Γράφει η Ευαγγελία Κατσιγιάννη
Ο 20ος αιώνας υπήρξε ένας αιώνας καινοτομιών, ιδίως στο κομμάτι των τεχνών. Οι αρνητικές επιπτώσεις από την τεχνολογική εξέλιξη, την εκβιομηχάνιση και την αστυφιλία σε συνδυασμό με την ηθική, πολιτική και οικονομική κρίση, η οποία εκφράστηκε μέσα από την χρηματιστηριακή κρίση του 1929, την ανάδυση αυταρχικών καθεστώτων και την έκρηξη δύο παγκόσμιων πολέμων, οδήγησαν αρκετούς διανοούμενους να αναθεωρήσουν τον τρόπο σκέψης τους.
Οι παγιωμένες θέσεις του διαφωτισμού και ο ορθολογισμός που απέρρεε από αυτόν αμφισβητήθηκαν σοβαρά και η παράδοση για πρώτη φορά μπήκε στο στόχαστρο ως ταυτόσημη με τον άκρατο συντηρητισμό. Η ανάγκη για την διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης απαλλαγμένης από το δόγμα του ρασιοναλισμού έγινε επιτακτική για πολλούς ανθρώπους του πνεύματος, με αποτέλεσμα στις αρχές του 20ου αιώνα να ανακύψει ένα νέο αισθητικό ρεύμα, ο μοντερνισμός. Ο μοντερνισμός έθεσε τις βάσεις για την υποκειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας επηρεάζοντας αρκετούς καλλιτέχνες και στοχαστές, μεταξύ αυτών και τον Πορτογάλο ποιητή και συγγραφέα Φερνάντο Πεσσόα.
Ο Φερνάντο Πεσσόα γεννήθηκε σαν σήμερα στη Λισαβόνα το 1888. Έχοντας χάσει πολύ νωρίς τον πατέρα του, μετακόμισε σε ηλικία πέντε ετών μαζί με την μητέρα του και τον διπλωμάτη πατριό του στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, ολοκληρώνοντας εκεί την πρωτοβάθμια και την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, που βασιζόταν στην αγγλική γλώσσα. Η επαφή του με την αγγλική εκπαίδευση τον επηρέασε βαθύτατα, μιας και ο ίδιος έως το τέλος της ζωής του χρησιμοποιούσε στα γραπτά του τα αγγλικά παράλληλα με τα πορτογαλικά. Το 1905, σε ηλικία 17 ετών, επέστρεψε στην Λισαβόνα για να σπουδάσει φιλολογία, αλλά σύντομα εγκατέλειψε τις σπουδές του δίχως ποτέ να τις ολοκληρώσει, καθώς αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί στον εμπορικό χώρο. Έτσι, για χρόνια εργάστηκε ως αντιπρόσωπος διάφορων εμπορικών οίκων στη Λισαβόνα ασχολούμενος με το κομμάτι της αλληλογραφίας των εμπορικών οίκων.
Την αγάπη του για το γράψιμο δεν την έχασε ποτέ. Παράλληλα με την εργασία του στους εμπορικούς οίκους, έγραφε πάμπολα ποιήματα, τόσο στα πορτογαλικά όσο και στα αγγλικά με μία όμως ιδιαιτερότητα. Στα έργα του δεν χρησιμοποιούσε μόνο το όνομά του αλλά και 72 ακόμα “ετερώνυμα”, όπως τα αποκαλούσε. Ο συγγραφέας στην ουσία προτιμούσε να υπογράφει τα έργα του και με άλλα ονόματα πλην του δικού του, καθένα από τα οποία έκρυβε και έναν διαφορετικό άνθρωπο. Οι “ετερώνυμοι” του Πεσσόα ήταν 72 “νέοι εαυτοί”, ο καθένας με την δική του προσωπικότητα. Από αυτούς ξεχωρίζουν “ο δάσκαλος όλων Αλμπέρτο Καέιρο, ποιητής του “Φύλακα των κοπαδιών”, ο εκκεντρικός ναυπηγός μηχανικός Άλβαρο ντε Κάμπος, ποιητής της “Θαλασσινής ωδής” και του “Καταστήματος φιλικών”, ο επικούρειος, στωικός κλασικιστής συνθέτης ωδών Ρικάρντο Ρέις και, τέλος, ο Μπερνάρντο Σοάρες, συγγραφέας του “Βιβλίου της ανησυχίας’”. Η δημιουργία τους αναγόταν στο κίνημα του μοντερνισμού, ένα κίνημα που προωθούσε μία νέα θεώρηση της υποκειμενικής διάστασης του ατόμου, δηλαδή του “εαυτού”. Ο Πεσσόα ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους του μοντερνισμού και συνεργάστηκε με ορισμένα μοντερνιστικά έντυπα, από τα οποία ξεχωρίζει το περιοδικό “Orpheu” (1915).
Κατά τη διάρκεια της ζωής του δημοσίευσε το βιβλίο “Mensagem”, δύο πλακέτες με αγγλικά ποιήματα, καθώς και μερικά λογοτεχνικά και πολιτικά μανιφέστα, δίχως ωστόσο ποτέ να καταφέρει να αποκτήσει φήμη μεταξύ των συμπατριωτών του. Η μεγάλη αναγνώρισή του ως ποιητή και συγγραφέα ήρθε μετά τον θάνατό του στις 30 Νοεμβρίου 1935, οπότε και δημοσιεύτηκε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Ο Πεσσόα, όντας πολύ μοναχικός, συνήθιζε όσο βρισκόταν εν ζωή να γράφει – με το όνομά του ή με τα άλλα ετερώνυμα – κείμενα και να τα κρατά για τον ίδιο. Έτσι, λίγο καιρό μετά τον θάνατό του στο σπίτι του βρέθηκαν 25.426 χειρόγραφα, χάρη στα οποία καταξιώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του εικοστού αιώνα.
Βιβλιογραφία
Εύη Βογιατζάκη, “Τα αισθητικά στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία του 19ου και 2-ου αιώνα. Από τον Νεοκλασικισμό έως και τον Μοντερνισμό”, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2016
https://provocateur.gr/manners/12661/great-men-o-polyproswpos-fernanto-pessoa
https://biblionet.gr/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%BF/?personid=11110
https://www.doctv.gr/page.aspx?itemID=SPG13192
Φερνάντο Πεσσόα – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)
