλήρως δυνατή επίγνωση της κατάστασης στο θέατρο των επιχειρήσεων. Αντιθέτως σε ένα πραγματικό δικτυοκεντρικό σύστημα αυτή η εικόνα διαμοιράζεται σε πραγματικό χρόνο σε πολλά υπο-κέντρα επιχειρήσεων, έτσι ώστε να μπορούν όλοι οι διοικητές από την ανώτατη ιεραρχία έως τους υπεύθυνους κάθε σχηματισμών να έχουν την σωστή εικόνα για την εξέλιξη του πολέμου. Προφανώς αυτός ο διαμοιρασμός πληροφοριών απαιτεί ένα ικανοποιητικό βαθμό μετάδοσης (data rate se bits/sec η bps) δεδομένων που η Ρωσία φαίνεται να μην διαθέτει αυτή τη στιγμή.
Ουκρανία: Δορυφορικές Δυνατότητες μέσω ΗΠΑ και Φινλανδίας
Οι υπάρχουσες διαστημικές δυνατότητες για την Ουκρανία βασίζονται σε αστερισμούς δορυφόρων των δυτικών ιδιωτικών εταιριών δορυφορικών υπηρεσιών συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης, στοχοποίησης και αναγνώρισης (intelligence, surveillance, target acquisition, and reconnaissance ή ISTAR), όπως το STARLINK του Elon Musk για τις τηλεπικοινωνίες διαδικτύου (satellite internet) και το φινλανδικό ICEYE.
Ειδικότερα πριν λίγες μέρες και βάσει πληροφοριών του κρατικού Πρακτορείου Ειδήσεων της Ουκρανίας Ukrinform ο ουκρανός υπουργός Άμυνας Oleksii Reznikov αποκάλυψε ότι τα χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί από δωρεές για την αγορά τουρκικών μη-επανδρωμένων Bayraktar ΤΒ2 αντιθέτως χρησιμοποιήθηκαν για πρόσβαση σε δορυφόρους της ICEYE. Επεξηγηματικά το δορυφορικό σύστημα ICEYE χρησιμοποιεί την τεχνολογία του Ραντάρ Συνθετικής Κεραίας (Synthetic Aperture Radar – SAR), χάρη στην οποία μόνο τις πρώτες δύο μέρες χρήσης του εντοπίστηκαν αρκετοί καμουφλαρισμένοι στις οπτικές συχνότητες στόχοι του ρωσικού στρατού.
Αναλυτικά στο σημερινό πεδίο της μάχης δεν είναι αποτελεσματική η κλασσική μέθοδος απόκρυψης (καμουφλάζ) μόνο από αντίπαλους παρατηρητές και αισθητήρες στο οπτικό φάσμα, δηλαδή την απόκρυψη σε δασικές περιοχές ή την στάθμευση κάτω από καλαμένιες και πλαστικές στέγες. Μια πλήρης απόκρυψη περιλαμβάνει αντίμετρα για τις οπτικές, τις υπέρυθρες και προπάντων τις ηλεκτρομαγνητικές συχνότητες (ραντάρ).
Η χρήση των ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων (ραντάρ), δηλαδή αυτές που χρησιμοποιούνται στο SAR του ICEYE, γίνεται ιδιαίτερα σημαντική την περίοδο του φθινοπώρου και του χειμώνα που ο καιρός είναι δυσμενής επειδή μπορούν να διαπεράσουν ομίχλη και νεφώσεις. Παράλληλα τα συστήματα ραντάρ μπορούν να δουν στόχους μέρα και νύχτα, αφού χρησιμοποιούν την δική τους μέθοδο φωτισμού (εκπομπή και λήψη ακτινοβολίας) του στόχου. Άρα το SAR είναι ένας αισθητήρας παντός καιρού με λειτουργία σε εικοσιτετράωρη βάση (μέρα και νύχτα).
Άξιο αναφοράς είναι ότι οι ηλεκτρομαγνητικές ιδιότητες του ραντάρ έχουν ιδιαίτερες ιδιότητες της αναγνώρισης ενός στόχου, μιας και ακόμη και την μέρα ένα τεθωρακισμένο που βρίσκεται σε πλήρη καμουφλάζ μέσα σε ένα δάσος γίνεται φανερό από το ραντάρ. Προφανώς μια λύση είναι τα πλέγματα προστασίας από ραντάρ και ηλεκτροπτικά μέσα, αλλά πρώτον θα πρέπει να είναι διαθέσιμα για χρήση και δεύτερον δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν άνετα σε μετακινήσεις οχημάτων.
Σε αντίθεση με την ρωσική μη-πλήρως δικτυοκεντρική δυνατότητα, οι χιλιάδες ξένοι μισθοφόροι που πολεμούν με την ουκρανική ταμπέλα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις δικτυοκεντρικές δυνατότητες του ΝΑΤΟ, όπως να ορίσουν τον τόπο και τον χρόνο που θέλουν να λάβουν τα απαραίτητα δεδομένα από το πεδίο της μάχης. Είναι φανερό ότι τα γρήγορα δυτικά δίκτυα δεδομένων μπορούν να διαδώσουν πολύ γρήγορα τα δορυφορικά δεδομένα στους υπευθύνους λήψης αποφάσεων καθιστώντας δύσκολο για τον ρωσικό στρατό να κρύψει τις προθέσεις του. Επιπροσθέτως η στρατηγική της επιμελητείας και οι απορρέουσες γραμμές διοικητικής μέριμνας του ρωσικού στρατού είναι πάλι δύσκολο να αποκρυφτούν από τα μάτια στο διάστημα.
Επιπροσθέτως είναι μέσα στις δυνατότητες του δυτικού οπλοστασίου η σύντηξη των δορυφορικών δεδομένων (sat data fusion) από πολλούς αισθητήρες (οπτικούς, υπέρυθρους, ραντάρ) με αποτέλεσμα μια πολύ καλύτερη εικόνα για τον στόχο. Επιπροσθέτως σε αυτή την δυνατότητα μπορούν να προστεθούν τα δεδομένα από τα αμερικανικά μη-επανδρωμένα οχήματα RQ-4 Global Hawk που περιπολούν στην Μαύρη Θάλασσα, όπου με αυτό τον τρόπο καθίσταται δυνατή η παρατήρηση του στόχου από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Το περιστατικό με τον Έλον Μάσκ (Elon Musk)
Στις αρχές του Οκτωβρίου ο Έλον Μάσκ ανάρτησε στο twitter μια πρόταση σχετικά με την λήξη του πολέμου στην Ουκρανία βρίσκοντας την Ρωσία κερδισμένη εδαφικά. Ήταν αναμενόμενο ότι ο λογαριασμός του θα δεχόταν μια επίθεση ad hominen (κατά προσώπου ή ενάντια στο άτομο) με αρκετούς φιλοπόλεμους χρήστες να του αναρτούν απαντήσεις με τον ίδιο ντυμένο ως ρώσο στρατηγό.
Η ειρηνευτική προσπάθεια του Έλον Μάσκ είναι κατανοητή, άλλωστε εάν είσαι από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, σίγουρα δεν θέλεις την χειροτέρευση της κατάστασης και την πιθανή διεξαγωγή ενός πυρηνικού πόλεμου μεταξύ των νεοταξίτων του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας.
Τώρα λίγες μέρες μετά, περίπου στις 6 Οκτωβρίου 2022, ο ουκρανικός στρατός ανέφερε διακοπές στο STARLINK του Έλον Μάσκ αφού αρκετά από τα γήινα τερματικά τακτικών πληροφοριών σταμάτησαν να λειτουργούν. Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν το απότομο σταμάτημα των ουκρανικών στρατιωτικών επιχειρήσεων τουλάχιστον στο Χάρκοβο λόγω έλλειψεως λήψης τακτικών πληροφοριών.
Άραγε οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες ή ακόμη και πιο εμφανής αρχές πέρασαν κάποιο μήνυμα στον Μάσκ σχετικά με τη χρησιμοποίηση του δορυφορικού δικτυού του ενάντια της Ρωσίας και την “ευγενική” σύσταση για την λήξη αυτής της δυνατότητας? Στις 12 Οκτωβρίου 2022 ο αναλυτής Ian Bremmer υποστήριξε ότι ο Έλον Μάσκ του είχε αποκαλύψει ότι είχε μιλήσει απευθείας με τον Πούτιν και το Κρεμλίνο για την Ουκρανία. Επεξηγηματικά ο Πούτιν είχε ενημερώσει τον Μάσκ για ποιες είναι οι κόκκινες γραμμές του Κρεμλίνου σχετικά με τη χρήση του STARLINK.
Άμεσα ο Μάσκ βγήκε να καταρρίψει τα λεγόμενα του Μπρέμμερ δηλώνοντας ότι τελευταία φορά που είχε μιλήσει με τον Πούτιν ήταν πριν δεκαοχτώ μήνες και για καθαρά διαδικαστικά θέματα του STARLINK. Άξιο αναφοράς είναι ότι ο Μάσκ προχώρησε στο να χαρακτηρίσει τον Μπρέμμερ ως μια εντελώς μη αξιόπιστη πηγή που δεν θα έπρεπε να ενστερνίζεται κάποιος αναλυτής.
Όσο αφορά την ανάλυση αυτού του άρθρου οι περισσότερες πιθανότητες εδράζονται στην υπόθεση ότι ο Μάσκ μίλησε με τον Πούτιν περίπου στα τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου και του δήλωσε τις κόκκινες γραμμές της Ρωσίας με αποτέλεσμα ο Μάσκ να πάρει μια περισσότερο φιλορωσική δημόσια θέση καθώς και να σταματήσει την ροη πληροφοριών από το STARLINK στην ουκρανο-νατοϊκή πλευρά.
Αντίμετρα για Δορυφορικά Συστήματα
α. Ηλεκτροπτικά Αντίμετρα
Πριν λίγες μέρες παρατηρήθηκαν λάμψεις με τη μορφή φωτεινών κολώνων προς το διάστημα από τις περιοχές του Μπέλγοροντ και της Μόσχας όπου υπήρχε μια παραπληροφόρηση ότι οφειλόντουσαν στο αντι-δορυφορικό σύστημα Peresvet, ενώ ήταν απόρροια ενός φυσικού φαινομένου, ειδικότερα του φωτισμού παγοκρυστάλλων σε κάθετη διάταξη στην ατμόσφαιρα.
Εάν η ρωσική στρατηγική αποφάσιζε να αρχίσει να χρησιμοποιεί soft-kill μεθόδους όπου θαμπώνουν τους αντίπαλους δορυφόρους στις ηλεκτροπτικές συχνότητες με ακτίνες λέιζερ, τότε μάλλον θα γινόταν χρήση του συστήματος Kalina που προορίζεται για να θαμπώνει, δηλαδή να τυφλώνει προσωρινά τους οπτικούς αισθητήρες των δορυφόρων που συλλέγουν πληροφορίες στο ηλεκτροπτικό-υπέρυθρο φάσμα.
Όμως αυτό δεν είναι εύκολο κατόρθωμα, δεδομένου των πολύ μεγάλων αποστάσεων και του γεγονότος ότι η δέσμη λέιζερ πρέπει πρώτα να περάσει από την ατμόσφαιρα της Γης και να υποστεί εξασθένιση και διαπλάτυνση. Επιπροσθέτως ο καιρός πρέπει να είναι πολύ καλός επειδή το λέιζερ δεν μπορεί να διαπεράσει την ομίχλη και τα σύννεφα καθώς επίσης θα πρέπει να φθάσει και αρκετή ποσότητα φωτός στον δορυφορικό αισθητήρα.
β. Αντίμετρα Ραντάρ Συνθετικής Κεραίας
Για την παρεμβολή σε δορυφόρους που έχουν SAR απαιτείται μια διαφορετική τακτική, για παράδειγμα η chirp mismatch echo signal, όπου λαμβάνει το εισερχόμενο σήμα και το αναστρέφει στην αναλυτική διαμόρφωσή του (Ι,Q), δημιουργώντας ένα σήμα που όταν εκπέμπεται πίσω στον δορυφόρο δημιουργεί προβλήματα στην δημιουργία της εικόνας του SAR. Επίσης υπάρχουν και αρκετές άλλες παρόμοιες τεχνικές που βρίσκονται γενικά σε ερευνητική φάση.
Το ρωσικό οπλοστάσιο περιέχει αντίμετρα για συστήματα SAR, όπως τον παρεμβολέα SPN-30 High Power X-band Jammer που εμπίπτει στις συχνότητες του ICEYE, αλλά δεν υπάρχει αδιάσειστη εκτίμηση ότι θα μπορούσε να συμβάλλει σε αντι-δορυφορικό ρόλο μιας εκ κατασκευής οι κεραίες του προορίζονται για χρήση εναντίον αεροσκαφών με συστήματα συνθετικής κεραίας.
γ. Καταστροφικά Αντίμετρα
Προφανώς υπάρχουν και τα συστήματα hard-kill, όπου ενδεικτικά τον Νοέμβριο του 2021 οι Ρώσοι πραγματοποίησαν μια δοκιμή πυραύλων απευθείας-ανάβασης αντι-δορυφορικού πυραύλου (direct-ascent anti-satellite – DA-ASAT), δηλαδή την εκτόξευση πυραύλου από το έδαφος προς το διάστημα, χτυπώντας τον ανενεργό δορυφόρο Cosmos-1408 του συστήματος Tselina-D, γεγονός που είχε θορυβήσει ιδιαίτερα την αμερικανική πλευρά.
Συμπεράσματα
Οι δορυφορικές δυνατότητες για το πεδίο της μάχης είναι ανεκτίμητες. Τα αντίμετρα στα πιο προηγμένα δορυφορικά συστήματα του αντιπάλου μπορεί να έχουν πολλές μορφές. Για παράδειγμα με κάποια πιθανή σύσταση στον Elon Musk το δίκτυο δορυφορικών τηλεπικοινωνιών STARLINK σταμάτησε να είναι διαθέσιμο για την Ουκρανία, σταματώντας την διάδοση τακτικών πληροφοριών εναντίον της Ρωσίας.
Η απόφαση της φινλαδικής ICEYE να παραχωρήσει στις ουκρανικές δυνάμεις πρόσβαση στις υπηρεσίες δορυφορικών εικόνων της μέσω SAR σημαίνει ότι αυτοί οι δορυφόροι χαρακτηρίζονται πια ως νόμιμοι στρατιωτικοί στόχοι βάσει του νόμου περί ένοπλων συγκρούσεων, όπως ισχύει για τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας.
Για να ισορροπήσει η Ρωσία την άνευ προηγουμένου βοήθεια σε δορυφορικά δεδομένα που προσφέρουν πρώτιστα οι υπηρεσίες πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών, μπορεί να χρησιμοποιεί ασυμμετρικές, διαφορετικές και ανορθόδοξες μεθόδους καταστολής του πλεονεκτήματος των δυτικών δορυφόρων.
Ακολουθήστε μας στα κοινωνικά δίκτυα facebook, twitter, instagram, youtube, και στο Google news. Διαβάστε την e-enimerosi.com για να ενημερώνεστε για όλα τα νέα, από την Ελλάδα και τον κόσμο, κάνετε εγγραφή στην σελίδα και πατήστε το καμπανάκι για να ενημερώνεστε πρώτοι έγκαιρα και έγκυρα.